Alþýðublaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
ALÞÝÐUBLAÐK)
3
s k o ð a n i r
Sameining eða samfylking?
Að læra af langri reynslu
Hver sá sem misst hefur minnið og
vaknar upp á götu í einhverri borg veit
ekki hvaðan hann kom né hvert hann
er að fara. Að honum steðja hættur, án
þess að hann viti. I fljótu bragði
virðast tveir kostir standa honum til
boða: Annars vegar að leita aðstoðar
til þess að grafast fyrir um hvaðan
hann kom og hvert hann ætlaði,
- reyna að raða saman brotinni sjálfs-
mynd. En hvert á hann að leita og
Pallborð |
hvers á hann að spyija? „Hver er ég
og hvar er ég staddur?" Hin leiðin
sem honum virðist fær er að blása á
fortíðarhyggju og hefja flugið frjáls úr
viðjum þess liðna. Hann er frjáls!!
Þenur út bijóstkassann og ákveður að
ganga óræðri framtíð á hönd. Fyrst
skimar hann í kringum sig lítið eitt
ráðvilltur og stikar svo í einhveija átt,
- og verður fyrir b£l. Allt sem reynslan
hafði kennt honum um hættur í umfer-
ðinni og ráð til að forðast þær var
gleymt. Svipað gildir um þá sem jarða
fortíðina í eitt skipti fyrir öll. Þeir tapa
samhenginu á milli ákvarðana og
aðgerða og höggva á rökrétt samhengi
á milli fortíðar, og framtíðar.
Mér hefur stundum dottið þessi
samlíking í hug að undanfömu. Ekki
vegna þess að hún sé frumleg eða
merkileg á nokkum hátt heldur vegna
þess að ég held að hún sé rétt og eigi
erindi til samtíðar á fortíðarflótta.
Saga handa samtíð
Stjómmálaflokkur er ekki aðeins
það fólk sem starfar í honum hér og
nú heldur flaumur hugmynda,
hagsmuna og hugsjóna, með upptök í
fortíð. Hver sá sem ætlar að hafa áhrif
á stjómmálaflokk þarf því að þekkja
og skilja fortíð hans,- hafa tilfinningu
fyrir „hinu sögulega hlutverki". Jón
Baldvin var og er glettilegt nokk sá
stjómmálamaður íslenskur sem notaði
söguna hvað fimlegast til að vísa til
morgundagsins. Þegar svo ber undir
verður sagan ekki nema að litlu leyti
saga um fortíð heldur saga handa
samtíð. í aprfllok 1991 var hann t.d.
inntur frétta af stjómamyndun krata
og Sjálfstæðisflokks, „Viðreisn", sem
var óneitanlega söguleg eftiröpun, var
að fæðast. Fréttamaður spurði hann þá
m.a. hvort eitthvað hefði linnt
símhringingum og skeitasendingum
flokksmanna sem vildu mótmæla
stjórnarsamstarfi við Sjálfstæðis-
flokkinn. Jón svaraði því til að svo
væri og sagði orðrétt: „eftir að fólk
áttaði sig á að svarti dagurinn í sögu
íslenskrar vinstrihreyfingar var í
febrúar 1938, þá hættu mótmælin“.
Hvaða atburður skyldi það hafa verið í
febrúar 1938 sem Jón skýrskotaði til?
Svarti dagurinn
Aðdraganda þeirra örlagaríku
atburða er að leita í kröfu verkalýðs-
félaga um að Alþýðuflokkurinn og
kommúnistar tækju upp samstarf í
stað baráttu. Kommúnistar voru fúsir
til samvinnu, en töldu að flokkarnir
væru of ólíkir til þess að þeir gætu
sameinast. forystumenn
Alþýðuflokks voru hins vegar and-
vígir öllu samneiti við kommúnista,
hvort sem það hét samvinna eða
sameining. Sumarið 1937 gerðust þau
pólitísku tíðindi á Fróni að
Kommúnistaflokkurinn vann mikinn
sigur í alþingiskosningum.
Héðinn Valdimarsson og ýmsir
alþýðuflokksmenn túlkuðu úrslitin
sem kröfu verkafólks um samvinnu
Alþýðuflokksins og kommúnista.
Verkamannafélagið Dagsbrún, undir
forystu Héðins Valdimarssonar,
krafðist þess eftir kosningarnar að
flokkarnir tveir slíðruðu sverðin og
tækju ekki aðeins upp samvinnu hel-
dur sameinuðust. Forysta Alþýðu-
flokksins leit svo á að sameiningar-
tillagan hafi verið ífumhlaup Héðins.
En þar sem hún væri komin fram og
samþykkt af öflugasta verkákýðsfélagi
landsins var ekki stætt á að líta fram
hjá henni eða hundsa. Kommúnistar
sem höfðu hrekkt krata í fjögur
undangengin ár með sífelldu masi um
samfylkingu áttu erfitt með að víkja
sér undan. Niðurstaðan varð því sú
báðir flokkamir ákváðu að reyna að
sameininast án þess þó að hafa trú á
að það mætti takast. Tilraunin átti
m.ö.o. að fara út um þúfur; spumingin
var aðeins hvemig. Mikið þótti í húfi
að ná eyrum „grasrótarinnar" og að
hinn stæði eftir stimplaður svikari við
sameiningarhugsjónina.
En andúð, tortryggni og efi kraum-
aði ekki aðeins í btjóshim forystuman-
na flokkanna tveggja. Alþýðu-
flokkurinn var í stjómarsamvinnu með
Framsókn og helsti forystumaður hans
hafði hveðið skýrt á um að samvinna
við kommúnistablendinn krataflokk
kæmi ekki til greina. Auk þessa
verður ekki litið fram hjá tengslum
beggja flokka við erlenda bræðra-
flokka sem töldu sig hafa fullan rétt á
að hafa skoðanir á orðum og
athöfnum manna norður í Dumbshafi.
Það má því leiða að því rök að
Dagsbrúnarsamþykktin 1938 hafi
verið sögulegt slys sem hlaut að leiða
til annars en Héðinn Valdimarsson
ætlaði. Ef Dagsbrún hefði auðnast að
neyða flokkana til samvinnu sem með
tímanum hefði eytt tortryggni hefði
e.t.v. farið öðmvísi.
Sameiningartilraununum lauk sem
sagt með klofningi. Héðinn var rekinn
úr Alþýðuflokknum í febrúar 1938 og
hann tók með sér meginhluta
verkalýðsarms flokksins. Dagsbrún
svaraði þeirri aðför að leiðtoga sínum
með því að hóta að reka Jón
Baldvinsson. Það gerðist einnig í
febrúar 1938. Til þessara atburða
vísaði Jón Baldvin Hannibalsson í
aprfl 1991. Jafnframt gaf hann í skyn
að vitneskjan um “svarta daginn
1938” hafi endanlega grópast í vitund
allra þeirra sem töldu stjómarmyndun,
röskri hálfri öld síðar, vera aðför að
áratuga gömlum sameiningardraum
íslenskra jafnaðarmanna.
Söguleg hlutverkaskipti
Hannibal Valdimarsson, faðir Jóns,
dró ekki sama lærdóm af „svarta
deginum" og sonurinn og lenti fyrir
bragðið í sömu hremmingum og
Héðinn. Hugsjón hans var stór
sameinuð vinstrihreyfing og fyrir það
fékk hann að gjalda með brottrekstri
úr Alþýðuflokknum vorið 1956. Það
er athyglisvert að allar götur ffá 1934
vom það kommúnistar, sósíalistar og
síðan alþýðubandalagsmenn sem
hvöttu til samfylkingar, kratar vom í
vöm. Um miðjan þennan áratug, 60
árum eftir að málið koms fyrst á
dagskrá, verða hlutverkavíxl.
Alþýðuflokksmenn hvetja til sam-
fylkingar, helst sameiningar, en
alþýðubandalagsmenn telja rétt að
fara sér hægt, staldra við, „hugsa
málið vandlega og ræða það í botn.“
Ef til vill liggur skýringin á þessum
sögulegu hlutverkaskiptum í búferla-
fluttningum ,Jýðræðiskynslóðarinnar“
sem fór úr koti í kot; úr Alþýðu-
bandalagi í Alþýðuflokk.
Þótt menn hafi verið að ræða þessi
mál, með hléum í röska hálfa öld, er
það ljarri því að vera útrætt og verður
e.t.v. aldrei vegna þess að aðstæður
sem skapa því farveg eru sífellt að
breytast. Ef fólk og flokkar vilja læra
af fortíð er hyggilegt að draga það
fram sem sameinar og skoða jafnframt
opnum huga það sem sundrar. Er sam-
staða um: atvinnumál, stefnu í
atvinnuuppbyggingu og baráttu gegn
atvinnuleysi, uppbyggingu velferðar-
kerfis, hvað um eignarhald á landi og
á auðlindum í láði og legi? Hvað um
stefnu í byggðaþróun og kjördæma-
skipan? Hvað um her í landi og
breytingar sem orðið hafa og eru að
verða á NATO? Hvað um gamlan
draum jafnaðarmanna, komma sem
krata, um landamæralausa Evrópu?
Að draga lærdóm af
reynslunni
Ef viðræður um nánari samvinnu
jafnaðarmenn eiga að leiða til ein-
hvers annars en að draumur breytist í
martröð, verður að draga þann lærdóm
af sögu og samtíð að sameining í
merkingunni samruni er ekki tímabær.
Samrunatilraun er auk þess ástæðu-
laus vegna þess að fjölflokkakerfi er
myndbirting virks lýðræðis. Það sem
hvetur hins vegar litla flokka til
sameiningar er vonin um að atkvæði
nýtist betur en ella. í þeim kilnigi væri
sameining af hinu góða, ef áratuga
gömul tortryggni viki fyrir trausti og
hægt væri að sameinast um ásættanle-
ga grundvallarstefnu. En slíkt verður
ekki gert með skjótum hætti, jafnvel
þótt á eitt leggist kommisaranefndir
og sameiningarverktaki (sem reyndar
er frábær hugmynd). Lærdómur sem
jafnaðarmenn geta dregið af
sameiningartilraunum genginna áratu-
ga er að forðast þær. Hins vegar hefur
aldrei reynt á markvissa samvinnu á
landsvísu, með langtímasamstarf í
huga. í slíku starfi vildi ég eins og
þúsundir annarra, hálf villuráfandi
heimilisleysingja, taka þátt. Að vinna
að sameiginlegum framboðum til
sveitastjóma og alþingis, takast á um
ágreiningsmál af heilindum, láta rök
vegast á en ekki brigsl, meta hverju
sinni hvort vegur þyngra, það sem
sameinar eða það sem sundrar.
Errare humanum est
Össur Skarphéðinsson hefur haldið
þeirri skoðun hátt á loft að smeining
sé nú tímabær. En þegar þegar menn
ana fram með flumbrugangi án þess
að draga nokkum lærdóm af sögu og
samtíð er víst að sameiningar-
draumurinn reynist martröð - rétt eina
ferðina. Lykilinn að löngu og farsælu
hjónabandi er ekki að fmna í lostaful-
lum skyndikynnum í skuggasundi. ■
Geturðu hugsað þér að borða refakjöt?
Anna Guðmundsdóttir
matreiðslumaður: Já, ég
væri alveg til í að reyna það.
Eg held ég mundi samt sleppa
koníakslegnu eistnakökunni.
Bente Hendriksen nemi:
Nei, það gæti ég alls ekki.
Sigríður Eyjólfsdóttir
skrifstofumaður: Nei, þetta
hljómar svo skelfilega.
Hafþór Sigþórsson vél-
stjóri: Nei, ekki nema í neyð
og þá gæti ég alveg eins étið
mannakjöt.
Lárus Þorleifsson for-
stjóri: Já, ég gæti alveg hugs-
að mér það.
JÓN ÓSKAR
Teymdi hún með sár aðra kvígu,
sem reyndar náðist eftir mikinn
eltingarleik. Þá voru þær búnar í
sameiningu að stökkva yfir girð-
ingar, synda yfir straumharða á
sem Kolka er, sem þó rann milli
skara, og feta klettótt einstigi
niðri við Kolkuós. Þar er varla
fært sauðkind hvað þá öðrum.
Frétt um óþæga kvígu sem galt frelsisþrána
með lífi sínu. DV á laugardag.
Jennifer Aniston í þáttunum
Vinir er algerlega gáttuð á
því fjaðrafoki sem hárgreiðsla
hennar hefur vakið.
Frétt í sviðsljósi í DV.
m e n n
v i t
0g Marlisa í Bókaverslun
Þórarins Stefánssonar sagði að
gríðarleg sala hefði verið í teikni-
bólum sem væntanlega eru brúk-
aðar við uppsetningu margvís-
legra jólaskreytinga, fremur en
að í undirbúningi sé herferð
barna og unglinga gegn
kennurum á Húsavík.
Úr forsíðufrétt Víkurblaösins á Húsavík síö-
astliðinn fimmtudag.
-i
Ég reiknaði alltaf með að
þessi bók myndi fá jákvæðar
viðtökur vegna séra Péturs og
Ingu. Þau eru vel þekkt á meöal
landsmanna og á Norðurlandi
eru þau þjóðhetjur.
Friðrik Erlingsson metsöluhöfundur
í DV í gær.
Hætt er við að mati Víkverja
að Sjálfstæðisfiokkurinn verðí
að milda ásýnd sína út í sam-
félagið, leggja meiri áherslu á
hin mannúðiegri vlðhorfin eins
og gert var um áratugi, ef hann
ætlar sér vaxandi fylgi í kjölfar
vinstri sameiningar.
Víkverji horfir þungbúinn í spegilinn og
handfjatlar snyrtibudduna. Mogginn á
sunnudag.
„Góðan dag. Mig vantar
leigubíl fyrir mig og hundinn
rninn." Pantanir af þessum toga
verða æ algengari hjá leigubíla-
stöðvunum í Kaupmannahöfn og
ástæðan er ekki sú að hundaeign
hati aukist í borginni heldur
er verið að biðja um hvítan
bílstjóra þ.e.a.s. Dana sem
talar örugglega dönsku.
Forsíðufrétt í Mogganum en Samtök inn-
flytjenda í Kaupmannahöfn hafa þungar
áhyggjur af málinu.
smáa letrið
Jólagjafir.
Jólasveinar. Jólabamið. Jólagleðin.
Jólafriður. Jólabækur. Jólaplötur.
Jólatré. Jólaskraut. Jólaköttur. Jóla-
lög. Jóladagskráin. Jólaniatur. Jólaöl.
Jólaglögg. Jólarjúpan. Jólasteikin.
Jólakort. Jólatónleikar. Jólaball. Jóla-
lamb. Jólakveðjur. Jólahátíð. Jólaósk-
ir. Jólaguðspjall.
Úr hreinræktudum jólaleidara
Víkurblaðsins á Húsavík.