Tíminn - 19.07.1968, Blaðsíða 8

8
TÍMINN

LÍF í ÁNAUD
Sagt frá nýrri bók, sem nýkomin er út í
Bretlandi um líf fyrrverandi þræls á Kúbu,
blökkumannsins Esteban Monteje. Hann var
104 ára þegar hann sagði sögu sína og lifir víst
enn. Hinn frægi brezki rithöfundur segir um
þessa bók: „Menn hafa aldrei áður séð bók
sem þessa og slík bók verður aldrei skrifuð
aftur/1
„Eins og öll börn þrælanna
fæddist ég í sjúkraskýlinu, en
þangað var farið með blökku-
konurnar, þegar þær tóku létta
sóttina. Eg held það hafi
verið á plantekrunni Santa
Teresa, en ég er ekki viss um
það.
Þó man 'ég, að guðforeldrar
mínir töluðu mikið um þá
plantekru og eigendur hennar,
fjölskyldu nieð ættarnafnið La
Ronda. Guðforeldrar mínir
báru sama nafn, allt þar til
þrælahald var afnumið á Kúbu.
Negrar voru seldir eins og
svín, og ég var einnig seldur
strax og hægt var, og man því
ekki eftir fyrsta dvalarstað
mínum.
Hins vegar man ég eftir
annarri plantekru, JTlor de Sa-
gua. Ég er ekki alveg viss um,
að það hafi verið fyrsti stað-
urinn, sem ég vann á, en ég
man, að þar gerði ég einu
sinni flóttatilraun. Ég var bú-
inn að fá mig fullsaddann af
bölvaðri plantekrunni og hvarf.
En ég var fljótt gripinn, og
settur í hlekki. Ég man enn
glöggt hvernig þeir nerust inn
í holdið. Síðan var ég aftur lát-
inn fara að vinna og í hlekkj-
unum.
Þegar ég segi frá þessu nú
á dögum trúir fólk ekki að
þetta er sannleikur, en þetta
henti mig að minnsta kosti.
Eigandi plantekrunnar var á
allan hátt viðurstyggilegur ná-
ungi: heimskur, uppstökkur og
ruddalegur . . Einu sinni reið
hann um sykurekrurnar ásamt
eiginkonu sinni og vinum og
hélt vasaklút fyrir vitin á með-
an. Annars kom hann aldrei
nálægt okkur . ..“
Einstæð bók
Þessi frásögn er eftir svart-
an Kúbumann, Esteban Mon-
tejo, en nýlega er komin út
bók um líf hans, sem mann-
fræðingurinn, Miguel Barnet,
hefur skráð, og nefnist „The
Autobiography of a Runaway
Slave,“ Ævisaga strokuþræls.
Barnet hitti Montejo 1963
— þá var gamli maðurinn 104
ára. Og hann er enn á lífi
Barnet. sem býr í Havana og
er bekkt ljóðskáld auk þess
að vera mannfræðingur, hafði
heppnina með sér. Honum
tókst að vinna trúnað
gamla mannsins og fá hann til
að tala inn á segulband, marga
daga ( röð.
Árangur samtalsins er þessi
bók, sem lýsir fyrstu 40 árum
Montetos — árum hans sem
þræls, strokumanns og her-
manns í frelsisher Kúbu. Und-
anfarin 40 ,ár, hefur Montejo
lifað af eftirlaunum. Frásögn-
in, sem er skrifuð í stíl Mon-
tejo sjálfs, er alveg einstæð.
„Slík bók hefur aldrei sézt
fyrr, og ósennilegt er, að
önnur eins verði nokkurn tíma
til,“ sagði rithöfundurinn, Gra-
han Greene um sögu Montejos.
Og hann hefur rétt fyrir sér.
Aldraður Don Juan
Bóktn veitir frábæra innsýn
í daglfcgt líf þrælanna á sykur-
ekrum Kúbu, ef hægt er að
nota þau orð um tilveru þeirra.
Hún segir frá frelsis- og sjálf-
stæðisbaráttu Kúbubúa, eftir
að þeir höfðu lengi búið við
styrjaldir, erjur og aðrar hörm
ungar. Og hún segir einnig
margt og mikið um hinn furðu-
lega Montejo. en hinn langi
æviferill hans hefur mótazt af
heilbrigðu og raunsæju við-
horfi hans til lífsins og mann-
fólksins — og ekki einungis
baráttu hans fyrir eigin frelsi
og frelsi Kúbu heldur einnig
af óteljandi ástarævintýrum.
Gamli maðurinn var á sín-
um tíma mikið kvennagull og
velkominn gestur á heimilum
tiginna kvenna. Lífslöngunin
logaði enn í glettnum augum
hans. Þessi fyrrverandi þræll
lærði aldrei að lesa og skrifa,
en hann býr yfir lífsspeki,
heimspekilegum og skáld-
legum þankagangi. Margt, sem
hann segir og hugsar, er svo
merkilegt, að það skipar
honum á bekk með merkum
hugsuðum og heimspekingum.
Bókin segir frá óvenjulegu lífi
og einnig mjög óvenjulegum
manni.
Fæddur í ánauð
„Ég man, að guðforeldrar
mínir sögðu mér, að ég hefði
fæðzt 26. desember 1860,“ seg-
ir Montejo. „Eftirnafn mitt var
frá móður minni, sem var amb-
átt af frönskum uppruna.“
Um líf þrælanna segir Mon-
tejo:
„Þrælarnir bjuggu í skálum.
Þeir höfðu megnustu and-
styggð á þessum vistarverum.
í svefnskálanum í Flor de
Sagua bjuggu um tvö hundruð
þrælar. Á næturna var einu út-
göijgudyrunum lokað með
stórum lás. Venjulega var mold
argólf í skálum þessum og þeir
voru ólýsanlega óhreinir. Loft-
ræsting var engin önnur en í
bezta falli smágat á vegg eða
lítill gluggi með rimlum fyrir
En brælaeigendurnir fullyrtu,
að herbergin væru eins hrein
og bezt yrði á kosið, og sáu
um að hvítkalka oft skálana
utan svo þeir litu fremur vel
út.
Vinna þrælanna
„Kl. hálf fimm var hringt til
morgunbænar. Þetta var stór
klukka og ef ég man rétt var
henni hringt níu sinnum. Kl.
sex var aftur hringt og þá áttu
þrælarnir að taka sér stöðu
fyrir utan skálana — karlar
öðrum megin og konur hinum
megin. Síðan var farið út á
akrana og unnið til kl. 11, þá
var útdeilt mat. Við sólsetur
var hringt,til bæna. Kl. hálf
níu á kvöldin hringdi klukk-
an í síðasta sinn, og áttu þá
allir að ganga til náða.“
Margir þrælanna höfðu til
umráða smálandspildu fyrir ut
an skálann, þar sem þeir gátu
ræktað grænmeti. Þetta var
nauðsynlegt til að þeir gætu
haldið lífi, og garðræktin gaf
þeim einnig í aðra hönd ofur-
litlar aukatekjur. En þeir seldu
hvítu fólki úr nágrannabæjun-
um afurðirnar við vægu verði.
Peningunum eyddu þrælarnir
síðan á kránum, í nágrenni
plantekranna, en þær voru
margar, eins og mý á mykju-
skán. Þar drukku þeir koníak
og á nærri því hverju kvöldi
urðu ofsaleg áflog — þetta var
eina skemmtunin. Þessar krár
voru reknar af spænskum upp-
gjafahermönnum, sem juku á
þennan hátt við lág eftirlaun
sín.
Á hverjum sunnudegi voru
haldnar hátíðir á plahtekrun-
um, leikið var á trumbur all-
an liðlangan daginn. ,,Mér er
óskiljanlegt hvaðan þrælarnir
fengu þrek til að dansa og
skemmta sér klukkutímum
saman.“
Á plantekrunum var sérstak
ur sjúkraskáli, þar sem börn
þrælanna fæddust og þar sem
þau dvöldust í gæzlu roskinna
blökkukvenna þangað til þau
voru 6—7 ára og voru látin
fara að vinna á ökrunum. Mæð-
urnar fóru að yinna á nýjan
leik skömmu eftir fæðinguna.
Til þess var ætlazt af konun-
um, að þær ættu barn að
minnsta kosti einu sinni á ári
til að viðhalda þrælastofnin-
um. Háir, velvaxnir þrælar
nutu ýmissa forréttinda. En
þeir áttu að sjá um að þræl-
unum fjölgaði.
Refsingar fyrir jafnvel smá-
vægilegustu afbrot voru ó-
mannúðlega harðar. Sú versta
var gapastokkurinn. Fyrir kom
að þrælar voru látnir dúsa í
honum tvo eða þrjá mánuði.
Barsmíðar voru daglegt brauð.
„Ég gleymi því aldreí, þeg-
ar ég í fyrsta sinn reyndi að
flýja. Tilraunin mistókst, og ég
var þræll í mörg ár eftir það
og lifði í stöðugum ótta við
að vera varpað í hlekki,
en samt sem áður gerði ég
áætlanir um að strjúka. Ég tal-
aði aldrei um þær við neinn.
en ég var ákveðinn í að láta
einhvern tíma til skarar
skríða“ segir Montejo „Þa8
flýðu ekki margir þrælar. Flest
ir þeirra hræddust frumskóg-
inn. En ég fann af eðlisávís
un, að mér mundi falla vel i
frumskóginum og mundi geta
lifað bar.“
Og einn góðan veðurdag
gerðist það. Eftir að hafa kast
að steini í eftirlitsmann. sem
allir hötuðu, flýði Montejo út
í skóginn. Þar bjó hann fyrst
FÖSTUDAGUR 19. júlí 1968.
í helli í eitt og hálft ár og
lifði af villtum ávöxtum og
kjöti af dýrum, sem hann
veiddi á frumstæðan hátt. Við
og við stal hann hinu og þessu
úr nálægum þorpum. „Ef ég á
að vefa hréinskilinn, leið mér
ágætlega. Ég varð að vera í fel
um, en lífði ágætis lífi. Ég
gætti þess vandlega að aðrir
strokuþrælar fyndu mig ekki.
„Strokumaður hittir stroku-
mann. strokumaður framselur
annan strokumann,“ er gamall
kúbanskur málsháttur. Mánuð-
ir liðu svo að ég talaði ekki
við nokkra hfandi sálu, en það
skipti mig engu. Mér féll ein-
veran vel. Flestir strokuþræl-
anna héldu sig tveir eða þrír
saman í hóp, en það var hættu
legt því í rigningu mátti auð-
veldlega rekja slóð þeirra.
Margir þeirra voru gripnir
vegna þessarar óvarkárni . . .
En einn góðan veðurdag
lagði landsstjórinn Martinez
Campos bann við þrælahaldi
— að minnsta kosti að nafn-
inu til. „Ég skildi hvað hafði
gerzt, þegar ég heyrði fagnað-
arpp í fjarska: „Við erum
frjáls, við erum frjáls . . .“
Ég heyrði köllin og laumaðist
nær. Síðan sagði ég skilið við
frumskógarlífið og fór að
vinna á sykurekrunum, þar
sem nú voru ekki lengur þræl-
ar. En vinnan var hin sama
jafn erfið og aðstæðurnar jafn
ómannúðlegar og fyrr.
En Montejo geymdi samt
alltaf með sjálfum sér hugsjón
ir frelsisins bæði hvað ættland
hans og hans eigið líf snerti.
„Ég var auðvitað miklu frísk
ari, þegar ég var ungur,“ segir
hann í örlitlum kvörtunartón.
„Þótt ég taki mér ástmey við
og við er það ekki sama nú
og áður. Konan er dásamleg.
Ef ég á að segja sannleikann,
þá hafa konur verið mesta
gleði lífs míns. í gamla daga.
þegar ég bjó í Ourio, var ég
aldrei iengi að ná mér í stúlku
Ég gekk djarflega til verks. Ef
ég hitti fallega, dökkleita
stúlku gaf ég mig á tal við
hana og venjulega féllu stúlk-
urnar strax fyrir mér.“
„Ég sagði þeim alltaf sann-
leikann, að ég væri venjuleg
ur verkamaður. Þá var ekki
hægt að gabba stúlkumar eins
og nú tíðkast. Á þessum tíma
unnu stúlkurnar að minnsta
kosti eins mikið og karlmenn-
irnir, og þær þoldu ekki slæp-
ingja. Ef stúlka treysti mér —
og það gerðu þær allar — gat
ég meira að segja beðið hana
um peninga. Þá hugleiddl hún
hvort ég í raun og veru þarfn-
aðist þeirra, og' ef henni fannst
það, fékk ég peningana. Ef
ekki lét hún mig skræla aspas.
Svona voru konurnar í gamla
’daga . . .“
Ef ég reyni að telja saman
hve mörgum konum ég hef ver
ið með, leikur ekki vafi á að
ég hlýt að vera faðir margra
barna. En ég þekki ekkert
þeirra. Fyrir kom, að konur
komu til mín og sögðu: „Þetta
er þitt barn,“ en hvernig gat
maður verið viss um að svo
væri? Börn voru líka mikið
vandamál á þessum tímum.
Ekki var hægt að veita þeim
almennilega menntun, þvi
engir skólar voru til . . .
í stríði við Spánverja
Montejo fékk tækifæri til að
gefa frelsishugsjónum sínum
útrás, þegar hann í desember
1895 gerðist liðsmaður í her
uppreisnarmanna, sem barðist
gegn hinni spænsku yfirstétt á
eynni. Þannig lýsir hann árás
á spænska herdeild:
— Spánverjar lömuðust af
skelfingu, þegar þeir sáu okk-
ur. Þeir héldu, að við værum
vopnaðir byssum, en í raun og
veru bárum við trjágreinar um
öxl til að skjóta þeim skelk í
bringu. 'Þeir lögðu til atlögu,
en gáfust fljótlega upp. Við-
tókum til óspilltra málanna að
skera þá á háls. Spánverjar
voru ofsahræddir við hnífa okk
ar, og óttuðust þá enn meir
en byssur. Þegar ég geystist
fram með reiddan hníf, æpti
Framhald á bls. 15