Alþýðublaðið - 22.08.1996, Blaðsíða 4

w
JAFNAÐARMAÐURINN
Kolbeinn Einarsson skrifar
Tíu goðsagnir um fólksfjölgun
Flestir hafa einhvem tímann leitt
hugann að „fólksfjölgunarvandanum".
Slíkt hefur oftar en ekki í för með sér
kvíðaköst og snert af innilokunar-
kennd. Hér á fslandi emm við bless-
unarlega laus við flesta fylgifiska
þessarar miklu fjölgunar, en við höf-
um þó komið okkur upp ágætis til-
raunastofu í þessum efnum - smávax-
ið vegakerfi og mikill fjöldi einkabfla
gefur okkur kost á að upplifa þær
geðshræringar sem fylgja því að kom-
ast hvergi fyrir öðm fólki. Að öllu
gamni slepptu, þá er þessi rnikii vandi
eitthvað sem við eigum tvímælalaust
að staldra við. Þegar greinarhöfundur
fór á stúfana til að kynna sér þetta mál
þá kom í ljós að hugmyndir fólks um
vandann og umfang hans em dálítið í
ætt við hugmyndir fólks um strúta.
Fólk talar gjaman um að „stinga höfð-
inu í sandinn", og er þá að vísa til
þeirrar alkunnu staðreyndar að strútar
stinga höfðinu í sand þegar hætta
steðjar að þeim. En þegar betur er að
gáð að þá finnst enginn sem hefúr séð
strút stinga höfðinu í sand við slíkar
kringumstæður. Staðreyndin er nefni-
lega sú að strútar em ansi góðir hlaup-
arar og sterkir þar að auki, þeir snúast
því annaðhvort til vamar eða þeysa á
brott ef hætta steðjar að þeim. Hér er
sumsé um ranghugmynd að ræða. Hér
er ætlunin að reyna að komast örlítið
nær kjama málsins um „fólksíjölgun-
arvandann“ og horfast í augu við
hann, - en ekki að stinga höfðinu í
sandinn.
1 . Fólki á jörðinni fjölgar með
veldisvexti
Árið 1798 hélt séra Thomas Robert
Malhus því fram að samfélög tvöfaldi
ijölda sinn á ákveðnu tímabili og haldi
svo áfram að tvöfalda hann á sama
tímabili allar götur þar á eftir. Hann
tók dæmi af fólkstfjöldanum í Norður-
Ameríku sem þá hafði tvöfaldast á 25
ámm. Staðreyndin er sú að fæst sam-
félög halda áfram að vaxa með þess-
um hraða mjög lengi. Fyrir 2000 ámm
vom um 250 milljónir manna á jörð-
inni. Það tók þann hóp 1650 ár að tvö-
faldast. Næsta tvöföldun tók 200 ár,
1830 náði íjöldinn einum milljarði.
Tvöföldunartíminn hélt áfram að stytt-
ast, aðeins 100 ár í viðbót og fjöldinn
skreið yfir 2 milljarða, 45 ár liðu og
fjöldinn varð 4 milljarðar. Aldrei fyrr
en á 20.öldinni hefur manneskja lifað
tvöföldun tegundarinnar. En þetta er
að breytast. 1965 var vöxturinn um 2
prósent á ári (nægir til tvöföldunar á
35 ámm), en hefur nú fallið niður í 1,5
prósent (46 ára tvöföldun). í fyrsta
sinn £ sögumannkynsins hefur hægst á
fólksfjölguninni - þrátt fyrir lægri
dánartíðni - vegna þess að fólk eign-
ast færri böm. Ergo : Fólki fjölgar
ekki með veldisvexti.
2. Vísindamenn vita hversu mörg
við verðum eftir 25,50, jafnvel 100
ár frá deginum í dag.
Það hefur hvorki tekist að spá með
réttu fyrir um breytingar á fæðingar-
tíðni né dánartíðni. Til dæmis sáu
menn ekki fyrir mikla lækkun í dánar-
tíðni þriðjaheimsins að lokinni síðari
heimsstyijöld. Hins vegar er hægt að
spá fyrir um fjölda ellilífeyrisþega eft-
ir 20 ár eða hversu margir á aldrinum
18-65 ára verða lifandi eftir 18 ár og
þess háttar.
3. Það er einn tiltekinn þáttur sem
hamlar fólksfjölgun. Árið 1679 áætl-
aði Anton van Leeuwenhoek (sá er
fann upp smásjána) hversu mörgum
manneskjum jörðin gæti haldið uppi.
Hann gerði ráð fyrir því að einungis
jarðnæði hefði takmarkandi áhrif á
fjöldann. Ennfremur gerði hann ráð
fyrir þvf að jörðin gæti ekki verið þétt-
ar setin en Holland var þama á ofan-
verðri 17. öld, eða um ein milljón
manns - 300 manns per fermflu. Hon-
um reiknaðist til að Holland væri um
það bil 1/13400 af heildar flatarmáli
jarðarinnar og þess vegna ætti jörðin
að geta borið 13,4 milljarða manna.
Þetta hefur reynst vera dálítið flókn-
ara. Þannig búa menn gjaman fleiri en
300 per fermflu í dag vegna framfara í
tækni og betra umhverfis, blómlegs
efnahags og fjölskrúðlegs mannlífs
sem sannarlega hefur mikið aðdráttar-
afl. Önnur kenning gengur út á að
framboð matar sé sá þáttur sem tak-
markar fjölgun. I raun og vem fer það
ekki eftir því hversu mikinn mat fólk
getur veitt sér hversu mörg böm það
eignast (nema þar sem fólk sveltur
um 257 trilljón dollara sem er nálægt
því að vera 10 sinnum heimsfram-
leiðslan á ári. Þessar sætaferðir myndu
því gera okkur hin sem eftir væm
nokkum veginn gjaldþrota, - og við
sætum ennþá uppi með fjölgun upp á
1,4 prósent á ári eða tvöföldun á 50
ámm. Það ætti því að vera ljóst að við
emm ekki á leiðinni út í geim í stómm
stfl á næstunni, nema að það næðust
hagstæðir samningar við innrásarliðið
úrID4!!!
.Tæknin mun Ieysa öll okkar
vandamál, þar á meðal þetta.
Einu sinni héldu menn að skipa-
6. Á Vesturlöndum er enginn
fólksfjölgunarvandi.
Þegar böm fæðast hverra foreldar
vilja þau ekki, þá hlýtur það að teljast
vera fólksijölgunarvandi. I Bandaríkj-
unum urðu 5,4 milljónir kvenna
bamshafandi árið 1987. Af þeim vom
3,1 milljónir (57 prósent) óléttar óvilj-
andi. Af þeim fór 1,6 milljón í fóstur-
eyðingu, 1,5 milljón fæddu. Ungar og
fátækar konur em líklegri til þess að
verða óléttar en aðrar. Þetta er vanda-
mál sem við verðum að horfast í augu
við.
„Goðsagnir um fólksfjölgun lifa sínu
sjálfstæða lífi, líkt og goðsögnin um strútinn
sem ku stinga höfðinu í sandinn!"
heilu hungri). Þvert á móti, íjöldi
bama á hveija konu er lægstur þar
sem mest framboð er af fæðu til dæm-
is í Japan, Evrópu og Bandaríkjunum,
en hæstur þar sem lítið er að hafa eins
og í Afríku sunnan Sahara. Frá því að
van Leeuwenhoek gaf út sína kenn-
ingu hafa verið gefnar út að minnsta
kosti 65 mismunandi skýrslur þar sem
gert er ráð fyrir einum takmarkandi
þætti á vöxt mannkynsins, til dæmis
framboði ferskvatns, matar, eldsneyt-
is, ljóstillífunar, fosfórs, köfnunarefnis
og hugvits. Niðurstöðumar em vægast
sagt ekki samhljóða, það er frá 1 millj-
arði upp í 1 trilljarð (1000 milljarðar).
Oftar en ekki hefur smiðum þessara
kenninga sést yfir að eitthvað gæti
komið til sem breytti aðstæðum áður
en að þess takmarkandi þáttar sem að
þeir einblína á fer að gæta. Einnig má
ekki gleyma að hugarfarsbreytingar
geta haft mikil áhrif, til dæmis gæti
bóndakona í Kenýa ákveðið að góð
menntun barna sinni væri dýrmætari
en gildi þeirra sem landbúnaðarvinnu-
véla og þess vegna ákveðið að eignast
færri böm til að geta tryggt þeim góða
menntun.
4. Fólksfjölgunarvandann má
leysa með því að stofna nýlendur á
nálægum plánetum og tunglum.
Stöldrum aðeins við þetta. Fólk á
okkar ágætu jörð er um það bil 5,7
milljarðar í dag. Okkur fjölgar um 1,5
prósent á ári. Segjum að við vildum
hægja á fjölguninni um 0,1 prósent
með því að flytja þann fjölda út í geim
á hverju ári. Það þýðir að við þyrftum
að senda 5,7 milljón manns í ár að
minnsta kosti. Að skjóta upp geim-
skutlu með 10 manns um borð kostar
um 450 milljón dollara, eða 45 milljón
dollara á haus. Að flytja þessa 5,7
milljón „sjálfboðaliða" myndi kosta
smíðar myndu stöðvast vegna skorts á
nógu háum tijám í möstur. Einu sinni
héldu menn að jámbrautir myndu
leggjast af vegna skorts á timbri til að
hafa milli teinanna. Menn héldu einn-
ig að efnahagur heimsins myndi lam-
ast vegna skorts á kolum. Með tíð og
tíma fundu menn út að sniðugt væri að
smíða möstur úr málmi, og svo að
sleppa þeim alveg og hafa um borð
gufuvél. Menn hættu að nota tré milli
jámbrautateina og notuðu steypu í
staðinn. Svo komu hraðbrautir, menn
fundu upp betri aðferðir til að vinna
kol úr jörðu. Gas og olía, kjamorka og
vatnsaflsvirkjanir komu til sögunnar
og menn hættu að tapa svefni vegna
yfirvofandi kolaskorts. En þessar
lausnir höfðu líka ný vandamál í fór
með sér. Súrt regn, hratt vaxandi
magn af koltvísýringi í andrúmsloft-
inu, sviðin jörð eftir kjamorkuslys og
götótt ósónlag til að nefna nokkur.
Bjartsýnir tæknihyggjumenn halda því
samt fram að tæknivædd iðnaðarríki
nútímans munu leysa þessi og svipuð
vandamál jafnóðum og þau koma upp.
Eins og í gamanleik þá snýst þetta um
réttar tímasetningar. Fyrir hvert tilvik
þar sem tæknin kom til skjalanna á
elleftu stundu og leysti málin er hægt
að benda á annað þar sem hún kom of
seint eða hefur ekki ekki séð sér fært
að mæta. Berklar em ágætt dæmi þar
sem lausn læknavísindanna er dapur-
leg. Einn af hverjum þremur einstak-
lingum í heiminum er sýktur af berkl-
um (til dæmis er helmingur allra sem
búa í Afríku talinn sýktur) og þrjár
milljónir deyja árlega úr þessum
skæða sjúkdómi. Þrátt fyrir áratpga
rannsóknir þá breiðast nú út afbrigði
berkla sem enginn lyf verka á. Það
mun taka vi'sindin langan tíma að sigr-
ast á sumum af okkar stærstu vanda-
málum, - ef þau þá geta það.
7. Fjölgun fólks í þriðja heiminum
er ekki vandamál okkar hér á Vest-
urlöndum.
Það þarf nú ekki nema einn meðal
fréttatíma til þess að leiðrétta þetta.
Flóttamenn og innflytjendur eru viða
mikið vandamál í vestrænum samfé-
lögum. Sjúkdómar þurfa ekki vega-
bréf og ferðast auðveldlega milli
heimsálfa. Auk þess að vera fómar-
lömb vandans þá erum við einnig vfða
rót hans. Arðrán og kúgun vestrænna
ríkja á þjóðum þriðja heimsins er
óumdeilananleg staðreynd og okkur
hlýtur að renna blóðið til skyldunnar
að stuðla að lausn þeirra vandmála
sem við höfum svo sannarleg átt þátt í
að skapa.
8. Kaþólska kirkjan ber ábyrgð á
fólksfjölgunarvandanum
I sumum löndum hefur stefna kirkj-
unnar vissulega hindrað aðgengi fólks
að getnaðarvömum og gert mönnum
erfitt fyrir að stuðla að smærri fjöl-
skyldum. En þegar til kastanna kemur
þá er það ekki trú fólks sem hefur af-
gerandi áhrif í þessum efnum. Þar
nægir að benda á að Spán og ftalíu. í
þessum tveimur rammkaþólsku lönd-
um, ásamt Hong Kong er fijósemi
hvað minnst í heiminum, eða um það
bil 1,2 böm á konu. I Suður-Ameríku
þar sem þorri fólks er einnig kaþólsk-
ur hefur fijósemi fallið og er nú jöfn
heimsmeðaltalinu sem er 3,1 böm á
konu. f Bandaríkjunum er frjósemi
kaþólskra sú sama og mótmælenda og
kannanir sýna að fimm af hverjum
fjómm kaþólikkum þar eru fylgjandi
því að fólk noti getnaðarvamir og
skipuleggi fjölskyldustærð sína.
9. Plágur, farsóttir, hungursneyð
og stríð eru aðferð náttúrunnar
(eða Guðs) til að stemma stigu við
fólksfjölgun.
Þessa hugsun má rekja nijög langt
aftur í tímann, allt til þess er menn
fóm fyrst að búa saman í bæjum í Ba-
býlóníu 1600 fyrir Kristsburð. Sam-
kvæmt Babýlóníumönnum var það
svo að þegar fólkið raskaði ró Guð-
anna þá lögðu þeir plágur á það til
þess að fækka fólki á jörðinni. Plágur
em oftast sjúkdómar sem einhvers-
konar vímsar, bakteríur eða aðrar ör-
vemr em valdar að. Þegar fólk fór
fyrst að búa saman í þéttbýli þó komu
upp áður óþekkt vandamál í tengslum
við úrgang, meindýr og geymslu á
matvælum. Oftar en ekki hafa þessir
fyrstu borgarvísar verið góð uppeldis-
stöð fyrir allrahanda örvemr og þær
verið valdar að hremmingum íbúanna.
Nútíma farsóttir, þrátt fyrir miklar
þjáningar sem þeim fylgja verða seint
taldar hafa vemleg áhrif til fólksfækk-
unar. Ebola farsóttin sem komst í kast-
ljós fjölmiðla á síðasta ári lagði að
velli 244 einstaklinga - eða færri en
fæðast á hverri mínútu. AIDS sem
flestir em hvað skelfdastir við hefur
haft langsamlega mest áhrif £ Afríku.
Það var talið árið 1994 að vöxtur á ári
£ heimsálfunni fram til ársins 2005
drægist saman vegna AIDS úr 3,13 £
2,88 prósent. Það þýðir að mannfjöld-
inn £ Afrfku ætti að tvöfaldast á 24 ár-
um £ stað 22. Hungursneyð f nútfman-
um má að litlu leyti rekja til náttúm-
hamfara.
Margir muna enn eftir Pulitzer
verðlaunaljósmynd frá 1993 þar sem
súdanskt stúlkubam lá örmagna af
hungri á stfg og fyrir aftan húkti hræ-
gammur sem beið eftir þvf að fiún
geispaði golunni. Um þær mundir'var
rfldsstjóm Súdan að opna land sitt fyr-
ir alþjóðlegu hjálparsstarfi, svæði þar
sem lengi hafði geisað borgarastyij-
öld. Ef hjálparstofnanir hefðu fengið
að fara fyrr inn £ landið hefði mátt
koma f veg fyrir uppskembrest og þá
hefði engin hungursneyð orðið. Þetta
er ekki dæmi um guðlega ihlutun eða
verk náttumnnar, heldur er þetta ein-
faldlega mannanna verk - póhtfk.
Stríð hafa heldur ekki haft mikið að
segja hvað varðar vöxt mannkynsins.
Það er varlega áætlað að um 200
milljónir hafi látið h'fið í styijöldum á
þessari öld. Fólki hefur engu að síður
fjölgað úr 1,7 milljarði árið 1900 í 5,7
milljarða í dag. Fjölgun um 4 millj-
arða, eða 20 sinnum tala fómarlamba
styrjalda þessarar aldar.
10
F. Konur eru lykillinn að
lausn fólksfjölgunarvandans
Það þarf tvo til að dansa tangó. Það
er vissulega rétt að það er nauðsynlegt
að bæta menntun, lagalega stöðu, og
velferð kvenna í þriðja heiminum, þar
sem vandinn er mestur. En eins og al-
þjóðlegar stofnanir em nú að uppg-
vöta að þá er óskynsamlegt að skilja
karlmennina útundan þegar fræðsla
um þessi mál er annarsvegar. Því mið-
ur hefur sú verið raunin þar til nýlega,
en nú horfir til betri vegar í þessum
efnum.
Ranghugmyndir eins og þær sem
hér hafa verið teknar fyrir em afar lífs-
seigar. Þegar maður hittir einhvem
sem heldur því fram að Indveijar hafi
aldrei haft það jafn skítt og í dag þá
bendir maður honum vinsamlega á að
þjóðarframleiðsla Indveija hefði vaxið
um 3 prósent á ári frá 1980 til 1993 og
að lífslíkur hefðu vaxið úr 39 ámm á
tímabilinu 1950 til 1955 í 58 ár á
tímabilinu 1985 til 1990. Einnig að þá
hefði fijósemi fallið úr 6 bömum per
konu á fyrra tímabilinu niður í 4,1 að
meðaltali á því seinna. Svarið sem
maður fær er að það skipti ekki máli,
fólk hefði það ömgglega verra nú en
nokkm sinni á Indlandi.
Goðsagnir um fólksíjölgun lifa sínu
sjálfstæða lífi, likt og goðsögnin um
strútinn sem ku stinga höfðinu í sand-
Höfundur er formaður Félags ungra
jafnaðarmanna í Reykjavík.