Vísir - 18.09.1977, Síða 10

10 ,
Sunnudagur 18. september 1977. VISIR
smiöjunnar aö ég náöi mér veru-
lega á strik aftur. Þaö ævintýri
stóö i eitt ár 1968—9. og var mjög
skemmtileg reynsla. Mjög hörö
þjálfun undir stjórn Eyvindar
Erlendssonar. Vegna skorts á
sviösreynslu haföi ég glataö niöur
dálitiö þeirri hörku sem nauösyn-
leg er I leikhússtarfi. Ég haföi
ekki veriö á sviöi nógu þétt. I
Leiksmiöjunni fékk ég rtiikla upp-
friskun aö þessu leyti”.
En þaö er ekki fyrr en Karl
kemst á fastan samning hjá Leik-
félagi Reykjavikur áriö 1973, aö
leiklist veröur hans aöalstarf.
Hann haföi m.a. tekið kennara-
próf og haft kennslu aö atvinnu.
„Ég er sérstaklega ánægöur
hjá Leikfélaginu”, segir hann.
„Þetta er besti vinnustaöur sem
ég hef unnið á. Ég hef fengiö
mikla þjálfun aftur, þvi enda þótt
hlutverkin hafi kannski ekki verið
mjög stór, þá hafa þau verið
áberandi og i góöum gangstykkj-
»>
um.
Að vinna hlutverk
Hvernig vinnuröu hlutverk?
„Aöferöir leikara i þvi efni eru
mjög mismunandi. Sumir byrja
aö vinna hlutverkiö innanfrá, til-
einka sér hugarheim persónunn-
ar,og láta svo ytri einkenni koma
af sjálfu sér. Aörir byrja utanfrá,
— setja nokkra fasta punkta hvaö
varöar ytra fas, málróm og yfir-
bragð, en vinna svo innáviö. Ég
hef ekki á þessu neina ákveöna
reglu. Þetta fer eftir þvi hvernig
hlutverkin koma til manns,
hvernig þau orka á mann viö lest-
Karl i góöra vina hópi á æfingu á
Skjaldhömrum Jónasar, sem nú
kemur upp aftur i haust. A
myndinni eru auk Karls, Hjalti
Kögnvaldsson, Valgeröur Dan
og Þorsteinn Gunnarsson.
ur þeirra og siöan i samlestri meö
öörum leikurum. 1 samlestri, æf-
ingum og leikstjórn finnur maöur
smátt og smátt þann blæ sem
manni þykir henta hlutverkinu og
þaö stillist af gagnvart öörum
hlutverkum i leikritinu. Eitt get
égþó nefnt, hvað varðar mina aö-
ferö. Þaö er mjög mikilvægt fyrir
mig aö loka ekki leiöum aö
persónunni af snemma. Aö byrja
ekki of fljótt að setja sig I ákveön-
ar stellingar, þvi þaö getur veriö
svo vont aö losa sig viö þær af tur.
Fyrstu sterku aögeröimar á hlut-
verkinu vilja sækja á, og þaö get-
ur verið mjög erfitt aö brjóta
hlutverk upp. Þetta getur stafað
af þvi hvaö ég er heyrnarnæmur.
Ef ég ven mig á ákveöin hreim-
brigöi til dæmis þá vilja þau læö-
ast aö mér aftur”.
Sibreytileiki
„1 þvi „aö leika” felst annars
miklu siður ,,aö gera” heldur en
aö bregöast viö þeim áhrifum
sem stafa frá umhverfinu. Það er
miklu fremur reaksjón en aksjón.
Þaö sem mér finnst skemmtileg-
ast við leiklistina er sibreytileik-
inn. Aö vera sifellt aö laga sig að
nýjum aöstæðum, endurskoða sig
og umhverfiö”.
Getur hlutverk haft svo sterk
áhrifað þau veröi varanleg fyrir
leikarann?
„Vel er hugsanlegt aö hlutverk
breyti manni aö einhverju leyti,
aö minnsta kosti timabundið. En
ég held aö þaö sé ekki varanlegt.
Ég held að maöur sitji uppi meö
sjálfan sig. Afturámóti kemur oft
fyrir aö maöur kemur niöur i leik-
hús sérstaklega klipptur eða
klæddur fyrir hlutverk og fær yfir
sig athugasemdir eins og: Guö,
þetta er akkúrat klippingin sem
þú átt að hafa Kalli! eða: Svona
áttu aö klæða þig! Ekki of
„straight’i Kalli, þarna sérðu, —
þú átt aö vera meira i bláu til þess
aö litur augnanna komi vetur
fram. „Svona nokkuð fær maður
oft aö heyra”, segir Karl og hlær.
Flutningurinn
og hugsunin
Ereitthvaö sérstakt sem þú tel-
ur hafa ráöiö úrslitum fyrir þig
sem leikara?
„Sjáöu til. Maöur veit aldrei
hvaö ræöur úrslitum. Þetta veltur
svo mikiö á heppni og óheppni.
Afturámóti er ég ekki I nokkrum
vafa um, aö sem leikari hef ég
orðið fyrir mestum áhrifum af
ensku leikhúsi, — ekki slst vegna
námsáranna i London. Ég þekki
ekki öllu betri leiklist en enska.
Sú sænska er góö lika. En Eng-
lendingar eru I sérflokki. Þeirra
leiklistersvosparsöm. Þetta sem
þeir kalla „the economy of
means”. Aö gera rétt mátulega
það sem dugir, og ekki meira.
Skemmtilegasta flutningslist sem
ég veit finnast mér hins vegar
samtölviö fólk i útvarpi. Astæöan
er sú, aö I sllkum samtölum er
hugsunin samstiga viö flutning-
...og þá fær maöur yfir sig
athugasemdir eins og: Guö,
þetta er akkúrat klippingin sem
þú átt af hafa, Kalli!”
inn. Vandinn I leiklistinni er aö
flytja efni sem annar maöur, þ.e.
leikskáldiö, hefur hugsaö, — og
jafnvelenn fleiri menn hafa slöan
fariö höndum um, þýöandi, leik-
stjóri o.s. frv. —, eins og maöur
hafi hugsaö þaö sjálfur. Aö gera
þetta efni hreinlega aö sinu llfi á
þessu augnabliki á sviöinu, og
siöan endurlifa þaö kannski
hundrað kvöld til viöbótar! Alveg
eins og þaö sé I fyrsta sinn sem
maöur verður hissa! Þetta er
Ikúnstin viö leiklistina”.
Vinstra megin ofanvert
„Maöur er afskaplega kátur
þegar maöur kemur niöur af leik-
sviöinu og heldur að þetta hafi
virkaö, — aö nú hafi maöur gert
þetta rétt. Svo er maður lika
ósköp daufur I dálkinn þegar
maöur finnur aö skotiö hefur
geigað, aö maöurhefur ekki hittá
rétta tóninn.”
Hvernig veistu hvort leikurinn
hefurheppnast eöa misheppnast?
„Maður finnur þetta talsvert á
sér. Einhvers staöar vinstra
megin ofanvert!”
Þetta er auöveldara að merkja
I gamanleikjum, en alvarlegri
leikritum, ekki satt?
„Viöbrögö áhorfenda viö alvar-
legri stykkjum eru kannski ekki
alveg jafn skýr og hlátrasköll á
gamanleikjum. En samt má
skynja þetta á athygli leikhús-
gesta^á.þögninniEf mikili óróier
I salnum þá má ætla að eitthvaö
séekki rétt gert. Þetta er óskap-
lega múslkalskt fyrirbrigöi, sem
oft er fróölegt aö stúdera meö
samanburði frá kvöldi til kvölds.
Gamanleikirnir eru vitaskuld
meira afgerandi, t.d. svipuundir-
tektir eins og 800 manna hlátur á
Spanskflugunni i Austurbæjar-
búiói. Þar fer ekkert á milli
mála!”
Aðkomast til Tal
Þykir þér vænt um þessa kostu-
legu karla sem þú ert llklegast
þekktastur fyrir?
„Þaö getur veriö gaman aö
leika þá, jújú. Ef manni tekst aö
gera þetta eölilega og ekki yfir-
drifið. Vissulega var gaman aö
glima viö karla eins og Langvetn-
inginn í Kristnihaldinu eöa séra
Trausta I Atómstöðinni. Mér
þykir alltaf vænt um hlutverk
sem mér hefurgengið sæmilega i,
en mér finnst voðalega erfitt aö
segja hvert þeirra mér þykir
vænst um. Ég man vel eftir litlu
hlutverki sem ég lék hjá Grimu
einu sinni. Þaö var áriö 1966 i
Fando og Lis eftir Arrabal. Ég
sagöi aðeins eina setningu, en
þurfti aö endurtaka hana meö
ýmsum tilbrigöum og tilþrifum.
Hún var svona: „Förum viö ekki
aökomasttilTal?” Mér þykirdá-
lltiö vænt um þetta hlutverk!”
Viss ihaldssemi
Finnst þér þú hafa lokast inni i
ákveönum týpum? Er tilhneiging
t IÐNÓ —„ Besti vinnustaöur
sem ég hef unniö á...”
hér i leikhúsunum til aö einangra
leikara I vissum manngeröum
sem komið hefur I ljós að þeir
leysa vel af hendi?
„Mér finnst þetta alls ekki hafa
staöiö mér fyrir þrifum. Afturá-
móti er þetta dálitiö svipaö og
vera þekktur fyrir eftirhermur.
Ot úr svona bás er erfitt að
brjótast. Vissulega er sú tilhneig-
ing fyrir hendi, ekki bara hjá
leikhúsunum, heldur fyrirtækjum
almennt, aö ganga að slnu sem
vlsu. Ef starfskraftur hefur staöiö
sig vel i ákveönu verkefni, þá þarf
dirfsku eöa neyö eöa óvæntar
uppákomur til þess aö leggja I þá
áhættu aö fela honum annars
konar verkefni. Dálltil Ihaldssemi
hlýtur að vera I þessu efni hjá
leikhúsunum, hjá starfsfélögun-
um og hjá leikhúsgestum. Ég hef
til dæmis orðið var við að út-
varpshlustendum líkar illa aö
heyra I nýjum leikurum i út-
varpsleikritum að heyra óþekkt-
ar raddir. Það getur tekið mann
langan tlma aö vikka út sitt
starfssvið. Manni er annað hvort
að fara aftur eöa fram og meö
stöðugri þjálfun ætti manni ekki
aö fara aftur. Það sem er mest
viröi er aö hafa nægilegt að
starfa. Ekki of mikið en nægi-
legt”.
Að herma eftir texta
Karl Guðmundsson hefur nægi-
legt að starfa. Hann var með
mestan kvöldafjölda leikara hjá
L.R. s.l. leik&r. En hans helsta
ástriöa utan leikhússins eru þýö-
ingar. Reyndar tengir hann
þýöingaráráttuna og eftirherm-
urnar.
„Aö vissu marki eru þýðingar
hermilist”, segir hann. „Maöur
reynir aö lifa sig inn i karakter
frumtextans, setja sig I spor þess
manns sem hann skrifaöi, og ekki
slst reyna aö ná uppraunalegum
taktslætti textans.”
Hann segist hafa byrjaö að
þýða á námsárunum i Englandi.
„Mér þótti ég læra talsvert i
ensku meö þessu móti, en þó öllu
meira i íslensku. Þýöingar reyna
'mun meir á kunnáttu manns i
móöurmálinu, en I frummálinu.
Mér finnst vanta ógurlega mikiö
af góöum bókmenntaverkum
útlendum á íslensku. Viö höldum
að viö kunnum mikiö I erlendum
málum af þvl viö höfum veriö á
einhverjum kúrs eða feröast svo
mikið meö Sunnu eöa Otsýn, en
min skoöun er aö þótt örfáir
málamenn geti notiö til fulls
bókmennta á frummálinu, þá sé
góö þýöing óskaplega mikils viröi
fyrir allan þorra Islendinga.”
Hann segist hafa byrjaö á
ensku leikriti eftir James Bride,
sem nefnist Daphne Laureola, en
siðar komu þýöingar á verkum
höfunda eins og Coward,
Ionescos, Thornton Wilders og
T.S. Eliots. Þaö var aö áskorun
Miks Magnússonar, fyrrum
fréttanranns BBC og nú blaöafull-
trúa Menningarstofnunar
Bandarikjanna, sem er menntaö-
ur I leiklist, aö Karl réöst I aö
„Kómlkin byggir á þessari finu
brún, þar sem innbyrgður ótti
og hlátur mætast....”
þýða Moröiö I dómkirkjunni eftir
Eliot.
Happening.
„Yfirleitt þýði ég út I loftið, og
sjaldan eftir pöntun. Þetta er oft-
ast hálfgert happening hjá mér.
Auövitaö var þaö hrein vitleysa
hjá mér að þýöa bundinn leik-
texta eins og Eliots, þar sem ég er
ekki hagmæltur fyrir. Aðallega
gerði ég þaö til aö spreyta mig á
þvi ómögulega. Ég var meö
Moröiö I Dómkirkjunni I takinu I
fjögur eöa fimm ár. Og þegar
þetta var svo flutt 1 Neskirkju
undir stjórn Kjartans Ragnars-
sonar var ég mjög ánægöur meö
hversu sterkt þaö kom út. Þetta
fékk ágæta dóma. Samt hef ég
ekki lagt I það enn aö gefa þýöing-
una út, því mér finnst svo margt
enn óleyst. Til dæmis hef ég
aldrei getað náð fyrstu setning-
unni almennilega. Hún er svo
einföld”.
Eliot og Tómassaga.
„Ég ætla aö endurskoöa þessa
þýöingu, og taka þá m.a. mið af
atriði sem ég tel mig hafa komist
að , og ég hef ekki rekist á i öðrum
athugunum á þessu verki. Þaö er,
aö Eliot hefur þekkt og notfært
sér Tómassögu erkibiskups, sem
skrifuð var af enskum munki og
notuð sem baráttutæki kirkjunn-
ar gegn konungsvaldinu. Þessi
saga kom út I islenskri þýöingu
aðeins 20 árum eftir dauöa erki-
biskupsins, en seinni gerö þess
verks var gerð af Asgrimi
Brandssyni Jónssonar ábóta um
miðja 14. öld. Mér viröist allt
benda tilaö Eliot hafi notfært sér
þé gerð sögunnar sem út kom I
Cambridge 1875 i umsjá Eirlks
Magnússonar. Þaö eru svo marg-
ar hliöstæður aö vart getur veriö
um tilviljun að ræöa. Ræöur ridd-
aranna, til dæmis, þegar þeir
myröa Tómas eru i aðalatriðum
eins I verki Eliots og i sögunni og
nöfn riddaranna eru þau sömu.
Það var dálitiö skemmtilegt, aö
ég reyndi aö Islenska nöfnin á
riddurunum og hitti óvart i
tveimur tilvikum svo til á sömu
nöfnin og notuð eru i Tómassögu,
sem ég haföi þó ekki lesiö. Ég
kynntist henni fyrst á æfingatím-
anum.”
Veita þýðingar þér mikla á-
nægju?
„Já, þetta getur veriö reglulega
gaman þegar maður er I stuði.
Maður þarf aö drekka mikið kaffi
og fara oft fram! Þá mjakast
þetta. Konan min hjálpar mér
lika. Hún er svo góð I móðurmál-
inu, enda úr sveit og vel lesin”.
Ertu aö fást viö þýöingu núna?
„Ja, ég er dálitiö byrjaöur aö
dunda viö Kokkteilpartliö eftir
Eliot. En ætli sé ekki vonlitiö aö
þýöa þaö”.
í slendingar og rekstrar-
grundvöllurinn.
Karl Guömundsson hefur lengi
„Aö vissu marki eru þýöingar
hermilist....”
verið I hópi róttækra listamanna
og verið virkur I andstööunni
gegn varnarliðinu. Enn telur
hann sig til vinstri I stjómmálum.
„Þaö eimir eftiraf einhvers kon-
ar húmaniskum sóslalisma i
manni”, segir hann. ,,en allar lin-
ur I þessum efnum eru ekki eins
skýrar og þær voru.”
„Þaö sem fermestí pirrurnar á
mér er þetta gegndarlausa óhóf
sem einkennir okkar þjóöfélag
núna. Þaö er svo mikið lúxus-
kapphlaup og stöövunarleysi sem
af þvi hlýst. Þetta er kannski ó-
sköp eðlilegtþegar tekiö er mið af
öllum þeim áróðri sem rekinn er
fyrir þvi aö menn kaupi þetta og
hitt. Ég held aö menn veröi aö
spyr ja sig. Er þaö nauösynlegt að
færa sig 500 metra i hjólastól sem
kostar 3 milljónir? Maður segir
bara eins og Halldór E. gæti orð-
aö það: Rekstrargrundvöllur ís-
lendíngsins er rangur!”
Hefurnokkurn tima hvarflaö að
þér að sameina viðhorf þln til
þjóðfélagsins, leiklistina og rit-
störfin meö þvi að skrifa sjálfur
leikrit, eins og reyndar sumir
kollegar þinir hafa gert?
„Nei, þvi miður”, segir Karl og
brosir ljúflega eins og honum er
tamt. „Nei, en ég þyrfti að þjálfa
mig I þvl. Þaö er i mér einhver
stílahræðsla siðan ég var i skóla.
Þaö getursvosem veriö aö ég sjái
einhvern tima einhverja dúfu. En
hún hefur ekki-birst enn, og ég
held aö enginn þurfi aö óttast að
senn sé von á frumsömdu leikriti
frá Karli Guömundssyni”. —AÞ.