Alþýðublaðið - 25.07.1996, Síða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ1996
FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
■ Hallgrímur Helgason í viðtali
við Kolbrúnu Bergþórsdóttur um nýja skáldsögu,
gömlu skáldsögurnar, myndlistina,
bókmenntirnar og pólitíkina
upphátt
Eftir áralanga búsetu í heimsborgunum
New York og París er rithöfundurinn
og myndlistarmaðurinn Hallgrímur
Helgasonar alkominn heim. Fyrsta verk hans
eftir heimkomuna var að setja upp sýningu á
teikningum sínum í Gallerí Svævars Karls.
Það eru listrænar annir hjá Hallgrími þessa
dagana því hann er einnig að leggja síðustu
hönd á þriðju skáldsögu sína sem kemur út
nú í haust.
Þessi nýja skáldsaga, er hún ólík fyrri
bókunum, Hellu og Þetta er allt að konia?
Hún er kannski þarna mitt á milli. Hún er
dramatískari og harðari en Þetta er allt að
koma, og ekki eins fyndin af því að það var
helsta gagnrýnin sem ég fékk á hana, að hún
væri of fyndin, fyrir utan reyndar að flestum
fannst hún of stutt. Sú nýja fjallar um 33 ára
gamlan Reykvíking sem er atvinnulaus, býr
hjá mömmu sinni og gerir lítið annað en að
horfa á sjónvarp. Soldið svona kynþroska-
heftur og gengur með ársgamla smokka í
brjóstvasanum. Síðan kemur mamma hans út
úr skápnum og kærasta hennar flyst inn á
heimilið. Meira tel ég ekki rétt að gefa upp.“
Söguþráðurinn virðist nokkuð guðberskur.
Attu þá við Guðberg Bergsson?
Já.
Já. Eg verð að tékka á því.
Einhver sagði mér að bókin vœri klúr. Er
það rétt?
Já, ég held að einhverjum muni þykja það.
Sjálfum finnst mér það ekki en reyndar kalla
ég nú ekki allt ömmu mína í klúrheitum.
Ertu ánœgður með bókina?
Eg er enn að skrifa hana. Það er vonlaust
að vinna að einhverju verki án þess að vera
ánægður með það. Inspírasjónin er systir
sjálfsánægjunnar. En þetta er nú bara þriðja
skáldsagan af fjölmörgum sem ég á eftir að
skrifa. Eg segi bara eins og Woody Allen;
það væri fáránlegt ef manni færi ekki fram í
því sem maður er að gera.
Þekkirðu dœmi þess gagnstæða hjá (s-
lenskum rithöfundum, það er að segja að
mönnum fari aftur með hverju verki?
Þetta er ekki spurning um það hvort önnur
eða þriðja bókin sé góð. Það er sú sextánda
sem er málið. En ég segi það ekki. Það eru
sjálfsagt til menn hér sem eru bara „fimm-
tán-bóka- höfundar".
Eg hef oft velt þvífyrir mér hvernig jafn
skemmtilegur maður og þú fórst að því að
skrifa jafn leiðinlega bók og Hellu. Eftir að
hafa lesið hana í annað skiptið setti ég hana
í ruslafötuna.
Eg trúi þér ekki. Hentirðu bókinni minni!
Já, þegar ég vissi að ég myndi aldrei kom-
ast i gegnum hana íþriðja sinn. Annars
þekki ég nokkra bókmenntafrœðinga sem eru
sœlir með þá bók, en reyndar eru þeir allir
jafn leiðinlegir eða leiðinlegri en bókin.
Maður reynir að höfða til sem flestra.
Annars varstu víst ekki heldur ánægð með
fyrstu bókina hans Andra, sem var ein mikil-
vægasta bók síðasta áratugar, þannig að...
Eg held að skýringin á þessu sé sú að Hella
tilheyrir kvennabókmenntum og þú skilur
bara ekki kvennabókmenntir eins og alþjóð
er kunnugt.
Af hverju flokkast Hella til kvennabók-
mennta ?
Vegna þess að hún er skrifuð út frá ströng-
ustu kenningum femíniskra fræða. Eða
veistu kannski ekki hver symbíósk merking
orðsins Hella er? En ég er ánægður með
Hellu. Hún er köld og tilfinningalaus, en
hún átti líka að vera það. í Hellu gaf ég tíu
piósent af mér en í Þetta er allt að koma gaf
ég níutíu prósent af sjálfum mér. Sem hlýtur
þá að þýða að ég eigi ekkert eftir í næstu
bók. En hún er reyndar ekki skrifuð af mér.
En sem fyrsta skáldsaga er Hella þó allavega
betri en Barn náttúrunnar.
Þetta þykir mér vœgast sagt sérkennileg
fullyrðing og hún lýsir miklum ranghug-
myndum. Það segir allt um snilli Laxness að
honum skyldi takast að skrifa svo hrífandi
bók þegar hann var aðeins barn að aldri, en
þú varst orðinn hálffertugur þegar þér tókst
að punga út ágœtri bók og það var í annarri
tilraun.
Já. Jæja. Ókei þá. I give up.
„Hann er bara að þykjast
vera vondur"
Ertu ánœgður með þœr skáldsögur sem ís-
lenskir rithöfundar hafa sent frá sér á síð-
ustu árum?
Ég verð að játa það að síðasta bók Philips
Roth, „Sabbath’s Theater“ er bara eitt það
besta sem ég hef lengi lesið. Ég efast um að
ég geti gert mikið betur. Hún er rosalega
klúr, fyndin og kvikindisleg. Og fyrir þetta
fékk hann nú Bandarísku bókmenntaverð-
launin.
En ég er að tala um íslenskar bókmenntir.
Hver er uppáhaldshöfundur þinn af þinni
kynslóð eða kynslóðinni sem er aðeins
eldri?
Gunnar Smári. Ég hef ekki lent í því áður
að hafa skrifað blaðagrein og í sama blaði
hafi einhver annar verið með betri grein. Ég
varð að játa mig sigraðan þegar ég las grein
Smára um Guðrúnu Pétursdóttur í Alþýðu-
blaðinu. Ég hló, og hlæ ég þó aldrei upphátt
að neinu sem ég les, það höktir í mesta lagi í
manni yfir Laxness.
Finnst þér vera mikil samkeppni milli ís-
lenskra rithöfunda?
Hún mætti vera meiri.
Nú ertu með sýningu á skopteikningum í
Gallerí Sœvars Karls. Myndirnar eru allar
afþér, afhverju?
Ég bara get ekki hugsað mér neitt verð-
ugra viðfangsefni. Þú hlýtur að vera mér
sammála um það?
Það verður seint sagt um þig, Hallgrímur,
að skortur á sjálfstrausti hái þér.
Mig minnir að það hafi verið Voltaire sem
sagði að ekkert hefðist með hógværðinni.
Hún heftir mann bara.
Hvort hefurðu meiri áhuga á'-að vera góð-
ur rithöfundur eða góður myndli.itarmaður?
Ég er hvort tveggja.
Nú vita allir sem þekkja þig að þú getur
ekki gert flugu mein, en samt áttu til að vera
meinyrtur og stundum beinlínis.svívirðilegur
á prenti. Hver er skýringin?
Tengdamóðir mín fyrrverandi sagði:
„Hann er bara að þykjast vera vondur, en
það gengur ekkert hjá honum, hann er nefni-
lega svo góður“.
Hefurðu séð eftir einhverju sem þú hefur
skrifað?
Ég sé ekki eftir neinu sem ég skrifa vegna
þess að ég gleymi því jafnóðum. Annars er
mín reynsla sú að því harðar sem maður
veitist að fólki á prenti því áhugasamara er
það um að hitta mann. Það er eins og maður
laði fólk frekar að sér með þessum skrifum.
Alþýðubandalagið er bara
gömul úlpa
Eru sáttur við að vera kominn heim?
Já, mér var farið að leiðast í útlöndum.
Það er líka óttalega lítið að gerast í París, og
ekkert núna eftir að ég fór. Svo er Island
orðið eins og eðlilegur hluti af umheiminum.
Það er ekki lengur hægt að tala um einangr-
un þjóðarinnar. Ef maður ber mína kynslóð
saman við kynslóðina sem var upp á sitt
besta í kringum 1960-70 þá er þar grundvall-
armunur á. Það er eitthvað sorglegt við þá
gömlu kynslóð. Það er eins og hún hafi
aldrei fengið að njóta sín. Hún er eins og
ónýt kynslóð. Þar var varla listamaður af
viti, enginn rithöfundur sem hafði neitt að
segja. Ef þetta fólk brá sér til Parísar þá var
það að leita uppi Sartre eða Duras, absúrd-
istanna, Vasarely og aðra Grillu-Robba, full-
trúa úr sér genginna kynslóða. Þetta voru
svona túristanámsmenn sem sportuðu sig á
Ég sé ekki eftir neinu sem ég
skrifa vegna þess að ég gleymi
því jafnóðum. Annars er mín
reynsla sú að því harðar sem
maður veitist að fólki á prenti
því áhugasamara er það um að
hitta mann. Það er eins og mað-
ur laði fólk frekar að sér með
þessum skrifum.
vinstri bakkanum, íslensku „Parísarskáldin"
og afstraktmeistararnir voru kannski ekki í
París nema einn vetur, svona eins og au-pa-
ir-stelpurnar í dag, og komu svo heim til að
yrkja ljóð og mála myndir sem voru fimmtíu
árum á eftir tímanum. Nú loks höfum við
náð tengingu við tímann. Nú er sama ár á ís-
landi og í Evrópu.
En afhverju endurspeglast þessi tenging
við tímann ekki í valifólks á ríkisstjórn?
íslendingar eru sjálfstæðir í eðli sínu og
miklir einstaklingshyggjumenn. Þeir vilja
helst ekki vita af neinni ríkisstjórn og þessa
vegna höfum við ósýnilega ríkisstjórn. Ég
segi alveg eins og er að ég man ekki eftir
neinum ráðherra í augnablikinu. Þetta eru
einhverjir þumbaralegir karlar sem eiga erf-
itt með að hneppa efstu tölunni, sitja á fund-
um í stjórnarráðinu og enginn veit hvað þeir
eru að gera. Þeir hafa ekkert að segja, hafa
enga framtíðarsýn. Þeir eru ekki leiðtogar.
Það er eitthvað annað en okkar menn í Al-
þýðuflokknum.
Segðu!
En fólk vill bara ekki leiðtoga með fram-
tíðarsýn. Það vill ekki menn sem hafa
ákveðnar skoðanir og hafa eitthvað fram að
færa.
Þú ert náttúrlega að tala um Jón Baldvin.
Ég er að tala um Jón Baldvin og þar sem
ég veit að þetta umræðuefni er þér mjög
kært skal ég gæla við það nokkra stund. Jón
Baldvin er eins og frábær fótboltamaður sem
spilar með lélegu liði. Þess vegna nýtur hann
sín ekki til fulls. En ég held að hann sé eini
stjórnmálamaðurinn sem hafi inspírerað
mig. Hann er líka góður penni, jafnvel minn-
ingargrein eftir hann getur orðið manni in-
spírasjón, á svipaðan hátt og texti eftir Lax-
ness.
Nú varst þú á lista Alþýðuflokksins í síð-
ustu þingkosningum. Hver er hugmynd þín
um samband lista og stjórnmála?
Það er akkúrat ekkert samband þarna á
milli. Það fer illa saman að vera listamaður
og vera í pólitík. í pólitík þarf samfélags-
þekkingu, talnaspeki, rökhugsun. Nokkuð
sem nýtist manni ekkert í listum, svo ég
vitni nú í kollega minn í Hveragerði, Gunnar
Dal.
Ég var alinn upp í Alþýðubandalaginu og
svo óx maður úr grasi, stækkaði. Alþýðu-
bandalagið er bara gömul úlpa. Það þarf
ekkert að segja sig úr henni, alveg nóg bara
að fara úr henni. Með því að setjast á krata-
lista var ég að leggja mitt af mörkum til að
hjálpa þúsundum heimilislausra Alþýðu-
bandalagsmanna að finna sér nýjan samastað
í tilverunni. Það er líka svo gaman í Alþýðu-
flokknum. Stuðningur minn við Alþýðu-
flokkinn var aðferð við að skapa aðlaðandi
pólitískt heimili þar sem fólk vildi búa í stað
þess að vafra um og kjósa Alþýðubandalag-
ið. En ég get ekki hugsað mér að starfa í
pólitískum flokki.
Þú ert ekki á leið úr Alþýðuflokknum?
Nei, en ég er heldur ekki á leið dýpra inn í
hann.
Gœtirðu hugsað þér að verða eitthvað
annað en listamaður?
Þú hefur svolítið furðulegar hugmyndir
um mig. Þú skilur ekki að ég mun aldrei
geta tekið að mér launað starf. Ég mun til
dæmis aldrei geta sest á þing eða í ritstjóra-
stól eins og þú ert stundum að impra á. Það
er mjög fjarri mér. Ólíkt þér mun ég aldrei
geta verið eins og barn í jafnaðarmanna-
bandi fóstrunnar miklu sem ætlar sér að
leiða okkur í gegnum lífið, undir merkjum
hugsjónar sem hefur það eitt að marki að
fletja út allt það sem stendur uppúr og gera
alla jafn andlausa. ■
Halldór Björn Runólfsson listfræðingur
Öðruvísi afstaða
Hann er eini íslenski myndlistarmaðurinn sem sniðgengur fullkomlega allar tilraunir
til að fegra eða draumgera heldur veður beint af augum eins og sannur realisti með
húmorinn einan að vopni. Hann hefur allt öðruvísi afstöðu til hlutanna en kollegar
hans héma. Það merkir maður helst á því að hann gengur til verksins eins og pro-
fessional maður og hrindir í framkvæmd hlutum sem flestir myndu fyrirverða sig fyr-
ir að gera, en þegar upp er staðið er útkoman mikiu meira spennandi en efnið sem
hann lagði upp með.
Didda Ijóðskáld
Hann ersilkiróni
Hann langar afskaplega mikið til að hafa gert alla hluti. hefur ekki gert þá, en hefur
brennandi áhuga þannig að hann á hugsanlega eftir að gera þá. Hann er silkiróni.
Hann getur ekki öklabrotið sig eins og hver önnur fyllibytta heldur þarf hann að gera
það í Washington og skrifa um það heila grein. Allt hans líf er mikið mál. En hann er
góður strákur.
Guðmundur Andri Thorsson rithöfundur
Nærvera hans
Hvaðfinnst þér um Hallgrím Helgason?
Hann er bara bróðir minn og aft minn og systir.
Hvemig reynist hann íþessum hlutverkum ?
Eins og slíkt fólk gerir.
Það er núallur gangur áþví.
Nei. Hann stendur sig vel í því.
Mundirðu segja að hann vœri góð manneskja?
Hann er yndisleg manneskja.
Hvemig lýsir það sér?
í mikilli nærvem.
Þó hann séJjarverandi, jajhvel?
Já.
Hvar em hans sterkustu hliðar?
f mikilli nærvem.
Þó hann sé...
.. .fjarverandi.
Sjón rithöfundur
Hvað finnst
þér um
Hallgrím?
A skilið heimsfrægð
Hvað kemur upp i hugann þegar Hallgrímur Helgason er nefiuiur?
Gömul tilraun okkar til að reyna að vera þjóðlegir í París og kasta fram fytri pörtum
og botna þá.
Hvor vann ?
Ég er á því að ég haft unnið, en hann stóð sig ágætlega, enda meira skáld á margan
hátt.
Er hann skáld?
Hann er skáld ffekar en skáti.
Hvað segir það okkur?
Það segir okkur að hann er nógu óheilbrigður til að vera skáld.
Heldurðu að hann geti orðið heimsfrægur.
Ég held að hann sé á góðri leið með það og eigi það skilið.
Afhverju?
Af þvf hann hefur alþjóðlegan húmor þar sem tekið er á stóm spumingunum og
stungið á kýlum samtímans undir merkjum glaðværðar og léttleika.
Svarar hann stóm spumingunum?
Nei, hann snýr út úr þeim. Þess vegna á hann skilið að verða heimsfrægur.
Helgi Hallgrímsson faðir
I heildina er ég ánægður
Hvemig drengur var Hallgrímur?
Hann var sómadrengur.
Ekkert ódœll í œsku?
Nei, alls ekki.
Bar ekkert á því?
Nei, ekki man ég til þess.
En nú em böm venjulega til einhverra vandrœða einhvem tímann. íhverju lágu þau
vandrœði?
Vandræðin fólust í vandræðaleysi. Skýringin kann að felast í því að hann var alinn
upp á gamaldagsmáta og var alltaf í sveit á sumrin í ýmsum landshlutum og hefur þar
trúlega fengið útrás fyrir vandræðin.
Er hann geðgóður að eðlisfari?
Hann er það en veit þó vel hvað hann vill og getur verið stífur á því og harður fyrir
sinn hatt ef í það fer.
Bar snemma á listrœnum hæfileikum hans?
Já, fremur snemma, í efri bekkjum bamaskóla.
Segðu mér ífyllstu hreinskilni, ertu hrifinn af því sem hann hefur skrifað?
I heildina er ég ánægður.
Hvað hejúr þér líkað síst?
Það em einstaka kaflar í Þetta er allt að koma sem em mér ekki að skapi.
Hvað var svo miður gott íþeim?
Nei, nú fömm við ekki lengra.
Margrét Gunnarsdóttir móðir
Stundum þótt nóg um
Hvemig drengur var Hallgrímur?
Hann var mikill fyrirmyndardrengur, rnjög ljúfur og góður. Og ákaflega skapandi
Nú hefur hann hneykslað með skrifum sínum, hvemig líkar þérþað?
Sem móður hefur mér stundum þótt nóg um og beðið hann að passa sig á því að vera
ekki of djarfur. En mér finnst það dálítið furðulegt hvað hann getur verið beittur
penni af því hann er svo ljúfúr í umgengni og hógvær.
Hejúrðu velt þvífyrirþér afhverju þetta er?
Ég held að þama séu engar sálarflækjur að koma upp á yftrborðið. Hann hefur bara
gaman af þessu.
Þorvaldur Þorsteinsson rithöfundur og myndlistarmaður
Einsog myglusveppur
Hann er einsog myglusveppur. Sumir telja hann þarmeð til meinsemda, en vita ekki
að þessi sveppur er töfralyf ffamb'ðarinnar. Það sem er eitur er lyf í réttum skömmt-
um.
Indriði G. Þorsteinsson rithöfundur
Metfé
Hallgrímur Helgason er metfé.
HJ/KB