Alþýðublaðið - 07.08.1996, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐID
MIÐVIKUDAGUR 7. ÁGÚST 1996
s k o ð u n
■ Jón Kjartansson frá Pálmholti
skrifar um sameiningarmál á vinstri væng
Alþýðubandalagið
í hlutverki íhaldsins
Alþýðubandalagið hefur tekið að sér það
hefðbundna hlutverk íhaldsins að standa
vörð um óbreytt ástand á flestum sviðum.
Það er varla til svo myglað kerfi úr fortíðinni
að þar sé ekki reynt að verjast.
IGarðar fellur því miður í sömu gryfjuna og
margir vinstrimenn. Hann er duglegur við að
sálgreina fortíðina, botnar lítið í samtíðinni
og sér framtíðina í þoku.
Sagt hefur verið að ein helsta or-
sök íhaldsseminnar sé skortur á
ímyndunarafli og er vel hægt að
trúa því, en þá kemur spurningin:
hvað er íhaldssemi? Vanalegt svar er:
að halda í það sem er, varðveita ríkj-
andi ástand sem mest óbreytt. And-
stæðan er svo krafa um breytingar.
Þannig er hefðbundin staða hægri og
vinstri manna. Vinstri menn vildu um-
tuma því sem hægri menn vildu kyrrt.
Þetta sýnist nú hafa breyst og það svo
að „íhaldsmenn" hafa barið bumbur
og krafist þjóðfélagsbreytinga, en „-
vinstri menn“ hafa snúist til vamar og
tekið að sér hið hefðbundna hlutverk
íhaldsins. Af þessum ástæðum meðal
annars hafa hugtökin hægri, vinstri
glatað að nokkru sinni fyrri merkingu.
Hér verður þó reynt að nota þau á
hefðbundin hátt.
Smávegis um fortíðina að hætti
vinstri manna: Sem flestir vita skiptist
hreyfmg sósíalista í tvö alþjóðasam-
tök, sósíaldemókrata og kommúnista.
Á Norðurlöndum voru sósíaldemó-
kratar svo öflugir að þeir gátu lagt
gmnn að þjóðfélögum sem -orðið hafa
fyrirmyndir annarra. Þetta gerðu þeir í
samvinnu við hreyfingar verkalýðs og
samvinnumanna. Hér var afturámóti
stríð milli fyrrgreindra aðila, því
kommúnistar urðu hér snemma öflug-
ir. Forystumenn þeirra vom um margt
hæfari áróðursmenn en foringjar Al-
þýðuflokksins, auk þess sem Alþýðu-
flokkurinn var duglegur að losa sig
við suma helstu leiðtoga sína. Báðir
aðilar leituðu sitt á hvað eftir stuðn-
ingi „íhaldsins“ í þessu stríði auk sam-
bands við erlenda valdhafa. Af þess-
um ástæðum snerist „vinstri pólitíkin"
hér á landi svo mjög um utanríkismál
eða alþjóðapólitík að okkar eigið
þjóðfélag nær gleymdist stundum í
hasamum. „Vinstri menrí* urðu því
áhrifaminni hér en annars staðar á
Norðurlöndum og hér varð ekki til
velferðarsamfélag líkt því sem þróað-
ist þar.
Alþýðubandalagið
í hlutverki íhaldsins
Þessu stríði ætti nú að vera löngu
lokið því forsendumar em brostnar, en
það er öðru nær. Alþýðubandalagið
hefur tekið að sér það hefðbundna
hlutverk íhaldsins að standa vörð um
óbreytt ástand á flestum sviðum. Það
er varla til svo myglað kerfi úr fortíð-
inni að þar sé ekki reynt að veijast. Þá
minnir þjóðemisstefnan þar stundum á
„nasjónalsósíalisma" svo gæfuleg
stefna sem það nú er. Þá er Vikublað-
ið til dæmis enn skrifað í anda pólit-
ísks rétttrúnaðar í stíl kommúnismans,
samkvæmt gömlu ritúali. I blaðinu 26.
júlí síðast liðinn segir til dæmis að
„verkalýðshreyfingin sé pólitískt
steindauð" og rökin: Vikublaðið
reyndi að selja nokkmm verkalýðs-
kontómm áskrift en fékk neitun og
blaðið segir af þessu tilefni: „Verka-
lýðsfélag sem veltir mörgum tugum
milljóna króna getur ekki keypt áskrift
að blaði sem er sprottið úr jarðvegi
verkalýðsstjórnmála". Ætli blaðið
teldi „verkalýðshreyfinguna" pólitiskt
lifandi hefði kontórinn keypt áskrift-
ina? Og enginn efi varðandi „verka-
iýðsstjórnmálin". Adressa þeirra er á
Vikublaðinu. Hér mætti auka við pistli
um verkalýðsfélög og verkalýðspólit-
ík, en rúmsins vegna er því sleppt.
Alþýðubandalagið ætti að hafa
burði til forystu um áðumefnda sam-
einingu eða gerast öflugur flokkur nú-
tíma félagshyggju, en hefur afsalað sér
hlutverkinu með því að gerast mál-
svari fortíðar gegn nútímanum. í ljósi
sögunnar ætti Alþýðuflokkurinn ekki
síður að vera í stakk búinn fyrir þetta
hlutverk og málgagn hans er þrátt fyrir
allt ólíkt líflegra en Vikublaðið. En
einnig hann afsalar sér hlutverkinu
með því að boða útópíska trú á sælu-
ríki Evrópusambandsins. Þótt við sé-
um Evrópumenn og viljum vonandi
tilheyra Evrópu þá hefur Evróputrú-
boð flokksins ekki gert annað en firra
flokkinn þátttöku í réttlætisbaráttu hér
innanlands. Kvennalistinn er stundum
nefndur í umræðunni um margnefnda
sameiningu, en hann hefur kosið að
fremja póhtískt sjálfsmorð með því að
boða trúarbrögð sem kallast femínisti í
stað þess að gerast málsvari heimil-
anna í landinu.
Niðurstaðan er sú að þessir þrír
flokkar eru í reynd allir óhæfir til að
gegna því hlutverki að „sameina
vinstri menn“, hvort sem þeir eru sam-
einaðir eða sundraðir. Forysta þeirra
yrði að víkja fyrir öðrum eða skipta
um forrit í höfðinu á sér, ætti einhver
von að vakna um það. „Hreyfing Jó-
hönnrí* sýndi á sínum tíma áhugann
og þörfma fyrir nýtt pólitískt afl en allt
var það drepið í fæðingu af gömlu
flokksfólki, en flokksstjómir virðast
ekkert hafa af því lært.
Gryfja vinstri manna
Vikublaðið er afburða lélegt blað
og skilningsleysi skrifara þess nánast
sorglegt. Mér barst í hendur eintak frá
26. júlí síðast liðnum þar sem birt er
löng grein eftir Garðar Vilhjálmsson
og nefnist hún Jafnaðarstefna-Frjáls-
hyggja- Samfélagshyggja, en hún varð
kveikjan að þessum skrifum. Garðar
tilheyrir líklega „hinni nýju stétt“ sem
oft talar nú í nafni verkalýðshreyfing-
ar, samanber hagfræðinga A.SÍ. Hann
er kynntur svo í blaðinu: „Höfundur er
stjómmálafræðingur með meistarapróf
í opinberri stjómsýslu og stefnumót-
un. Hann er formaður A.B.K. og skrif-
stofustjóri Iðju, félags verksmiðju-
fólks“.
Það er rétt hjá Garðari að uppbygg-
ing vestrænna þjóðfélaga eftir stríð
var að miklu leyti byggð á hugmynda-
fræði jafnaðarstefnunnar, þó í minna
mæli hér en til dæmis annars staðar á
Norðurlöndum. Við þekkjum hins
vegar samráðskerfin sem byggjast á
samráði ríkisvalds, samtaka atvinnu-
rekenda og launafólks og vitum að
þannig var „utanaðkomandi sérfræð-
ingum miðstýrðra samtaka hleypt að
hagstjóm þjóða" í trausti þess að frið-
ur héldist í samfélaginu, það er til að
forðast óæskilegar kröfur. Þá er ekki
síður rétt að „ástæða þess að fólk kýs
yfir sig fijálshyggju er að stómm hluta
sú að fólk ber ekki traust til stofnana
samfélagsins", því sannarlega hafa
sumar opinberar stofnanir brugðist
væntingum fólks og þörfum og jafn-
vel hlutverki sínu og „stofnanir verka-
maður sjónvarps- og fjarskiptatækja
kemur hann til ungs manns sem kær-
astan hefur yfirgefið. Kunningsskapur
tekst með þeim og fara þeir saman út
að skemmta sér á kvöldin - en ekki er
allt sem sýnist. Viðgerðarmaðurinn
hefur ekki getað haldið starfi og geng-
ið undir ýmsum nöfnum. Brátt fær
lýðshreyfingar hafa lotið sömu örlög-
um“. Hér mætti bæta „félagshyggju-
flokkunum" við.
Garðar eyðir miklu rúmi í frjáls-
hyggjuna og víst er að frjálshyggjan
sem útópía er dauðadæmd eins og aðr-
ar útópíur og skefjalaus og heimskt
kapphlaup um auð og ofursæld getur
tortímt lífríkinu. Það verður aldrei sátt
í heiminum um grófan mismun lífs-
kjara. Besta ráðið til friðar er því að
jafna lífskjör og önnur réttindi. Eg er
þó ekki sammála öllu sem Garðar seg-
ir um frjálshyggju, þótt hér sé ekki
rúm til að rekja það allt. I kommún-
ismanum var mikill siður að bölva
„markaðsöflunum" og telja þau ímynd
hins illa. Andstæðan var opinber
rekstur, en það er einmitt hann sem
hefur brugðist. Fólk hefur séð að
„þjóðnýting" er sjaldan í þágu þjóðar-
innar, heldur valdhafanna. Fólk vill
ekki völd stjórnmálamanna á öllum
sviðum og treystir þeim illa. Markaðs-
verslun er til dæmis vinsælli en opin-
ber verslun því hún er lýðræðislegri
og leggur meiri áherslu á frumkvæði
og persónufrelsi. Markaðsviðskipti
með frjálsri samkeppni leiða þannig
stundum til betri lífskjara en opinber
rekstur. Markaðurinn og samkeppnin
eru góð þar sem þau virka, en því fer
ljarri að þau virki allsstaðar. Við lifum
í kapítalískum heimi þar sem mark-
aðsviðskipti eru ríkjandi og verðum að
taka þátt í þeim og standast sam-
keppni. Við setjum þó ekki heilbrigð-
iskerfið á markað þar sem lækning
fæst aðeins gegn greiðslu eða skóla-
kerfi þar sem enginn fær menntun
nema kaupa hana og eins er með hús-
næðiskerfi, þar sem enginn getur
tryggt sér húsnæði nema eiga peninga.
Þá hefur viðskiptatækni vaxið svo ótt
að ráðamenn ná vart að koma þar
böndum á, þrátt fyrir fjölþjóðleg sam-
tök. Þetta er félagshyggjumönnum
víða orðið ljóst og hafa því breytt
stefnu sinni í samræmi við það. Ymsir
hafa þó fallið á því prófi, meðal ann-
hennar, 22.-28. maí í sumar. Há-
spennumynd er hún, afsprengi tíunda
áratugarins, þótt hún sé endurgerð
sjónvarpsmynd frá sjöunda áratugnum
af toga Bond-myndanna. Söguhetjan
er í bandarísku leyniþjónustunni, CIA,
sem starfsvettvangur er haslaður utan
lands. Hefst myndin í Prag, þar sem
arra breski Verkamannaflokkurinn
sem mátti þola stjómarandstöðu kjör-
tímabil eftir kjörtímabil, uns hann
hafði vit á að breyta stefnu sinni og
velja sér nýja forystu. Síðast er ég
vissi lafði Major á einu atkvæði.
Eg tel því ekki að frjálshyggjan sé
alvond, jafnvel að hún hafi á sumum
sviðum verið nauðsynleg. Ekki vegna
þess að ég sjái hana fyrir mér sem
framtíðarform mannlegs samfélags,
heldur vegna þess fyrst og fremst hve
hún hefur ýtt harkalega við mönnum
og krafið þá um endurskoðun og end-
urmat. Þeirri kröfu verða meðal ann-
ars félagshyggjumenn að svara en
ekki með því að ganga afturábak.
Þama er komið að vanda íslenskra fé-
lagshyggjumanna. Þeir hafa reynst
ófærir um að mæta frjálshyggjunni
Iflct og breski Verkamannaflokkurinn.
Ætla mætti að maður með menntun
Garðars Vilhjálmssonar hefði fram að
færa einhveijar hugmyndir eða tillög-
ur varðandi stefnumótun fyrir félags-
hyggjumenn samtímans að vinna eftir,
en því er ekki að heilsa. Hann telur að
vísu upp nokkur almenn atriði svo
sem jöfn tækifæri, meiri samvistir,
betri menntun, heilsuvemd og vinnu
fýrir alla, baráttu gegn vímuefnum og
hreint loft. Þetta er svo sem gott og
blessað en varla þarf meistarapróf í
stefnumótun til þess arna. Ekki orð
um sjávarútveg, landbúnað, verslun,
iðnað eða til dæmis húsnæðismál sem
nú brenna á fólki. Ekkert um opinber-
ar stoíhanir sem „fólk ber ekki traust
til“ og hann segir þó að eigi að vera í
„sífelldri þróun". Garðar fellur því
miður í sömu gryfjuna og margir
vinstrimenn. Hann er duglegur við að
sálgreina fortíðina, botnar lítið í sam-
tíðinni og sér framtíðina í þöku. Hve-
nær ætla þessir menn að setja fram
hugmyndir um til dæmis „félagsvæð-
ingu“ sem valkost á móti hreinni
„fijálshyggju". Hvenær? ■
leysi sitt tekst hún margt á hendur,
meðal annars innbrot inn í tölvumið-
stöð bandarísku leyniþjónustunnar í
Langley, en það er ekki heiglum hent.
(Ábendinga er leitað í Rififi). Mynd
þessi hefur öllu léttara yfirbragð en
Bond-myndimar og mun ætluð yngri
áhorfendum - öðrum fremur. ■
Enn farið á kostum
Stjörnubíó: Kaplagaurinn
★★★★
Aðalleikendur: Jim Carrey, Matt-
hew Broderick, Leslie Mann
Jim Carrey bregst ekki væntingum
ungu kynslóðarinnar. Sem viðgerðar-
Kvikmyndir |
Haraldur
Jóhannsson
hagfræðingur
skrifar
kunningi hans meira en nóg af uppá-
tækjum hans, en reynist ekki auð-
hlaupið að losna við hann. Nær hvert
atvik er með ólíkindum og þau skop-
leg, þótt mismikið reyni á hlámrtaug-
arnar. Öðrum þræði er mynd þessi
sýnilega ætlað að vera aldarspegill og
að nokkm sakir þess kann hún að vera
fjölær.
Sonur Bonds?
Bíóborgin: Mission Impossible
★★★
Aðalleikendur: Tom Cruise, Jon
Voight
Aðsóknarmet varð að mynd þessari
í Bandaríkjunum fyrstu sýningarviku
CIA-flokkur bíður afhroð sakir svika
eins meðlima hans. Er söguhetjan
grunuð um svikin. Til að sanna sak-