Tíminn - 16.03.1969, Blaðsíða 12

63. tbl. — Sunudagur 16. marz 1969. — 53. árg.
Tekizt hefur að ná 1400 m. langri íssúlu úr Grænlandsjökli. Vísindamenn geta notað þessa ísnál eins
og hitamæli, sem segir þeim til um veðurfar fyrri alda allt aftur á ísöld. Með aðstoð hennar hafa menn
fræðst um veðurfarið fyrir 100.000 árum. Og það er mcira að segja sennilegt, að hún komi til með að
geta frætt menn um loftslagið á jörðinni fyrir 200.000 árum.
Þa® furðiulega er, að þeir, sem
niáðiu þessart ísnál upp úir jökl-
iuiuim, höfðu etoki hujgmymid um
áð hún yrði notuð á þeniamn hátt.
Hirns vegar sagði danskur vísinda-
niiaður fyrir uim þessa nýju upp-
götvun þegar fyrir 15 árum. Og
það er hanin, dr. W. Dansgaard
prófessor við H.C. Örsted stofm-
uinina, sem nú hefuæ opniað þetta
rýja svið vísindainna.
Fyrir 15 áruim skrifaði hann:
Með því að ram'nsar.ca ís, sem
legið hefur ailia tíð án þess að
raskað væri við honum, verður
unint að ákvarða loftsiag fortíð-
arinnjar.
Nokkrum árum. áður taafði hamn
fundið aðferð, sem var honum ti’l
hjálpar við að tooaniast að hverniig
loftslagið hefði veri® á þeim tíma
er snjórinm féli, sem síðar varð
áð ís. En á þessum tíma var hann
þegar byrjaðiur að rannsaka ís úr
Grænilandsj ötoli.
Varpar ljósi á atburði fortíðar-
innar.
Aðferð hans hefur nú verið fuli-
kominuð og felur í sér ótrúlega
möiguieiika. Dansgaard igetur fyigzt
með loftsiagsbrieytiingum í heimin-
um síðustu 100.000 árin, og er að-
ferð hans mjög örugg og byggð
á vísindaleigum grundvelli. En
auk þess veitkar þessi 1400 m. laniga
ísnál eins og ljóskastairi, sem sýn-
ir oktour stórviðburði m'anmlkyms-
sögunmar. Með aðstoð hennar fæst
alveg mýr skiinimgur á þjóðfiutn-
ing'unum miklu. Og hvað atburði
snertir, sem eru nær otokur í tíma,
þá skiljum við nú ýmislegt, er áð-
ur var ráðgáta hvað smertir
breytni og örlöig fóirfeðra okkar.
Við fáum einnig staðfestinigu á
uppgötvunum og ken'ningum jarð-
fræðimga og fornleifaf'ræðinga. En
þeiim ber samam um, að síðan
g'eisiakolsaðferðin (C—14 aðferð-
in) var fumdin upp bafi vísimda-
mönnum aldnei gefizt slíkiur kost-
ur á að s'kyiggmast aftur 'til for-
tíðarininar. Oa'lBbergsjóðurinn hef
ur styrkt prófessor Dansgaard til
þessaira rannsótonia, sem þegar haía
vaidið straumihvörf'um j vísiadun-
uim.
Og hér kemur skýrimgin á því,
hvers vegma nú er hægt að fræðast
um veðurfar liðinna aida og þá
vinda sem leitoið hafa um hnött
otokar frá örófi:
Upp'gufumin fi’á yfirborði hafs-
ims hetfur ákveðin etfmáhHutföll
M.a. er 0,2% bemmiar þumigur súr-
efni'S'ísótóp.
Þegar þessi gufa som stígur upp
frá ytfirborði sjávar leitar í norð-
ur kólnar húrn, og þar sem þungi
súrefmiisísótópiinn þéttist auðveid-
ar en híin efnim' sem gufan imni-
hei'dur, er hamin yfirgnæfandi í
fyrsta regninu, sean fellur tii jarð-
ar. Það er að segja, að því norð-
ar, sem úrkoman fellur til jarðar
því minma innih'eldur hún af þess-
uim ísótóp. Ef óvenju'kalt veður-
fiar er á norðursl'óðum, kólnar upp-
gufunin meira en venjulegia áður
en hún kemst alla leið tii Græn-
lands og því er minna en ella
af þunga etfnnsásótópum í
snjómuim, sem þar feliur.
Inni á jök'limum þjappast snjór-
inm saman og verður að ís, eftir
því sem ný lög koma ofan á þau
eldri. Ein ísótópinnihald hvers lags 1
breytist etoki, heldur verður áfram
það sama og þegar það féil sem
snjór, og er því um alla tíð heim-
ild um veðurfarið á þeim tíma.
Prófessor Dansgaard leitaði tii
starfsbræð'ra siinn’a í ýmsum lönd-
um og bað þá að taka sýnishpm
reglu'lega á nokkurra ára fresti,
svo harnn gæti farið að fyigjast
skipule'ga með breytingum á lofts-
iaigi. En aðeiins fá sýnishorn bár-
ust. Hann var því í sjöunda
himini, er hann dag eiinn frétti af
því að Bandaríkjam'önnum hefði
tekizt að tooma holum bor 1400
metma niður í jökullinin og ná hon-
um og jaifn'lögnu íssýnishoimi upp
aftur. Þetta átti sér stað á hinni
geysiimitolu tilraunastöð Banda-
rítojainnia undir yfirborði Grton-
laindsjökuls (Camp Ceintury). í
þessu sýni'shorni hlaut úrkoma lið
inna alda að 'lli'ggja hvert Jagið of-
an á öðru — algerlega óhreyfð
og til'búin tii að verða mæld og|
raimnsökuð. :
Daa'Sgaard hefur starfað með
dönskum og bandarískium vísiind'a-
mönnuim. Og síðan íssúlan náð-1
ist upp hafa þeiir skorið víðsvegar
úr henni náiægt 2000 sýnishom
og mælt ísótópinimihald þeirra.
Línurit um loftislagsbrey.tinigar
sem teiiknað hetfur verlið eftir þeim
aáðuirstöðum, sem þeir bafa kom-
izt að, staðfestix að miklu leyti
þá viitneskju sem aflazt hefur
smátt oig smátt á hinuim ýmsu
sviðum vísindanina um ioftslag á
jörðuinni alit aftor til síðasta hlý-
viðrisstoeiðs ísaldarinnar. Og lánu-
rttið niaar lengra. Það nœr tiil tima
bila, sem menm hafa til þessa vit-
að mjög lítið um.

k <
<960 e.Kr.
Þorskurinn gengur á
Grænlandsmið
Hvalveiðar minnka
St
Frakklandi
Hvalveiðar minnka
Endurreisnar
tímabilið
Norrænir menn
út á Græ
Víki
Þjóðflutningarnir miklu
<950
— <940
<930
<900
350
— <800
<400
<700
1600
<200
<000
— 500 e.Kr.
Hér er veðurfarslínurit Dansgaard allt aftur til daga Krists í tengslum
við merkisatburði mannkynssögunnar. Skástrikuðu svæðin tákna tíma
bil, er veður hefur verið hlýrra en nú er. Sveiflur til hægri tákna
hækkandi hitastig, en til vinstri kólnandi hitastig. Sjá má að blóma
tímabil í menningu Evrópu eru á hlýviðrisskeiðum. Fundur Grænlands
varð einnig á hlýindatímabili, svo þrátt fyrir allt var nafngift víking-
anna kannski annað og meira en áróður til að fá fólk til að flytjast
til landsins. Á teikningunni sézt ennfremur, að norrænir íbúar Græn-
lands deyja út á kuldatímabilinu, sem síðar kom. Þá getum við séð
hvenær þrengingatímabil norrænu íbúanna hófst í fyrstu kuldaköstun-
um á þessu árþúsundi. — Vísindamenn hafa getað ákvarðað aldur
íslaganna vegna þekkingar sinnar á hreyfingum íssins, en vegna
þeirra verða lögin því þynnri því dýpra sem þau eru úr jöklinum.
ís Grænlandsjökuls er mörg þúsund ára gamall og lagskiptur, og
ísótópahlutfall hvers lags gefur heimildir um loftslagið á þeim
tíma er það myndaðist.
með blóma og íslendingar sigldu
til Grænlaads. Línuri'tið sýnir að
stoax etftir 1100 hefur veður kóln-
að sikyndilega, og kemnr það sam-
am og heim við elztu þekktar heim
ildir frá Grænlandi um ísrek. Ár-
ið 1132 voru nokkrir norskir kaup-
menn gerðir burtrækir úr Eystri-
byggð vegna mannvíga. En rekís-
inn hindraði þá lemgi í að fara
burt. Og þeir sluppu naumlega
umdan hirnum norrænu íbúum á
síðustu stundu. En hvers vegna
eyddist byggð norrænna m'anrna á
Framhald á bls. 22
Ýmislegt er hægt að lesa úr þessari klakaborg.
Hlýviðrisskeið — víkingaöld.
Við rainnsótonir á Græniandii hef-
ur dr. Chr. Vibe þegar toomizt að
raun um að í veðurfari skipbast
á cll'efu ára tímabil. Hanin hefur
eimni'g sett fram kenn'ingar um
stærri sveiflur og í samræmi við
þær sýnir línurit Dansgaards veð-
urfiarssveifiur sem koma reiglu-
lega og stamda yfir annars vegar í
120 ár og hins vegar í 1000 ár.
í byrjun þessarar aldar stóð yfir
góðviðrisskeið, sem aáði hámarki
hvað hlýimdi snertii uim 1930. Þá
getok þorskur á Grænlandsmið og
þar varð tii nýr atvinnuvegur.
Hvalve'iðarnar drógust hins vegar
samain, vegna þess að leysi'ngavatn
ið, orsakar það, að ctoki enu eims
igóð lífsskilyrði fyrir hvalina í sjón
um og ella. Á næsta 120 ára tíma-
bili á undan niáðu hlýindi há-
miarki um mitt tímabilið eða um
1800, en það er í fyrsta skipti
sem menn vita til að hvölum hafi
fætotoað stórlega.
Ef litið er á stærri tímabil,
sýnir línuritið, að loftslag fór
batnandi um upphaf tímatals okto
ar og síðan 100 árum síðar, á
vífcingaöldinni þegar m'enning var