Alþýðublaðið - 30.08.1995, Side 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 1995
ó r n m á I
■ Voices Of Freedom: An Oral History Of The Civil Rights Movement From The 1950s
Through The 1980s (Raddir frelsis: Munnleg saga mannréttindahreyfingarinnar frá
fimmta áratugnum til loka áttunda áratugarins) nefnist stórbrotin bók um mannréttinda-
baráttu bandarískra blökkumanna sem nýverið kom út hjá Vintage-forlaginu. í bókinni er
rætt við rúmlega þúsund manns sem á einn eða annan hátt komu að þessu stríði er
venjulegtfólk háði í Bandaríkjunum uppúr miðbiki aldarinnar
Neistinn sem varð
að óslökkvandi báli
Martin Luther King handtekinn árið 1958 fyrir „slæpingshátt".
„Ég gekk eitt sinn framá styttu í
borginni Birmingham í Alabamafylki.
Nafnið á fótstallinum - sem ég þekkti
síðar á minnisskildi Heimskirkju-
hreyfmgarinnar sem gefinn var út til
minningar um manninn sem þarna
stóð fyrir framan mig - var séra Fred
Shuttlesworth. Rödd Shuttlesworth
er meðal radda rúmlega þúsund
manns sem Henry Hampton og
Steve Fayer hafa dregið fram og gef-
ið eilíft líf í hinni stórkostlegu bók
sinni, Voices Of Freedom: An Oral
History Of The Civil Rights Move-
ment From The 1950s Through The
1980s (Raddir frelsis: Munnleg saga
mannréttindahreyfingarinnar frá
fimmta áratugnum til loka áttunda
áratugarins), sem Vintage-forlagið
sendi frá sér fyrir skemmstu." Svo
skrifar Paul Boateng, þingmaður
breska Verkamannaflokksins, í um-
Ijöllun sinni um Raddir frelsis í bóka-
tíðindi The Sunday Times síðastliðinn
sunnudag. Grein Boateng, sem hlaut
minningarverðlaun Martin Luther
King árið 1988 fyrir störf sín að
mannréttindamálum, fer hér á eftir í
endursögn:
Þessi stytta í fullri líkamsstærð -
sem var fyrsti fundur minn við
Shuttlesworth - stendur í Mannrétt-
indasafninu (Museum of Civil Rights)
í Birmingham, Alabama. Þetta hugvit-
samlega hannaða safn leiðir gesti sína
gegnum miðlægan gang sem hallar
uppávið og rekur þig smátt og smátt
gegnum leikræna uppstillingu þarsem
þú kynnist baráttu mannréttindafröm-
uðanna í gleggstu smáatriðum.
Og þama er líka hin hetjulega Rosa
Banks sem einn daginn stappaði nið-
ur fótum og neitaði þrjóskulega að
fara aftast í strætisvagninn og kveikti
þarmeð neistann sem kom af stað
sniðgöngu strætisvagnanna ( Mont-
gomery árið 1955.
Einnig finnum við James Mered-
ith þáma fyrir, en hann varðaði veg-
inn fyrir komandi kynslóðir svarta
námsmanna í Suðurríkjunum þegar
hann yfirvegaður og rólyndislegur
stóð af sér atlögur gallharðra aðskiln-
aðarsinna sem reyndu að koma í veg
fyrir inntöku og skólagöngu hans í
Mississippiháskóla árið 1962.
Hugrekki þeirra óteljandi þúsund
svartra og hvítra Bandaríkjamanna
sem ferðuðust með strætisvögnum
frelsisins og gengu síðar fylktu liði í
Selma og Washington er ennfremur
gerð góð skil í safninu, ekki síst með
svipmyndum af brenndum stræti-
svögnum og krossum sem á sínum
tíma gaf hvarvetna á að líta í Suður-
ríkjunum.
Þessi bók Hampton og Fayer endur-
speglar sögu safnsins, en líka svo
miklu meira til.
Raddir frelsis er mun magnaðra
verk en eingöngu bókargerð sam-
nefndrar og margverðlaunaðrar sjón-
varpsþáttaraðar - þrátt fyrir að vera
afurð sama verkefnis; gríðarlegs sam-
ansafns viðtala á hljóð- og myndbandi
sem gagntóku. hvorki meira né minna
en tólf ár í lífi höfundanna tveggja.
Bókin er í raun og veru betri en
sjónvarpsþættimir þarsem hún inni-
heldur ekki þær sláandi ímyndir sem
persónugervðu mest mynduðu fjölda-
hreyftngu allra tíma. Þannig sjáum við
ekki háþrýstiknúnar vatnsslöngumar,
svipumar og hundana sem bundu endi
á tvíræðan málflutning og aðgerðir
Kennedybræðranna í mannréttinda-
málum er herlið bandaríska alríkislög-
reglunnar var sent til Suðurríkjanna.
Ahrif þessara atburða era á þennan
hátt enn áhrifaríkari en ella því við er-
um skilin eftir með ótrufluð orð og
minningar þeirra sem upplifðu átökin
og baráttuna.
Chicagobúinn Stud Terkel, annar
mikilhæfur skrásetjari reynsluheims
blökkumanna og gyðinga í Bandaríkj-
unum, hefur sagt: „í endurminningun-
um felst sannleikur þeirra. Nákvæmar
staðreyndir og tilteknar dagsetningar
era léttvægar í þessu samhengi."
A þeim tiltölulega fáu stöðum þar-
sem nákvæmar staðreyndir eða dag-
setningar era nauðsynlegar eða hjálp-
legar til útskýringa hafa höfundar bætt
inn yfirfyrirsögnum eða neðanmáls-
texta. Það er vissulega ómetanlegt fyr-
ir lesandann, en á nokkmm stöðum
hefði kannski verið betra að fá ítar-
legri útskýringar eða samhengisteng-
ingu.
Bók þessari er ekki ætlað það nær
óvinnandi verk að vera ítarleg saga
mannréttindabaráttu í Bandaríkjunum
á þessum tíma. Tilgangur hennar er að
varpa ljósi á eitt eða fleiri þemu hinnar
linnulausu baráttu fyrir frelsi.
Shuttlesworth er tákngervingur
þessarar breytilegu og áframhaldandi
baráttu. Hann hóf feril sinn sem pred-
ikari í smábæ einum í Suðurrikjunum
er leitaði eftir hjálp Marthin Luther
King við að koma mönnum á kjörskrá
í Birmingham og endaði á því að fjalla
um hagfræðilegar útskýringar á þeirri
staðreynd að svo margir blökkumenn
eru á endanum dæmdir til heimilis-
leysis um aldur og ævi.
Ég var sleginn yfrr því að kynnast
hversu venjulegur þessi mikli maður
var - Shuttlesworth: minnismerki
sinna tíma. Sú tilfmning að þama hafi
venjulegt fólk lent í straumiðu barátt-
unnar og mótað hana framar öllum
mettar bókina og hvílir yfir alltum-
kring; nokkuð sem nær útyfir öll mörk
félagsfræðilegrar sagnfræði og tekur á
stundum á sig mynd epísks stórvirkis
- sögu þarsem viðlagið er þungamiðja
atburðarásarinnar.
Við heyrum ennfremur - einsog bú-
ast mátti við - frá fólki á borð við
Angelu Davis, Walter Mondale,
Corettu Scott King og vitaskuld
Jesse Jackson. Afturámóti er glögg-
lega ljóst af lestri bókarinnar, að það
era verkamenn, húsmæður, safnaðar-
böm, nemendur, kaupmenn og aðrir -
ekki þeir frægu eða alræmdu - sem
koma hlutunum á hreyfmgu; láta at-
burðina gerast. Þetta era hinar raun-
veralegu söguhetjur.
Markalínan sem aðskildi kynþætt-
ina var á endanum rofin af hreinu afli
og liðsmun þeirra sem staðráðnir vora
í að láta ekki bjóða sér þáverandi að-
stæður og sögðu: „Hingað og ekki
lengra!" Fred Leonard, svartur mað-
ur, ein af röddum bókarinnar, var far-
þegi um borð í strætisvögnum frelsins.
Floyd Morrison, önnur rödd, en
hvítur áhorfandi, var viðstaddur þegar
strætisvagn frelsisins ók inní heimabæ
hans. Fullur viðbjóðs á ofbeldi lýðsins
sem tók harkalega á móti vagninum
skaut hann af byssu sinni útí loftið.
Þetta byssuskot bjargaði lífi Freds.
Skothvellurinn bergmálar af síðum
þessarar stórbrotnu bókar þarsem
mennimir tveir era sameinaðir á ný.
Sumir af áhrifamestu köflum Radda
frelsis endurspegla áframhaldandi tog-
streitu illra og góðra afla umhverfts
málefni kynþátta og fátæktar sem enn
vaxtamiða
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
Hinn 10. september 1995 er 20. fasti gjalddagi vaxtamiða verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs í 2. fl. B 1985.
Gegn framvísun vaxtamiða nr. 20 verður frá og með 10. september n.k. greitt sem hér segir:
Vaxtamiði með 50.000 kr. skírteini = kr. 4.562,50
Ofangreind fjárhæð er vextir af höfuðstól spariskírteinanna fyrir tímabilið
10. mars 1995 til 10. september 1995 að viðbættum verðbótum sem fylgja hækkun
sem orðið hefur á lánskjaravísitölu frá grunnvísitölu skírteinanna.
Athygli skal vakin á því að innlausnarfjárhæð vaxtamiða breytist aldrei eftir gjalddaga.
Innlausn vaxtamiða nr. 20 fer fram gegn framvísun þeirra í afgreiðslu
Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1, Reykjavík og hefst hinn 10. september 1995.
Reykjavík, 30. úgúst 1995
SEÐLABANKIÍSLANDS
^AN^
Innlausnarverð
Svipmynd frá mannréttindabaráttu
blökkumanna árið 1961.
takast á í Bandaríkjum nútímans.
Kaflinn sem ber yfrrskriftina Atlanta
And Affirmative Action 1973-1980
(Atlanta og Jákvæðu aðgerðirnar
1973- L980) sýnir einna greinilegast
þá spennu sem þessi umfjöllunarefni
vekja.
Þama er ekki einungis um að ræða
togstreituna milli hvítra og svartra
heldur sömuleiðis milli kraftmikillar
millistéttar blökkumanna sem era full-
ir sjálfstrausts vegna velgengni sinnar
og þeirra er ekki hafa náð í að halda í
við lituð systkini sín og skildir hafa
verið eftir.
Atlanta er í dag orðin Mekka hinnar
ört vaxandi svörtu millistéttar. Þama
gefur á að líta borg með heimsmets-
flugvöll - sem byggður var upp á met-
tíma með þátttöku blökkumanna og
lítilla og meðalstórra fyrirtækja - og
útþenslan hefur verið gríðarlega hröð;
á örskömmum tíma hefúr borgin um-
breyst úr svefnkærri höfuðborg Suður-
ríkjanna til Olympíuborgar með al-
þjóðlegu yftrbragði undir stjóm fyrsta
svarta borgarstjórans, Maynard
Jackson.
En raddir borgarinnar eru fleiri en
eingöngu svörtu millistéttarinnar og
ein þefrra réðist til atlögu gegn borgar-
stjóranum Maynard. Fulltrúi sorp-
hirðumanna í borginni, Willie
Bolden, segir: , J>etta var ákaflega erf-
itt... en við fóram ekki í verkfall gegn
- eða vegna - Maynard, svarts borgar-
stjóra. Við fórum í verkfall til að sýna
andstöðu okkar við kerfið sem Mayn-
ard er jú bara fulltrúi lyrir.“
Vitaskuld er þetta ekki eitthvað sem
„bara“ gerðist. Andstaðan var hörð og
óvægin í gagnrýni sinni og viðleitni til
að viðhalda og vemda hin gömlu gildi
Suðurríkjanna. Styrkur og afl Radda
frelsis felst kannski einna helst í því að
þær era ekki samhljóma; syngja ekki
allar uppúr sömu sálmabók. Aðskilnað-
arsinnar og sameiningarsinnar fá báðir
sitt pláss.
Kaldhæðni þeirrar staðreyndar að
hópamir tveir hafa afar ólíkar skoðanir
á hvor öðrum er sett í sterkt kastljós
söguskoðunarinnar og munurinn af-
skaplega augljós. Dillard Munford er
reiður og hvítur hvers rödd er á nýjan
leik kröftuglega kynnt í röðum meiri-
hluta repúblikana á bandaríska þinginu.
Þessi rödd var jafnómyrk í máli þá ein-
sog nú: „Ég var algjörlega mótfallinn
þessum Jákvœðu aðgerðum, vegna þess
að þær vora ósanngjamar og óhagstæð-
ar livítu fólki - og hvítum verktökum."
Höfundar Radda frelsis líta mun
frekar á sig sem skrásetjendur - sögu-
menn ef vill - heldur en sagnfræð-
inga. Sér til mikilla hagsbóta hafa
þeir hinsvegar gaumgæft ráð annars
mikilhæfs höfundar, Barböru Titch-
man: „Ef sagnfræðingurinn gefur sig
umfjöllunarefninu á vald í stað þess
að reyna ná stjórna því og beina því í
fyrirfram gefna og ákveðna átt, þá
mun umfjöllunarefnið á endanum tala
til hans og koma sjálft með svörin.“
Sá lærdómur sem við getum dregið
af baráttunni sem þessi bók fjallar um
á svo líflegan og áhrifamikinn hátt er,
að það er ómögulegt að kæfa eða
bæla niður kröfuna sem eitt sinn var
sett fram um jöfn mannréttindi öllum
til handa.
Um þá sem vilja ekkert fremur en
að snúa klukkunni í öfuga átt - til-
baka - segir Nancy Jefferson,
blökkukona frá Chicago: „Þeir munu
aldrei geta snúið fólkinu aftur til
þeirrar stöðu sem það var í. Það er
héðanífrá ógerlegt þarsem svo margir
hafa áttað sig á sannleika og stað-
reyndum málsins." ■ shh