Morgunblaðið - 04.02.2001, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á
NÝÁRSDAG var víða
skálað innan raða nátt-
úruverndarsinna í Nor-
egi og jafnvel víðar er
Jens Stoltenberg, for-
sætisráðherra Noregs, lýsti því yfir
að tími stórra vatnsorkuvera í land-
inu væri liðinn. Náttúruverndarsam-
tök Noregs eru ánægð með ákvörðun
ríkisstjórnarinnar en segja hana
vekja upp ýmsar spurningar varð-
andi orkumál í framtíðinni. Meirihluti
þingmanna allra fylkinga styður
einnig ákvörðunina og flestir telja
hana tímabæra, en Stoltenberg hefur
hingað til verið gagnrýndur fyrir að
sinna ekki umhverfismálum sem
skyldi.
Líkt og á Íslandi hafa miklar deilur
risið í Noregi um hugsanlega bygg-
ingu stórra vatnsorkuvera. Frá síðari
heimsstyrjöld hefur Noregur verið í
fremstu röð hvað nýtingu vatnsafls til
rafmagnsframleiðslu varðar og jókst
iðnaður í landinu að sama skapi. Nú
er svo komið að ríkisstjórn Jens Stol-
tenbergs forsætisráðherra telur að
ákveðnu hámarki í virkjun vatnsafls
sé náð. Norðmenn hafa nú þegar
virkjað yfir tvo þriðju af sínum kost-
um. Hagurinn að byggingu stórra
vatnsorkuvera sé því ekki nægilegur
til að unnt sé að réttlæta þann skaða
sem náttúran verði fyrir vegna slíkra
framkvæmda. Í ræðu sinni tilkynnti
Stoltenberg jafnframt að ríkisstjórn-
in hefði ákveðið að hætta við fyrir-
hugaða byggingu vatnsaflsvirkjana
umhverfis Saltfjallið í Norður-Nor-
egi, tíu árum eftir að þingið sam-
þykkti nær einróma framkvæmdir
þar.
Íbúarnir á móti virkjunum
Síðastliðið ár hafa miklar deilur og
efasemdir staðið um þörf vatnsorku-
veranna þriggja við Saltfjallið á
norska þinginu. Árnar sem virkja átti
liggja í jaðri Saltfjellet-Svartisens
þjóðgarðsins sem þykir skarta ein-
stakri náttúrufegurð og sérstæðum
jarðmyndunum. Þá þrífast ýmsar fá-
gætar plöntur og sjaldgæfar dýra-
tegundir innan garðsins og í nánasta
umhverfi hans sem náttúruverndar-
sinnar hafa hingað til notað sem vopn
í baráttu sinni fyrir friðun svæðisins.
Oft þegar deilt er um virkjanir
hafa byggðasjónarmið ráðið ferðinni
og íbúar þeirra byggðalaga þar sem
virkjanir eiga að rísa hafa verið
hlynntir framkvæmdunum. Það var
þó ekki upp á teningnum við Saltfjall-
ið. Vatnsorkuverin áttu að rísa í
þremur byggðarlögum, Rana, Beiarn
og Rödöy. Í Rana var ákvörðun rík-
isstjórnarinnar fagnað ákaft og
hreppstjórinn, Svein Bogen, sem frá
upphafi hafði miklar efasemdir um
virkjunaráformin, sagði mikla gleði
ríkja meðal íbúanna. Hreppstjórn og
íbúar í Beiarn voru einnig fullir efa-
semda en aðeins í Rödöy höfðu ráða-
menn lýst yfir stuðningi við áformin.
Hreppstjórinn, Johan Svartis, segir
ákvörðunina mikil vonbrigði fyrir
hreppinn, er telur rúma 1.600 íbúa
sem fer fækkandi með ári hverju. Í
Rödöy hafði verið stólað á byggingu
orkuversins. Hingað til hafi sjávar-
útvegur og landbúnaður verið aðal
lífsviðurværi hreppsbúa auk ferða-
þjónustu og fiskeldis í seinni tíð, en
betur má ef duga skal. Ungt fólk flyt-
ur úr hreppnum vegna þess að at-
vinnulífið er fábrotið, að mati Svartis.
Hreppurinn tapar
Svartis segir að ekki hafi verið tek-
ið tillit til tillagna um minna orkuver
sem hefði haft mun minni áhrif á
náttúruna en stóra verið sem reisa
átti. Nú verði hreppurinn af ýmsum
hlunnindum og auknum atvinnutæki-
færum. „Við viljum fá bætur frá rík-
inu,“ sagði Svartis í viðtali í norska
Ríkissjónvarpinu. „Ég skil ekki að
forsætisráðherrann geti með einu
pennastriki ákveðið að hætta við
byggingu vatnsorkuveranna sem við
bjuggumst við að fá. Og ef það er rétt
sem hann segir, að þetta sé gert í
þágu umhverfisins, þá tel ég vatns-
orkuver mun vænlegri kost en gas-
orkuverin sem stendur til að reisa.“ Í
nóvember síðastliðnum, aðeins fáum
dögum eftir að Loftslagsráðstefnunni
í Haag lauk, voru gefin út leyfi til að
byggja gasorkuver í Mið-Noregi sem
munu losa um tvö tonn af CO2 út í
andrúmsloftið árlega, sem samsvarar
um helmingi þess sem bílafloti lands-
manna gerir. Þá er ógetið annarra
skaðlegra gróðurhúsalofttegunda. Sú
ákvörðun hefur vakið mikla reiði og
þykir í æpandi mótsögn við þá nýju
umhverfisstefnu sem Stoltenberg tal-
aði um í nýársræðu sinni. Mikil krafa
er því á Stoltenberg og stjórn hans að
vera samkvæmir sjálfum sér og aft-
urkalla leyfið fyrir gasorkuverunum.
Byggðarlögin við Saltfjallið munu í
framtíðinni þurfa að reiða sig í aukn-
um mæli á ferðaþjónustu, en þjóð-
garðurinn laðar nú þegar að sér þús-
undir ferðamanna árlega auk þess
sem ýmsar náttúruperlur sem vin-
sælt er að heimsækja liggja utan
hans.
Hver borgar brúsann?
Fáum kom ákvörðun ríkisstjórnar-
innar eins mikið á óvart og starfs-
mönnum Statkraft, sem falið hafði
verið bygging vatnsorkuveranna.
Þegar hafði töluverðum fjármunum
verið varið til rannsókna og undir-
búnings framkvæmdanna og telja
ráðamenn Statkraft sjálfsagt að ríkið
borgi þann kostnað sem þegar hefur
verið lagður til. Í viðtali í Aftenposten
sagði olíu- og orkumálaráðherrann,
Olav Akselsen, að Statkraft yrði
greiddar skaðabætur en ekki væri
enn vitað hversu háar þær yrðu.
En íbúar Rödöy sitja hins vegar
eftir með sárt ennið. Sissel Edvard-
sen, upplýsingafulltrúi olíu- og orku-
málaráðuneytisins, sagði í samtali við
Morgunblaðið að á þessum tíma-
punkti væri erfitt að svara því hvort
hreppunum yrðu einnig greiddar
skaðabætur. Enn ætti eftir að fara of-
an í saumana á því tapi sem hrepp-
irnir verða fyrir og hvort það sé yf-
irleitt skylda ríkisins að borga þeim
skaðabætur.
Fara fleiri vatnsorkuver
sömu leið?
Náttúruverndarsamtök Noregs
telja að ekkert sé því lengur til fyr-
irstöðu að fleiri vatnsorkuver verði
tekin af dagskránni og nefna í því
samhengi þrjár stórar fyrirhugaðar
virkjanir sem samtökin vilja að horfið
verði frá. Um hríð hafa staðið deilur
um vatnsorkuverin sem byggja á í
Øvre Otta, Hatteberg við Rosendal
og Sauda og geta öll að mati samtak-
anna flokkast undir „stór vatnsorku-
ver“. Siri Bjerke, umhverfismálaráð-
herra, hefur einnig sagt opinberlega
að hún efi að af framkvæmdum verði
við Hattebergsána.
Kåre Olerud, upplýsingafulltrúi
Náttúruverndarsamtaka Noregs,
segir að ný tækifæri hafi opnast í
kjölfar ákvörðunar stjórnarinnar. „Í
allri okkar baráttu hafa ýmis rök ver-
ið lögð á borð fyrir okkur þegar
ákvörðun um virkjanir eru teknar.
En nú þykir okkur ljóst að ef pólitísk-
ur vilji sé fyrir hendi séu allar götur
færar,“ sagði hann.
Það eru fleiri sem túlkað hafa orð
Stoltenbergs á þennan veg. Sissel
Edvardsen sagði hins vegar að enn
væri ekki búið að taka ákvörðun um
annað en að hætta við byggingu
vatnsorkuveranna við Saltfjallið.
Stjórnin mun vinna að skýrslu um
þetta efni og leggja hana fyrir Stór-
þingið fyrir páska þar sem nánar
verður kveðið á um þetta. „En rík-
isstjórnin hefur þegar ákveðið að
ekki verði gefin leyfi fyrir nýjum,
stórum vatnsorkuverum sem gætu
haft veruleg áhrif á ósnortna náttúru.
Hins vegar verða gefin leyfi fyrir um-
bótum og breytingum á eldri vatns-
orkuverum og fyrir minni fram-
kvæmdum sem ekki koma til með að
hafa áhrif á náttúruna að miklu leyti.
Framtíðarorkugjafar Noregs
Að draga úr frekari virkjun vatns-
afls í Noregi er ekki það sama og að
umhverfis- og náttúruverndarsjónar-
mið séu uppfyllt. Þykir ljóst að eitt-
hvað verður að koma í staðinn fyrir
ný stór vatnsorkuver því orkuþörf
Norðmanna fer vaxandi ár frá ári.
Aðallega er litið til tveggja orkugjafa
í framtíðinni, þ.e. gass og vinds. Þess-
ir möguleikar þykja báðir hafa sína
kosti og galla og hefur einna harðast
verið deilt á gasvinnslu. Náttúru-
verndarsinnar benda einnig á að
vindmyllur séu heldur ekki skaðlaus-
ar náttúrunni. Reisa þarf stóra vind-
myllugarða og af þeim hlýst mikil
sjónmengun auk þess sem ýmsar
byggingar þurfa að rísa í kringum þá
með tilheyrandi jarðraski. Velja þarf
staði fyrir slíka garða af mikilli kost-
gæfni. Þegar hafa verið gefin leyfi
fyrir byggingu þriggja stórra vind-
orkustöðva á vesturströnd Noregs og
mun Statkraft sjá um byggingu
þeirra. Náttúruverndarsamtök Nor-
egs hafa þegar fordæmt staðarvalið.
Ástæðurnar eru m.a. þær að fuglalíf á
þessum slóðum er mikið og hætta
þykir á að fuglarnir hverfi með til-
komu garðanna.
Þá þykir losun gróðurhúsaloftteg-
unda frá gasorkuverum vera úr takt
við samtímann og brjóta í bága við
Kyoto-sáttmálann.
Margt verður að koma til
Enginn einn möguleiki mun heldur
koma í stað stórra vatnsorkuvera.
Eva Kristin Hansen þingmaður hef-
ur bent á að orkusparnaðar sé þörf.
„Við neyðumst til að færa fórnir um
leið og við ákveðum að vernda um-
hverfið,“ segir hún og bætir við að
aukinn orkukostnaður geti að ein-
hverju leyti hjálpað til en það sé þó
ekki fýsilegur kostur. Tore Brænd,
orkuráðgjafi innan Náttúruverndar-
samtaka Noregs, er ekki sammála
því að nýs orkugjafa sé endilega þörf.
Hann sagði í samtali við Morgunblað-
ið einnig vilja undirstrika að gasorku-
ver ættu alls ekki að vera valkostur
heldur ætti að nýta betur þá orku
sem þegar er til staðar. ,,Við Norð-
menn eigum næga orku nú þegar, við
þurfum aðeins að nýta hana á hag-
kvæmari hátt.“
Bent hefur verið á að með tækni-
nýjungum ætti að vera hægt að fram-
leiða meiri raforku í þeim orkuverum
sem þegar eru fyrir hendi í landinu.
Einnig hefur komið til tals að nýta
sólarorku.
Í dag þykir líklegt að gasorkuver
verði reist víðar þrátt fyrir harða
andstöðu bæði meðal almennings og
ráðamanna. Þar til aðrir orkugjafar
munu koma til er fátt annað sem
kemur til greina til að auka við raf-
orkuframleiðsluna í landinu. Málin
munu þó væntanlega skýrast frekar
með vorinu er stjórn Jens Stolten-
bergs skilar skýrslu um orkumál til
Stórþingsins.
Morgunblaðið/Guðni Einarsson
Stíflan í Alta-ánni gnæfir 110 m upp frá gilbotninum.
Forsætisráðherra Noregs segir tíma stórra
vatnsorkuvera í Noregi liðinn og að horfið
verði frá virkjunarframkvæmdum við árnar
umhverfis Saltfjallið í Norður-Noregi. Sunna
Ósk Logadóttir segir þetta meðal annars
vekja spurningar um hvort ríkið eigi að borga
skaðabætur til sveitarfélaga sem hafa reitt
sig á bætt lífsskilyrði með tilkomu vatns-
orkuvera.
Aldargömul
virkjunarstefna
á enda