Vísir - 02.01.1976, Qupperneq 10

(
Skömmu fyrir hátiðar gusu eld-
ar og hristist jörð i Þingeyjar-
sýslum, á slóðum Kröfluvirkjun-
ar. Slik umbrot eru vitaskuld utan
við ráðasvið mannsins. Allir góðir
Islendingar hljóta að vona að
fyrst og fremst verði engin slys á
mannfólki og einnig að ekkert
tjón verði á eignum manna eða
hins opinbera, og ennfremur að ef
svo verður þrátt fyrir allar óskir
þá hlýtur að teljast eðlilegt að
slikt tjón verði borið af sameigin-
legum sjóðum landsmanna.
En þrátt fyrir þessi ólæti
máttarvaldanna verður ekki
framhjá hinu litið, að það hvernig
staðið hefur verið að Kröfluvirkj-
un hefur verið og mun verða
gagnrýnt. Og nú um hátiðarnar
gerðist það loksins að Orkustofn-
un sendi frá sér greinargerð um
Kröfluvirkjun, þar semsegirma:
,,Þannig er engin trygging fyrir
þvi aö það gufumagn verði tilbúið
i árslok 1976, sem nauðsynlegt er
fyrir 30 MW raforkuframleiðslu
með öðrum rafali virkjunarinn-
ar”. Þetta er raunveruleg niður-
staða skýrslunnar, það hefur ver-
ið gerð áætlun, sem hingað til
hefur ekki staðizt, og sérfræðing-
ar Orkustofnunar neita að
ábyrgjast að hægt verði að koma
öðrum rafalinum i eðlilega
vinnsiu á árinu 1976.
Nú skyldu menn gaumgæfa
rækilega hvað þe,tta þýðir i raun
og veru. Á meginframkvæmdum
norður við Kröflu fór ekki fram
útboð heldur var systursyni for-
stjórans, Jóns G. Sólnes; falið að
vinna verkið. Á milljarðadýrum
túrbinum fór ekki fram útboð,
heldur var japönsku fyrirtæki,
eftir mjög skritnum leiðum, gert
kleift að selja fslendingum
túrbinur. Og ástæðan fyrir þess-
um dularfulla viðskiptamáta
hefur alltaf verið sögð sú sama:
Það þarf að flýta verkinu, þetta
þarf að vera til fyrir árslök 1976,
þegar Orkustofnun verður til með
orkuna. En þetta eru rakin ó-
sannindi. Orkustofnun hefur
aldrei sagst getað tryggt það að
þessi virkjun kæmist i gagnið
fyrir árslok 1976, þvert á móti
hefur hún nú sagt hið gagnstæða.
Margar spurningar hljóta að
vakna. Hvenær var iðnaðar-
ráðuneyti og Kröflunefnd gert
viövart um þetta? Var það i
sumar? Var það i haust? Fór Jón
G. Sólnes með visvitandi
ósannindi i sjónvarpsþætti i
nóvember, þegar hann þóttist
ekkert kannast viö þessa skoðun
orkustofnunar?
Óeðlilegur
hraði
En kjarni málsins er einnig sá,
að allt þetta verk hefur haft óeðli-
legan hraða. Sá hraði þýðir að
verkið hefur efalitið oröið miklu
dýrara en ella og einstaklingar og
fyrirtæki hafa getað makað krók-
inn, þó svo að aörir hefðu efalaust
getað unnið verkið bæði betur og
ódýrar. Krafla er milljarðafyrir-
tæki, og þetta bruöl hefur alltaf
veriö rökstutt með þvi að mikið
lægi á, Orkustofnun segði að þetta
ætti að komast i gagnið fyrir árs-
lok 1976. Þessi rök eru falsrök og
blekkingar og hafa auk þess kost-
aö þjóðfélagið of fjár. Duglegum
jarðvöðli er leyft að leika sér að
hundruðum milljóna. Þetta mál
allt er þannig vaxið að Alþingi
getur ekki beðið öllu lengur að
láta rannsaka það ofan i kjölinn.
1 Kröflunefnd sitja fimm menn,
tveir sérfræðingar og þrir stjórn-
málamenn. Jón G. Sólnes hefur
venjulegast skýlt sér á bak við
nefndina og aðallega stjórnmála-
mennina Ingvar Gislason og
Kagnar Arnalds. Eg held að það
rétta sé um þessa menn að þó að
þetta séu efalitið vænir drengir þá
eru þetta — dáðlausar liðleskjur.
Þarna hafa þessir menn setið,
sljóir af háum launum, og efalitið
rikulegum utanlandsreisum,
greitt atkvæði án þess að hafa
hugmynd um hvað þeir voru að
samþykkja. Og rönkuðu við sér
sl. haust þegar gagnrýnin var
orðin hávær, þá rann upp fyrir
þeim hvað þeir voru búnir að láta
hafa sig út i, en þá var of seint að
snúa við.
Einhverjir sólnesar hafa sagt
að þeir sem gagnrýna Kröflu-
virkjun geri það af fjandskap við
Norðlendinga, að Norðurland,
sem guð o‘g menn vita að hefur
verið orkusvelt svæði, megi ekki
fá orku. Þetta eru ekki einasta
brosleg rök, þetta eru ósæmileg
rök. Þetta er það sama og að
segja að þeir sem flettu ofan af
oliuhneysklinu á sinum tima hafi
verið á móti þvi að íslendingar
keyrðu i bilum, eða að þeir sem
flettu ofan af Nixon hafi verið á
móti þvi að Bandarikjamenn
hefðu yfir höfuð forseta. Nei, ef
kerfið snýst ekki þeim mun fastar
til varnar sólnesunum á Kröflu-
mál eftir aö verða fjármála-
hneyksli af áður óþekktri
stærðargráðu i þessu landi. Þetta
er fullyrðing.
Tvö
fyrirtœki
Gagnrýni sú sem fram að þessu
hefur beinzt að Kröflumálum
hefur verið óvenjulega margþætt.
Það hefur verið bent á yfirgengi-
legt bruðl og fjölskyídutengsl.
Hér skal ekki fullyrt um þessi
mál, en hins vegar bent á tvær
staðreyndir. Byggingarfram-
kvæmdir og túrbinur, milljarða-
verkefni, voru ekki boðin út, og
Orkustofnun borin fyrir. Þetta
eru blekkingar eins og skýrsla
Okrustol'nunar sannar.
Ég hef haft samband við tvö
fyrirtæki, hvort á sinu sviði, sem
bæði telja að aðferðir og vinnu-
brögð Kröflunefndar hafi verið
óverjandi og fyrir neðan allar
hellur. Fyrirtækið Norðurverk á
Ákureyri telur, að meginfram-
kvæmdirnar hafi verið ákveðnar
með óvenjulegum og óverjandi
hraða og þeir hafi ekki setið við
sama borð og hinir, sem fengu
verkið, Miðfell hf. Það var ekki
einu sinni leitað til Norðurverks,
og gera má ráö fyrir að aðrir
verktakar hafi svipaða sögu að
segja. Það virðist hafa verið
ákveðið fyrirfram að Miðfell
fengi þetta verk, hvað sem það
kostaði. Þetta gæti verið tilviljun.
Karl Eiriksson, forstjóri
Bræðranna Ormsson, hefur ekki
ósvipaða sögu að segja. Bræðurn-
ir Ormsson hefur umboð fyrir
þýzka fyrirtækið AEG, sem er eitt
þekktasta rafmagnsfyrirtæki
veraldar. Karl Eiriksson upplýs-
ir, að fyrirspurnir um þessi mál
hafi verið dagsettar 2. desember,
1974, og sendar nokkrum fyrir-
tækjum. Upplýsingar um þessar
fyrirspurnir bárust fyrirtæki
hans eftir öðrum leiðum heldur en
frá bjóðendum, þaö var þvi 10. til
15. desember sem Bræðurnir
Ormsson gátu komið fyrirspurn-
um til þýzka fyrirtækisins. I bréf-
inu, þar sem fyrirtækin voru
spurð, kemur greinilega fram að
aðeins var um svokallað forval að
ræða. En á grundvelli þessara
upplýsinga var siðan gengið beint
til samninga við japanska fyrir-
tækið Mijibutsi. — Það er engu
likara en að allt hafi þetta verið
fyrirfram ákveðið. Það gafst
enginn timi til að kanna hvað þeir
hefðu að bjóða, það lá svo mikið á
vegna þess að Orkustofnun myndi
verða tilbúin með orkuna i árslok
1976. 011 samskipti beggja þess-
ara fyrirtækja við Kröflunefnd,
og þá einkum formann hennar,
eru með slikum eindæmum, að
það út af fyrir sig ætti að vera
rannsóknarefni.
Nei, málið er einfalt: Allur
þessi ástæðulausi flýtir er
sviðsettur og byggður á upplogn-
um röksemdum, sem Orkustofn-
un hefur aldrei skrifað undir. Við
skulum enn um sinn láta liggja
milli hluta hvaða einstaklingar
hafa hagnazt á þessum flýti — og
það eru ekki litlar upphæðir — en
hitt er jafn ljóst að Jón G. Sólnes
og liðleskjurnar hans hafa með
framferði sinu kostað þjóðarbúið
stórfé, — bæði i bruðli með
smáupphæðir og einnig vel
hugsanlega i milljónatugum eða
hundruðum. Það mun rannsókn
leiða i ljós.
Sérstaða
Alþýðu-
flokksins
Menn i kringum Sólnesættbálk-
inn hafa um það dylgjað að gagn-
rýni á Kröflunefnd sé eitthvert
sérmál Alþýðuflokksins, að þeir
sem gagnrýni séu einasta vóndir
kratar i atkvæðaleik. Ég hef nú
ekki til þess vitað að aðstandend-
ur Norðurverks á Akureyri, að-
standendur Bræðranna Ormsson i
Reykjavik, eða Valdemar Jó-
hannesson fréttamaður séu krat-
ar. Enda skiptir það ekki máli.
Hitt skiptir máli, að það er rétt að
á Alþingi hefur Alþýðuflokkurinn
nokkra sérstöðu i þessu máli — þó
svo að það komi ekki til af góðu.
Kröflunefnd er þingkjörin nefnd.
Hún var kjörin eftir mikla
kosningaósigra Alþýðuflokksins
svo að kerfinu hefur ekki þótt
taka þvi að setja einhvern krata i
nefndina. Þess vegna hefur
Alþýðuflokkurinn frjálsar hendur
til að velta upp þessu máli — og
það mun ýmislegt fleira koma i
ljós, ef þingflokkurinn dugar. I
Kröflunefnd sitja hins vegar
fulltrúar þriggja þingflokka, sem
hafa samanlagt fimmtiu og þrjá
Alþingismenn. Þar situr Ingvar
Gislason, og enda skrifar Timinn
fleðulega um Kröflu og dugnaðar-
forkinn Sólnes. Og það sem
kannski verra er, i nefndinni situr
einnig Ragnar Arnalds, enda
hefur, að ég held, ekki ein einasta
gagnrýnisrödd um þetta mál
heyrzt i Þjóðviljanum. Slikur er
gangur mála i islenzku þjóð-
félagi.
Krafa um
rannsókn
A Alþingi Islendinga sitja 60
einstaklingar. Þeir eru að visu
bundnir svokölluðum flokksaga,
en umfram allt eiga þeir við sam-
vizku sina að etja. Ég trúi þvi
ekki fyrr en á er tekið, að þar
innan um reynist ekki snefill af
manndómi, þrátt fyrir alla sam-
trygginguna. Kröflumál eru
þannig vaxin að rannsóknarkrafa
er réttlætismál. Alþingi verður að
kanna til hlitar hvað þarna hefur
verið að gerast. Hver er þáttur
iðnaðarráðuneytis? Og svona má
lengi halda áfram.
Ef ekkert verður að gert, þá
getur þetta orðið spurning um
það, hvort þetta þjóðfélag verður
i framtiðinni þjóðfélag heiðarlegs
viðskiptamáta — eða samfélag
þar sem svindlarar gefa tóninn.
Ekki er vist, aó afkðst þeirrar einu holu, sem nú er tilbúin, samsvari
meöalafkðstum fyrstu 6-7 vinnsluholanna og getur hún hvort sem er
lent ofan við eða neðan við meðalafköst þeirra vinnsluhola, sem
eru óboraöar. Þanniq er enqin tryqqinq fyrlr þvi að það gufumaqn
verði tilbúið i árslok 1976, sem nauðsynlegt er fyrir 30 MW raforku-
framleiðslu með öðrum rafali vlrklunarinnar.
Miðað við niðurstöður rannsóknaborana 1974, ákvðröun um legu stöðvar-
húss og landslag, hefur vinnslusvcði fyrir borholur veriö skipt i
tvö svcði, annars vegar á stórum stalli, sem gengur inn i brekkuna
ofan Leirbotna og hins vegar uppi á brekkunni, vestur af annarri
rannsóknarholunni frá 1974. Gert er ráð fyrir, að vinnsluholur fyrir
fyrsta áfanga virkjunarinnar verði á neðra svcöinu.
1. GANGUR BORANA 1975
1 Kröflu hófust vinnsluboranir eftir gufu i byrjun júni 1975 og lauk
siðustu dagana i október. Höföu þá verið boraöar 3 holur og er þó
aðeins sú fyrsta þeirra (H-3) fullgerð. ólokið er fóðrun annarrar
holunnar, sem er 2003 m djúp, og dýpkun og fóðrun þeirrar þriðju (H-5),
sem er nú 1330 m djúp.. Axtlað er að dýpka þá holu i 2000 metra.
Astxðan fyrlr því, að fóörun H-4 varð ekki lokið er sú, að holan
lenti í mjög heitri og kraftmikilli *ð i 1940 m dýpi og tókst ekki að
k*fa cöina, þar sem vatnið rann upp holuna og út i aðra *ö á 700 metra
dýpi. Köldu vatni var dclt á holutoppinn, en þyngd köldu vatnssúl-
unnar dugði ekki til að halda niðri þrýstingi, þar sem skolvatnið
rann út i 700 m cðina.
öryggisventlar borsins voru ekki nógu sterkir fyrir þann þrýsting,
sem *ð þessi gaf meö rennsli upp i holuna. Af öryggisástcðum þótti ekki
ráðlegt að bora H-5 nióur á meira dýpi en 1300 metra, þar sem óttast
var að sömu kringumstcður kcmu upp og i H-4, ef boraö vcri niður undir
2000 metra. Þess vegna var ákveöið að bíða átekta með dýpkun holunnar
til ncsta árs, en þá er gert ráð fyrir, að öryggisbúnaöur borsins hafi
verið bettur.