Tíminn - 29.11.1968, Síða 8

8
TIMINN
FÖSTUDAGUR 29. nóvember 1968.
Lesa íslendingar meira af bók-
um en aðrar Norðurlandaþjóðir?
Fyrir skömmu var frá því skýrt í fréttum, að hér væri að hefjast rannsókn á dreif-
ingu nýútkominna bóka, en samskonar könnun fer einnig fram í Svíþjóð og Finn-
landi. Rannsókn þessi er hluti víðtækari rannsókna á bókmenntalífi á Norðurlönd-
um, sem norrænir bókmennta- og félagsfræðingar vinna að í sameiningu. Njóta
rannsóknir þessar fjárstyrks frá Norræna menningarsjóðnum. Þorbjörn Broddason
sér um framkvæmd rannsóknar þessarar á íslandi. Þorbjörn hefur lokið námi í
félagsfræði við Háskólann í Edinborg í Skotlandi en stundar nú framhaldsnám í
Lundi og vinnur nú m.a. þar að prófritgerð sinni Börn og sjónvarp á íslandi. Þor-
björn dvaldi hér í nokkra daga fyrir skömmu vegna rannsóknar Norræna sumar-
háskólans og hittum við hann þá að máli. í viðtali því sagði hann m.a.:
Þorbjörn Broddason. (Tímamynd:—GE).
— Rannsókn sú, sem hér fer
fram, er hluti af miklu víStæk
ari rannsóknum á menningarlífi
Norðurlanda, sem öll Norður
löndin taka þátt í að einhverju
leyti. Þessar rannsóknir beinast
fyrst og fremst að bókmennta
lífi og veit ég, ekki glögg skil
á þeim Öllum.
Ein rannsóknin fjallar um
bókmenntamat almennings eða
hvað lesendur telja bókmennt
um aðailega til gildis. Þessi
rannsóku verður einkum fram
kvæmd með viðtölum við les
endur bóka, þeir fengnir til að
svara spurningum, en síðan
verður unnið úr svörum þeirra.
Þá er önnur rannsókn, sem mun
ná til Norðurlandanna fjögurra
Finnlands, Svíþjóðar, Noregs
og Danmerkur og hugsanlega
einnig íslands og fjallar um
lesmál vikublaða. í þessari rann
sókn verður efni vikublaða
kannað og borið saman. Til
greina kemur að Vikan verði
tekin þarna með, en hún er
eina vikublaðið á íslandi, sem
til greina kemur að rannsókn
þessi nái til, þar sem pólitísk
vikublöð verða ekki hluti rann
sóknarefnisins. Það getur orðið
hið þarfasta verk að upplýsa
hvaða hugmyndir liggja að baki
t. d. öllum sögunum í kvenna
blöðum og öðrum heimilisblöð
um, að baki rómantíkinni og
blekkingunni, sem er svo mjög
áberandi í þeim. Þessari rann
sókn er sérstaklega ætlað að
leiða í Ijós hvort einhver Norð
urlandaþjóðin gerir þessum
vikublöðum önnur skil en hin
ar þjóðirnar. En búast má við,
að efni vikublaðanna sé að
miklu leyti sama eða svipaðs
eðlis í þessum löndum. Þriðja
rannsóknin beinist að þvd að
komast að hvernig menn upp
lifa skáldverk, og loks er sú
fjórða, sem við erum að hefja
hér, um dreifingu nýútkominna
bóka.
Stjórnandi þeirrar rannsókn
ar er Harald Swedner, dósent
við félagsfræðideild Háskólans
í Lundi, og fékk hann ásamt
starfsbræðrum sínum raunar
hugmyndina að henni. Höfðu
þeir mikinn hug á að hafa fs-
land með í rannsókninni, og
þegar kom til framhalds-
náms í Lundi fyrir um ári síð
as báðu þeir mig að taka að
mér framkvæmd rannsóknarinn
ar á fslandi. Menntamálaráðu
neytið og ríkisútvarpið hafa
veitt rannsókn þessari myndar
legan fjárstuðning, en einnig
njótum við fulltingis forystu-
manna Rithöfundasambandsins
og Bóksalasambandsins. Þá
væri rannsókn þessi ófram-
kvæmanleg án náinnar sam-
vinnu við útgefendur, og hafa
þeir sýnt málinu mikinn áhuga
og velvilja.
— Rannsóknin fer þannig
fram að valdar verða þrjár ó-
líkar bækur á hverju tungu
málasvæði, ein ljóðabók, ein
skáldsaga og ein skemmti-
saga. Þetta verða að sjálf-
sögðu ekki sömu bækur í þess
um þrem löndum, en reynt
verður að finna sem hliðstæð
astar bækur á öllum fjórum
tungumálasvæðunum, en rann-
sóknin fer fram í Svíþjóð og
á íslandi og meðal sænsku og
finnskumælandi manna í Finn
landi. Lagðar verða spurningar
inn í megnið af upplagi hverr
ar bókar og mælzt til þess við
kaupendur, að þeir svari þeim
og endursendi þær síðan í hjá
lögðu umslagi. Þegár nokkrir
mánuðir eru liðnir frá útgáfu
bókarinnar, verður unnt að
hefja úrvinnslu þeirra upplýs
inga sem hafa borizt.
Rætt verður við alla kaup-
endur þriggja bóka á tveim-
ur þéttbýlissvæðum.
Það má nátt.úrulega alltaf
búast við slæmum heimtum á
svörunum, það vill alltaf verða
svo. Það er ekki handahófs-
kennt hverjir svara ekki, það
verða alltaf einhverjir ákveðn
ir, en maður veit ekki fyrir-
fram hverjir það verða. Ef
mjög fáir senda svör við spurn
ingunum, þá vitum við, að sá
hópur, sem við fáum svör frá,
gefur alls ekki rétta mynd af
því fólki, sem kaupir bókina.
Við getum að nokkru leyti
gengið úr skugga um hvers eðl
is þessi skortur verður og kom
ið í veg fyrir mistök af hans
völdum. Við höfum fengið bók
salana á ísafirði og Vestmanna
eyjum til að halda skrá yfir
kaupendur bókanna þriggja
sem hér hafa verið valdar.
Þessa staði munum við heim
sækja síðar meir og ræða þá
persónulega við hvern einstak
an kaupanda. Með því móti er
vonazt til að fylla megi upp í
eyður og fá ítarlegri svör en
unnt er að krefjast í skriflegu
spurningunum.
— Tilgangurinn með .rann-
sókninni er að komast að raun
um í fyrsta lagi hverjir kaupa
bækur; í öðru lagi hvenær
þeir kaupa þær með tilliti til
útgáfudags; i þriðia lagi að
ganga úr skugga um hvert á
landið nækui'nar dreifast, hvort
bækur er keyptar frekar í einu
héraði en öðru, og hvort nið
urstöðurnar koma hemi við þær
hugmyodir um dreifingu, sem
útgefandinn hafði gtrt sér þar
um. Þá viljum við einnig kom
ast að því hvernig kaupandinn
(eða eigandinn) hefur fengið
vitnesk'u um tflvint bókarinn-
ar, og hve mikil áhrif það
hefur á söluna að talað er um
bækur í blöðum, útvarpi og
sjónvarpi eða þær auglýstar. í
fimmta lagi er það markmið
1 annsóknarinnat að gera ítar
legan samanburð á dreifingu
bókanna á hinum fjórum tungu
málasvæðum.
Ljóðabækur sérlega útbreidd
ar á íslandi.
— Það sem verður einna
mest gaman að sjá er árangur
inn af þessu síðasta atriði, mis
munurinn milli Norðurland-
anna þriggja. Ef við gerum ráð
fyrir að þær bækur, sem vald
ar hafa verið hér séu sambæri
legar við þær, sem verða vald
ar í hinum löndunum, þá verð
ur ákaflega gaman að sjá t. d.
hver er munurinn á aldri, kyni
hjúskaparstöðu og menntun
manna í þessum þrem löndum
með tilliti til bókakaupa. Hvort
menn í einu landinu af ákveðnu
menntunarstigi eða ákveðnum
aldri kaupa bók af einhverri
ákveðinni tegund frekar en
menn af sama aldur- eða mennt
unarstigi í öðru landi. Þá verð
ur einnig fróðlegt að sjá hvaða
munur er á bókakaupum kynj
anna.
— En eitt er alveg augljóst
að hlýtur að koma í ljós, það
að á fslandi er miklu almenn
ara að fólk kaupi ljóðabækur
og raunar kannski allar bækur
en í hinum löndunum tveim.
Eftir því sem ég hef kynnzt
finnst mér mjög áberandi hvað
ljóðabækur eru prentaðar og
þar af leiðandi seldar í hlut
fallslega miklu stærra upplagi
hér en annars staðar. Það er
ekki óeðlilegt upplag á fs-
landi, að ljóðabók sé gefin út
í 1000 eintökum, og það er líka
mjög heppilegt upplag í Sví
þjóð þrátt fyrir að Svíar eru
30 sinnum fleiri en íslendingar.
Sem sagt ljóðabók ætti að
koma út í 30.000 eint. þar ef
upplagið ætti að vera hliðstætt
því, sem hér tíðkast. En venju
leg ljóðabók kemur út í svona
tvö þúsund eintökum í Svíþjóð.
Það kemur að vísu alloft fyrir
að ljóðabækur séu gefnar út i
3—4 þús. eintaka upplagi, en
það hendir líka hér á landi, að
þær komi í svo stóru upplagi.
Ég þori ekkert að fullyrða
um aðrar tegundir bóka, en
það virðist augljóst að ljóða
bækur komi hér í hlutfallslega
miklu stærra upplagi en á hin
um Norðurlöndunum. Þetta er
nú eiginlega eini liðurinn i
væntanlegum árangri, sem
hægt er að tala um nú þegar
rannsóknin er rétt að hefjast.
En hún kemur vissulega til
með að gefa góðar upplýsingar
um bóklestur almennt á Norð-
urlöndunum. Við spyrjum t. d.
kaupendur bókanna þriggja
hvort þeir hafi lesið ýmsar bæk
ur, sem komið hafa út á síð
ustu árum, og hve margar bæk
ur þeir hafi lesið á síðasta
ári. Það verður gaman að sjá
svörin við þessum spurningum.
Við getum ímyndað okkur fyr
irfram, að íslendingar hafi les
ið miklu meira, en það getur
líka verið alrangt. Það er eng
an veginn víst, Svíar og Finnar
lesa einnig talsvert. Ef það
kæmi nú í ljós, að íslendingar
lesi fleiri bækur en hinar þjóð
irnar tvær, þá gæti verið mjög
freistandi að athuga hvort við
lesum ekki minna af öðru les
efni. Þetta væri að vísu ekki
hægt að athuga innan ramma
þessarar rannsóknar, en ef í
ljós kæmi glögg skil á milli
íslendinga og Svía og Finna að
þessu leyti gæti það orðið vís
ir áfram til frekari rannsókna.
Vonast eftir aðstoð bókles-
enda.
— Áætlunin var, að rannsókn
um þessum lyki i áföngum 1963,
‘69 og ‘70. Okkar rannsókn átti
að hefjast í vor, en það er
alltaf eitthvað, sem tefur m.
a. var að fjárhagshliðin lá ekki
ljós fyrir fyrr en um mitt sum
ar. Rannsóknin er sem sagt að
hefjast núna í haust á íslandi
svo að segja má að árið 1968
hafi farið fyrst og fremst í
undirbúning. Við gerum athug
anir í sambandi við þrjár bæk
ur, sem eru að koma út og
koma út hér í vetur. I Svíþjóð
og Finnlandi byrjum við aðeins
fyrir jól en aðallega eftir jól,
svo við komum til með að læra
af reynslunni hér á íslandi. Ég
vona að við fáum svör frá
kaupendum og lesendum bók
anna tiltölulega fljótt og þá
væri hægt að safna þeim
saman og rannsaka þau fljót
lega eftir jólin. Það má því
búast við einhverjum niðurstöð
um af rannsókninni á íslandi
strax á næsta ári, en heildar
niðurstöður fást ekki fyrr en
síðar, sennilega ekki fyrr en
1970. Flestar bókanna í Sví
þjóð og Finnlandi, sem rann-
sóknin beinist að, koma einnig
út í vetur, en þó er hugsanlegt
að einhverjar bækur, sem vald
ar verða, komi ekki fyrr en í
haust, því að reynt er að hafa
bækurnar sem allra hliðstæð-
astar. Ef svo færi getum við
haft mikil not þar af þeim nið
urstöðum, sem þá verða komn
ar hér á landi. En allt þetta
byggist að sjálfsögðu á góðri
samvinnu við kaupendur og
lesendur bókanna, og erum við
vongóðir í þvi efni hér, enda
hafa íslendingar fengið gott orð
Framhald á bls. 13