Alþýðublaðið - 25.10.1996, Síða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 1996
s k o ð a n i r
21200. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Simi 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Fréttastjóri Jakob Bjarnar Grétarsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín ehf.
Prentun (safoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Gró Harlem kveöur
Á vettvangi norrænna jafnaðarmanna er skammt stórra högga í
milli. í sömu vikunni hafa tveir forystumenn jafnaðarmanna
ákveðið að finna kröftum sínum annan leikvang, því auk Jóns
Baldvins tilkynnti Gró Harlem Brundtland fyrr í þessari viku að
hún hygðist láta af embætti forsætisráðherra í dag.
Gro Harlem hóf þátttöku í stjómmálum fyrir rúmum fimmtán
ámm. í áratug hefur hún verið forsætisráðherra, og það segir sína
sögu um einstaka hæfileika hennar að engu hefur skipt þó Verka-
mannaflokkurinn hafi ekki notið meirihluta á þingi. Forysta
hennar hefur verið jafh afdráttarlaus íyrir því. Á hennar tíð hafa
norskir jafnaðarmenn leitt þjóð sína á vit velsældar sem engin
önnur þjóð nýtur. Fyrir það munu jafnt félagar hennar í Verka-
mannaflokknum, sem norska þjóðin öll, minnast stjórnartíðar
hennar með virðingu og hlýju.
Einsog Jón Baldvin, hefur Gró valið hentugan tíma til að segja
af sér. Hún hefur mjög styrka stöðu í norskum stjómmálum. Hins
vegar örlar á því í norskum fjölmiðlum, einnig þeim sem jafnað-
aimenn ráða fyrir, að forystuskipti séu að verða tímabær. Á liðnu
sumri lenti Gró þannig í nokkrum hrakningum vegna ummæla
sinna í sænskum sjónvarpsþætti, þar sem hún var spurð eftir við-
horfi sínu til leynilegra hlerana sem stundaðar vom á stjómartíð
jafnaðarmanna. Það gerðist að sönnu fyrir hennar tíma, en Gró
þótti svara ógætilega. Sömuleiðis var deilt á hana innan Verka-
mannaflokksins fyrir afstöðu til innflytjenda, og ritstjóri erlendra
frétta norska Alþýðublaðsins skrifaði bók, þar sem Gró var bein-
líúis sökuð um að hafa stuðlað að neikvæðri umræðu um innflytj-
eijdur. Eitt beittasta vopn Gró, góð tök á fjölmiðlum, var því ber-
sýnilega tekið að slævast og þreytu tekið að gæta gagnvart for-
saatisráðherranum. Einsog er aðall góðra leiðtoga skynjaði Gró að
tími hennar var kominn, - til að skipta um farveg.
Stundum er sagt að heppnin fylgi þeim sem býr yfír snilld af-
burðamannsins í stjómmálum. Lukkan var sannarlega fylginautur
Gró á velli stjómmálanna, þó hún viki stundum ffá henni á ör-
lagastundum í einkalífi. Veikir forystumenn á hægri vængnum
styrktu stöðu hennar, og gerðu henni kleift að ná yfirburðatökum
á hinni pólitísku umræðu. Um leið gerði tiltölulega nýfundinn ol-
íuauður henni mögulegt að hrinda í framkvæmd mörgum velferð-
armálum jafnaðarmanna, sem öðmm þjóðum hefur ekki enn tek-
ist. Fyrir vikið hefur hún náð því að verða í hugum Norðmanna
að þjóðarmóður, sem almenningsálitið hefur lyft yfír hefðbundn-
ar skurðlínur.
Atorka hennar og hæfileikar sköpuðu henni þó ekki aðeins að-
dáun heima fyrir, því á alþjóðavettvangi hefur hún sannarlega lát-
ið að sér kveða. Hún var í forsvari fyrir nefnd á vegum Samein-
uðu þjóðanna, sem samdi hina frægu Umhverfisskýrslu, þar sem
nýrri og róttækri greiningu var beitt á þann vanda sem mannkyn-
ið á við að etja í umhverfismálum. Hugtök einsog „sjálfbær þró-
un“ em arfleifð hennar og veittu nýjum skilningi inní umræðuna.
Umhverfisráðstefnan í Ríó var ein af hugmyndum hennar, en þar
komust hin hrikalegu vandamál umhverfisins í þriðja heiminum
loksins í kastljós heimsins. Sömuleiðis var það ríkisstjóm hennar,
sem með leynd vann að hinum sögulegu samningum Palestínu-
manna og ísraela, sem sköpuðu farveg fyrir frið í Miðausturlönd-
um uns hinn gæfulausi Netanyahu forsætisráðherra kom þeim
fyrir kattamef.
Fyrir þetta verðskuldar Gro Harlem Bmndtland mikilvægan
sess í stjómmálasögu Norðurlanda. Enginn norrænn Ieiðtogi utan
Olof Palme hefur skapað jafn sterkan straum á veraldar vísu og
hún. Hæfileikar hennar em of miklir til að hún megi setjast að
fullu í helgan stein. Engum blandast því hugur um að Davíð
Oddsson forsætisráðherra talai' fyrir munn allrar þjóðarinnar þeg-
ar hann segir, að ísland muni sannarlega styðja Gro Harlem
Bmndtland fari svo að hún gefi kost á sér til embættis aðalritara
Sameinuðu þjóðanna. ■
Islenskir arkitektar I
✓
Islendingar hafa löngum litíð arkitekta
homauga. „Sjaldséður er arkitekt með
eftirtekt” segja þeir. Að vissu leytí er hér
um að ræða gamla landlæga andúð á
menntuðum yfirboðurum. „Að mx'ga
uppi' vindinn, einsog verkfræðingur” er
önnur svona seming. íslendingar treysta
á brjóstvitið. íslendingar hugsa semsagt
ekki með höfðinu heldur brjóstinu; þeir
berja sér á það líkt og á dyr
véfréttarhofsins og bíða svo eftir svari.
Ef stendur á því hella þeir í sig bijóstbir-
tu þar til fer að rofa tíl í kassanum sem
er í raun einskonar svartur kassi sem er
opnaður þegar íslendingurirui deyr til að
sjá ,Jtvað það var sem fór úrskeiðis”; við
krufningu kemur í ljós „hvað það var
sem var að honum”? Jú. Of mikið
brjóstvit. Hann treysti um of á brjóstvi-
tið. Fór ekki eftir því sem læknarnir
sögðu honum. Hellti í sig um of af
brjóstbirtu.
Itur |
Hallgrímur
Helgason
skrifar
Þegar íslendingar eru fullir fyllast þeir
sannleika. Þeir fyllast einhverjum innri
og æðri en mjög óljósum sannleika sem
er yfir allar staðreyndir og útreikninga
hafinn. Þegar kemur að tímasetningu á
væntanlegu Skeiðarárhlaupi taka sjón-
varpsáhorfendur meira mark á jarminu í
öldnum bónda undir Lómagnúpi en
nýmenntuðum raunvísindamönnum
búsettum í trjágrónum hverfum
umhverfis Háskólann. ,Já, hann sagði að
þetta yrði ekki fyrr en næsta vor...og þeir
vita þetta þessir kallar.” Og svo er sagt
„Hann veit nú hvað hann syngur”. Það
er engu líkara en flestir orðskviðir
íslendinga varðandi sannleikann séu
tengdir við fylleri, vitíð hleypur í menn
þegar þeir eru viti sínu fjær,
sannleikurinn kemur í ljós þegar menn
fara að syngja. „Hann veit nefi sínu
lengra” er líka sagt, og maður sér alltaf
fyrir sér þetta íslenska alþýðu-nef
rauðþrútið af drykkju.
Þegar fslendingar verða fullir fyllast
þeir sannleika. íslendingar em alltaf full-
ir af sannleika. „Helvítis kjaftæði” segja
þeir, „þetta eru ekkert annað en and-
skotans bjánar” þmma þeir útí loftíð yfir
opnum stút og eru þá kannski að tala
um...arkitekta.
Arkitektar em yfirleitt frekar myndar-
legir menn. Þetta er yfirleitt vel gert og
vel gefið fólk. Arkitektar klæðast
smekklegum fötum; það er yfir þeim
léttur listrænn blær. Léttur listrænn blær.
Arkitektar brúa bilið á milli
bjórsjúskaðra og bóhemjandi myndlist-
armanna og sléttra og felldra raunvísin-
damanna, hinna reglustikuðu terlínsálna.
Arkitektar urðu þeir sem að loknu
stærðfæðilegu stúdentsprófi fundu til
listrænnar löngunar en ekki nægilega
sterkrar til þess að fóma fyrir hana fjöl-
skyldulífi, jeppadraumi og lax-
veiðitúrum. - Reyndar eru til þeir
arkitektar sem gefa lítið fyrir slíka hlutí
og langar í raun ekki í laxveiði en
neyðast þó til þess starfs síns vegna: Á
Vikupi
Laxárbökkum og í koníaksfylltum
veiðhúsum landsins em dílamir gerðir;
þar er best að hitta á bankastjórana og
tryggingarkóngana mjúka að loknum
þríréttuðum dinner í íslenskum afdal;
þar eru milljónir tryggðar í hönn-
unarkostnað. Og þegar ekið er úr hlaði
að morgni verður arkitekitinn að vera á
nýlegum landkrúser-jeppa. Menn aka
ekki burt með milljónasamninga í han-
skahólfinu á Lödu. Það er því dýrt að
vera arkitekt, nokkuð sem almenningur
skilur ekki þegar hann af sínu mis-
dmkkna og fávísa bijóstviti kvartar yfir
ótrúlegum tölum í sambandi við hönn-
unarkostnað.
En arkitektinn er sem sagt létt
listrænn maður sem, til að leggja áherslu
á þá hlið í sér, fer oft útí' talsverða sund-
urgerð í klæðnaði. Til þess að aðgreina
sig frá þurrkuntulega klæddum embætt-
ismönnum og tæknifræðingum setur
hann upp mjög spes slaufu, snyrtir skegg
sitt á sérviskulegan máta, gengur
kannski í gulum jakka, er svolítíð öðm-
vísi. Gleraugu arkitekta em gjaman með
ákaflega hannaðri glemmgjörð og inní
hana er steyptur svona lítil litrík grind,
einskonar jámagrind, eða þá að glerau-
gun era eitt magnað glerverk á la Leifur
Breiðfjörð, kaxmski til að undirstrika það
að nú hfeur Iögum samkvæmt verið ban-
nað að reisa nýbyggingu á íslándi öðm-
vísi en þar fýlgi með eitthvað mjög djúpt
glerverk eftir Leif Breiðljörð, ef glerverk
geta þá verið djúp yfir höfuð. Konur í
hópi arkitekta ganga í kjólum keyptum
erlendis, póstmódemískum, eða dekon-
strúktívum pilsum og drögtum
tileinkuðum Frank Lloyd Wright; þær
nota Mondrian-ilmvatn. Þetta er fólk
menntað erlendis og það sést langar
leiðir. Það er einhver frönsk vínsmökku-
narundrun í því hernig hann lyftir
augabrúnunum þessi, eða þessi þarna
stendur í kokteilboðum dáldið eins og
skýjakljúfur, stendur þarna eins og
Philip Johnson hafi sagt honum að gera
að. Og þarna kemur einhver gangandi
með skandinavísku göngu-skíða-lagi.
Og svo em þeir auðvitað til sem ganga
með Bauhaus-göngulagi. Þ.e.a.s. ganga í
þeim einum tílgangi að ganga.
Andlit arkitekta: I svip þeirra er alltaf
einhver hönnun: Afþví starf þeirra felst í
því að setja svip á umhverfið reyna þeir
að setja sinn eigin svip á andlit sitt; ekki
alveg ánægðir með hönnun af hendi
náttúmnnar reyna þeir að hanna andlit
sitt upp á nýtt. f stutm máli. Arkitektar
eru alltaf talsvert tilgerðarlegir.
Arkitektar em verkfræðingar sem lan-
gaði til að verða listamenn. Arkitektar
KO
25. október
em tílgerðarlegir verkfræðingar.
En öll Ust er tilgerð og hvað er hön-
nun híbýla annað en ein endalaus tilgerð
út í gegn? í hveiju felst munurinn á stíl-
brigðum i' arkitektúr, öðm en mismun-
andi tilgerðarlegum útgáfúm af tiktúmm
hverrar kynslóðar. Eða hvemig fór ekki
fyrir byggingarlistinni þegar hverkonar
tilgerð var talin höfuðsynd og allt dund
og dúll bannað með lögum? En í raun
var módernisminn einnig tilgerðarlegur.
Þó hann kenndi sig við notagildið var
hann líka stfll,- Og á endanum varð hann
leiðinlegri en aðrir stílar vegna þess að
tilgerðin var ekki viðurkennd. Hin fasís-
ka naumhyggja módernismans útvat-
naðist á mjög þurran hátt í meðföram
ómenntaðra tæknifræðinga og gaf okkur
leiðinlegasta tímabil í sögu byggingarlis-
tarinnar eins og Bretaprins, stéttaróvin-
urinn mikli, hefur réttilega bent á.
Reyndar hittist svo óheppilega á að
Reykjavíkurborg byggðist að mesm upp
á þessu tímabili. Frá Snorrabraut og uppí
Breiðholt standa nokkurrra áratuga
gömul hverfi sem menn em nú almennt
sammála um að sé ljótasta borgarbyggð
í heimi. Og þetta er að sjálfsögðu
arkitektum að kenna. f ljósi þessa ættum
við að geta skilið þá vantrú sem blundar
í almenningi gagnvart þessu starfi. Þó
almenningur sé vitlaus, eins og við
vitum öll, og hafi ekkert fegurðarskyn,
þá er fólk þrátt fyrir allt í bestri aðstöðu
til að segja hvort því líði vel eða illa.
Engin önnur starfsstétt hefur jafn
mikil, djúp og langvarandi áhrif á líf
fólks og arkitektar. Arkitektinn hannar
daglegt umhverfi okkár. Hugmýndir
hans eru færðar í steypu og, glér og
munu standa allt fram í fornminjar
framtíðar um vestræna siðmenningu.
Hugdettur úr höfði hans falla ekki í
gleymskuþró eins og hver önnur mylsna
af borði tímans heldur eru járnbentar
langt inní framtíðina. Einhver til-
gerðarleg dilla sem datt om' arkitekt árið
1962 er okkur dagleg þjáning enn þann
dag í dag. Og þama er ef til vill komin
helsta. skýringin á andúð almenmngs í
garð.arkitekta..
Okkar daglega líf fér fram í höfði
arkitekts. Við búum í hugum arkitekta.
Fræg er sagan um heilt hverfi í
Breiðholti sem hannað var sérstaklega til
þess að mynda rósamunstur séð úr lofti,
úr flugvél. Líf okkar átti svosem aldrei
að verða neinn dans á rósuni og því
síður dans í rósum en það era einmitt
svona rósir sem arkitektum hættír tíl að
gera sem koma óorði á straf þeirra. Þær
verða til þegar arkitektinn gléymir
upphaflegum tilgangi síhum, Sem átti að
vera þjónustá við kúnnaiin; að hánná um
hann þægileg og í senn falleg og
andauðgandi híbýli, og tekur sjálfan sig
of hátíðlega sem listamann: Verk hans
verður tjáning en ekki þjónusta.
Tjáning hans verður ævilöng þjáning
okkar.
Þessi tilhneiging er létt útgáfa eða
ómeðvitaður angi af þeim fasisma sem
þessi öld okkar var svo lengi mörkuð af,
hvort sem hann birtist í hreinræktaðri
mynd þjóðernishyggju, alræði öreiga
eða þeirri hættulegu trú módemismans
að menntaðir menn ættu að hafa vit fyrir
almenningi. ■
Atburðir dagsins
1556 Karl V Spánarkonungur
dregur sig í hlé í klaustur og
skiptir ríkinu milli sonar síns
og bróður. 1852 Bamaskólinn
á Eyrarbakka settur í fyrsta
sinn. Hann er elsti bamaskól-
inn sem enn er starfræktur.
1875 Fyrsta borgaralega hjóna-
vígslan fór fram á íslandi. 1971
Tævan vísað úr Sameinuðu
þjóðunum til að rýma fyrir
Kínverjum.
Afmælisbörn dagsins
Jóhann Strauss 1825, austur-
rískur tónsmiður, kunnastur
fyrir vinsæla valsa. Georges
Bizet 1838, franskt tónskáld,
höfundur Carmen. Pablo Pic-
asso 1881, spænskur listamað-
ur. Atli Geir Grétarsson
1963, dægurlagahöfundur og
söngvari Kálra pilta úr Hafnar-
firði.
Annáisbrot dagsins
Ein kona drap bam sitt í læk og
í því bili, sem bamið gaf af sér
3 hljóð, varð himinninn blóð-
rauður og heyrðust 5 hljóð í
lopti.
Vatnsfjarðarannált 1615.
Orðatiltæki dagsins
Daufleg þykja mér guðspjöllin,
enginn er í þeim bardaginn,
einsog kerlingin sagði.
Súpa dagsins
Konur og súpur á ekki að láta
bíða, þá kólna þær.
O. Serander.
Spekingar dagsins
Ekki hafa Hofverjar verið
spekingar miklir en þó helir
þeim vel flest tekist.
Vopnfiröingasaga.
Orð dagsins
Frelsið cr ei verðlng vara,
veitist ei með tómum lögum.
Það er andans ófœdd dóttir,
ekki mynd úr gömlum sögum.
Hannes Hafstein.
Skák dagsins
Tékkneski stórmeistarinn
Jansa hefur aldrei verið í
fremstu röð en hann á sína
spretti. Hann leikur listir sfnar í
skák dagsins gegn Konopka.
Liðsafli er jafn en hvítir menn
Jansa era bctur í sveit seltir. og
hann blæs nú lil orrastu.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Hxg6!I Bxg6 2. Bxg6+
Kxg6 3. Dg4+ Kf6 4. Dd5+
Örlög Konopka eru innsigluð.
Hann gafst upp. Góða helgi...