Morgunblaðið - 18.11.2003, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 B 7
BÆKUR
Raggi litli og tröll-
konan er eftir Bri-
an Pilkington og
Harald S. Magn-
ússon. Nýtt æv-
intýri um Ragga
litla sem alltaf
lendir í óvenju-
legum ævintýrum.
Útgefandi er Pjaxi ehf. Bókin er 32
bls.
Eplin hans
Peabodys er
önnur barnabók
Madonnu. Silja
Aðalsteinsdóttir
þýddi en mynd-
skreytingarnar
eru eftir banda-
ríska myndlist-
armanninn Loren Long.
Bókin er tileinkuð kennurum um all-
an heim, enda er boðskapur hennar
máttur orða og mikilvægi góðra kenn-
ara. Sagan gerist í smábænum Happ-
ville í Bandaríkjunum árið 1949 og
segir frá vinsæla hafnaboltaþjálf-
aranum Peabody. Einn daginn mætir
enginn á hafnaboltaæfingu og Pea-
body fréttir að sá orðrómur sé kominn
á kreik að hann sé þjófur. Með
ógleymanlegum hætti eyðir Peabody
þeim orðrómi og kennir börnum bæj-
arins um leið að gæta orða sinna því
annars geti þau valdið öðru fólki
ómældum skaða.
Bókin kemur út á 37 tungumálum í
meira en 110 löndum.
Útgefandi er Mál og menning. Bók-
in er 33 síður. Verð: 1.990 kr.
Trén eru með
lauf er eftir And-
rew Charman.
Sigrún Á. Eiríks-
dóttir þýddi.
Bókin er í fræði-
flokknum Ég veit
af hverju. Efni
bókanna er sett
fram í stuttorðum textum og mynd-
efni. Áður hafa komið út Kengúrur eru
með poka og Dúdúfuglinn dó út.
Útgefandi er Æskan í samvinnu við
Kingfisher Publications Plc. Bókin er
36 bls., í stóru broti, prentuð í Tai-
wan. Verð: 2.190 kr.
Einhyrningurinn
minn – Draumar
rætast er eftir
Lindu Chapman.
Sigrún Á. Eiríks-
dóttir íslenskaði.
Myndir: Biz Hull.
Skyggnir, hest-
urinn hennar Láru,
breytist í einhyrn-
ing þegar hún fer með töfraþulu. Lára
kynnist Fríðu sem á hestinn Rökkva.
Hann þorir ekki að stökkva yfir grindur
nema töframáttur Skyggnis veiti hon-
um hugrekki. En óveðursnótt eina
stendur Rökkvi einn andspænis mik-
illi hættu – og grindum.
Útgefandi er Æskan. Bókin er 125
bls., prentuð í Steinholti ehf. Kápa:
Andrew Farley. Verð: 2.180 kr.
Börn
Guðríðarætt,
niðjatal Guð-
ríðar Hann-
esdóttur, er
komið út. Tekið
hefur saman
Hólmfríður
Gísladóttir.
Guðríður Hann-
esdóttir var frá
Hrólfskálakoti á Seltjarnarnesi, en niðj-
ar hennar eru flestir á Snæfellsnesi og
á höfuðborgarsvæðinu. Í bókinni eru
nokkrar mannalýsingar, sem hafðar
eru eftir afkomendum Guðríðar.
Hólmfríður og maður hennar, Eggert
Thorberg Kjartansson, hafa stundað
ættfræði í tugi ára og komið að útgáfu
fjölda ættfræðirita. Hólmfríður var for-
maður Ættfræðifélagsins um skeið,
tók saman Rafvirkjatal og lagði grunn-
inn að endurútgáfu Manntalsins 1910,
en Eggert sá nær alfarið um alla sam-
anburðar- og rannsóknarvinnu.
Útgefandi er Nörlur ehf. Bókin er
471 bls. með um 1.100 mannamynd-
um. Prentun: Oddi hf. Verð: 12.950 kr.
Ættfræði
»HVERFUM aftur til náttúr-
unnar,« sagði Rousseau. Næstu
öldina eftir að hann leið var heil-
ræðum hans fylgt í orði en síður en
svo í verki! Skáldin
komu sér fyrir í borg-
unum, allra helst í sí-
stækkandi höfuðborg-
um, nutu þar heimsins
lystisemda í þrengsl-
unum og fjölmenninu
jafnframt því sem þau
ortu hugnæm ljóð um
einsemdina og sveita-
sæluna. Þórarinn Guð-
mundsson fer að dæmi
tilfinningamannsins
franska. Í miðri bók er
að finna hvert ljóðið á
fætur öðru sem bera
yfirskrift eins og: Í
Móseldal, Í Mývatns-
sveit, Sólir í Kjarna-
skógi, Kliðkyrra. Eitt þeirra hefst
á þessa leið:
Huga minn þyrstir í sólskin
í heillandi staði
– runna og rjóður
og hjalandi læk –
Óþarft er að taka fram að
stemmning þessi lýsir sér í fleiri
ljóðum bókarinnar. Þessi er sem
sagt grunntónninn. En kenning
hver kallar á andstæður. Þeirra er
að leita í alllöngu ljóði sem ber
slétt og fellt yfirskriftina Borgar-
líf. Þar blasir við önnur og skugga-
legri mynd. Ljóðið hefst á þessa
lund: »Mér ægir umkomuleysið / í
gjánni / milli stórhýsanna.« Og síð-
ar í sama ljóði:
Kannski týnumst við
í öngstræti
skemmtihyggjunnar
við leit að kyrrð.
Í orðum þessum felst í stórum
dráttum mynd sú sem Þórarinn
dregur upp af borgarlífinu. Í borg-
unum sé að sönnu að finna afdrep
þar sem slaka megi á og komast
um stund frá »þrúgandi hraðan-
um«. Slíka nefnir Þórarinn nátt-
úrukima. Mun þar átt við óbyggð
svæði svo sem lystigarða.
Enginn vafi leikur á að Þórarinn
mælir fyrir munn margra. Borg-
arlífið hefur sína augljósu ókosti
og því fleiri því stærri sem borgin
er. Hjartað þráir frið. En nútíma-
maðurinn sækir ekki í friðsæld
heldur í glaum og gleði. Því er
meira en sennilegt að orð Þórarins
hafi svipuð áhrif nú og franska
spekingsins á 18. öld. Þau veki
þægilega kennd í brjósti borgarbú-
ans sem hverfi aftur til náttúrunn-
ar í draumi sínum. En fari hvergi!
Eins og Rousseau forðum leysir
nútímamaðurinn margfræg vanda-
mál sín með orðum sem oft eru
jafn mótsagnakennd sem þau eru
tilfinningaþrungin, þar sem mið er
tekið af einhvers konar loftkenndri
óskhyggju. Eða orðskrúðið eitt er
látið tala sínu máli og
þar við situr. Slíkt má
kalla frumstæð og
ósjálfráð viðbrögð
andspænis þeirri til-
vistarkreppu sem ein-
staklingur atómaldar-
innar stendur einatt
frammi fyrir nú á
dögum.
Skoðanir Þórarins
þar að lútandi fara
hvergi milli mála. Að
öðru leyti getur tekið
nokkurn tíma að átta
sig á ljóðum hans.
Formið endurspeglar
síður en svo einfald-
leika boðskaparins.
Bókin skiptist í fjóra kafla án þess
að efnið gefi afdráttarlaust tilefni
til slíkrar skiptingar. Textinn er
hvergi þýður og ljóðrænn eins og
ætla mætti að efni og anda hæfði,
en einkennist öðru fremur af sam-
settum orðmyndum. Dæmi þess
koma strax fram í fyrirsögnum
ljóðanna: Vorbirta, Villiblóm, Sum-
arnótt, Haustgeisli og Haustganga,
svo dæmi séu tekin. En jafnoft
rekst maður á orð og orðasambönd
eins og: svifprins, hvikstreymnar
lindir, aldabundin þrá, speglaþing,
hlýmóðuvatn, þúsundhrif, hæru-
vindar – samsetningar sem maður
staldrar við eða réttara sagt hnýt-
ur um! Sumar þeirra munu hafa
orðið til í hugskoti skáldsins, aðrar
bera svip fornyrða. Varla nokkur
þessara samsetninga kemur fyrir í
daglegu mæltu máli. Hið síðast
talda er í raun gömul kenning þó
skáldið skrifi hana sem eitt orð.
Hæra mun sem sagt vera gamalt
tröllkonuheiti og hæru vindur –
ritað í tveim orðum – stendur þá
fyrir hugur eða hugsun.
Orðasmíð Þórarins af þessu tag-
inu er samt óvíða svo njörvuð að
maður fari ekki nærri um hvað
skáldið er að fara. Hitt er spurning
hvort ekki er gengið einum of
langt í þessum leik með orð og
orðasambönd, hvort lesandinn tek-
ur ekki að velta fyrir sér einu og
einu orði í stað þess að lesa ljóðin
sem heild, njóta þeirra áhrifa sem
þau kunna að búa yfir, að ógleymd-
um réttmætum – og að dómi und-
irritaðs – meira en tímabærum
boðskap skáldsins.
LJÓÐ
Næturaugu
ÞÓRARINN GUÐMUNDSSON
76 bls. Prentun Offsetstofan, Akureyri,
2003.
Erlendur Jónsson
Þórarinn Guðmundsson
Í leit að kyrrð
FÁIR Íslendingar þekkja ís-
lenzkan sjávarútveg og sögu hans
jafnvel og Jón Páll Halldórsson,
fyrrverandi framkvæmdastjóri
Norðurtangans á Ísafirði. Fyrir
fjórum árum sendi
hann frá sér afar
góða bók, Frá línu-
veiðum til togveiða,
þætti úr sögu útgerð-
ar á Ísafirði frá 1944
til 1993. Nú bætir
Jón Páll um betur og
sendir frá sér aðra
bók, að þessu sinni
um sögu fiskvinnslu
á Ísafirði frá 1934 til
1993, Fiskvinnsla í
sextíu ár.
Þetta tímabil í
sögu íslenzks sjávar-
útvegs er eitt hið við-
burðaríkasta í sögu
hans, en breyting-
arnar á þessum ára-
tugum eru með ólíkindum hvað
varðar allt rekstrarumhverfi, fisk-
veiðistjórnun, markaði, tækjabún-
að og svo mætti lengi telja. Sá sem
kynnir sér íslenzkan sjávarútveg í
dag gæti líklega ekki með nokkru
móti ímyndað sér hvernig staðan
var fyrir nokkrum áratugum. Það
þarf mikið ímyndunarafl fyrir ungt
fólk í dag til þess.
Þess vegna er það hvalreki fyrir
áhugafólk um sjávarútveg að fá í
hendurnar jafnvandaða og góða
bók og Jón Páll hefur nú ritað.
Sagan er að mestu einskorðuð við
Ísafjörð og er afar fróðleg og vel
unnin, en tekið er á öllum þáttum
er vinnsluna varða þennan tíma.
Þar sem Ísafjörður hefur lengst af
verið eins konar ríki í ríkinu, hvað
sjávarútveg varðar, er saga fisk-
vinnslu þar að segja má saga ís-
lenzkrar fiskvinnslu í hnotskurn.
Í eftirmála bókar sinnar segir
höfundurinn svo: „Þessari saman-
tekt er fyrst og fremst ætlað að
vera söguleg upprifjun um þróun
og uppbyggingu fiskiðnaðar á Ísa-
firði, en þó hefir verið reynt að
tengja hana markaðsstarfinu og
þróun efnahagsmála í landinu, eftir
því sem nauðsynlegt hefir verið
talið vegna sögulegs samhengis.
Saga þessa tímabils hefir á margan
hátt verið viðburðarík og spannar
eitt mesta framfaraskeið í íslenzk-
um fiskiðnaði. Í upphafi þessa
tímabils voru Íslendingar ein fá-
tækasta þjóðin í Evrópu, og hér
ríkti alvarleg efnahagskreppa, en í
lok þess voru þeir orðnir ein rík-
asta þjóðin í Evrópu. Þennan ár-
angur má að verulegu leyti þakka
stórstígum framförum í veiðum og
vinnslu sjávarfangs og öflugu
markaðsstarfi.“
Bókinni er skipt í þrjá megin-
kafla, Hraðfrystingu fiskaflans,
Rækjuiðnaðinn og Fiskmjöls-
vinnslu.
Í hverjum þessara meginkafla,
en sá fyrsti er viðamestur, er sag-
an rakin frá upphafi, það er frá því
hugmyndir um frystingu, rækju-
vinnslu og mjöl-
vinnslu fæðast og þar
til þær verða að veru-
leika. Það er ótrúlegt
að lesa um þá baráttu
og fórnir sem frum-
kvöðlarnir færðu í
umhverfi sem var af-
ar erfitt á flestan
máta, hve atriði, sem
við teldum smáatriði í
dag, gátu ráðið og
réðu úrslitum um
framgang mála.
Jón Páll fjallar um
þessa sögu af mikilli
þekkingu, um fólkið,
umhverfið, efnahags-
málin og markaðina.
Þetta tímabil verður
ljóslifandi við lesturinn og frum-
kvöðlarnir og þeir sem við tóku
verða hálfgerðir kunningjar les-
andans. Kaflinn um rækjuna er af-
ar fróðlegur og skemmtilegur, en
Ísfirðingar eru frumkvöðlar
rækjuvinnslu og -veiða við Ísland.
Þeim kafla fylgja skemmtilegar
frásagnir af frumherjunum Þor-
valdi Guðmundssyni í Síld og fisk
og Tryggva Jónsyni í Ora, en þeir
ráku fyrstu rækjuniðursuðuverk-
smiðju landsins, sem hóf starfsemi
á Ísafirði í júní árið 1936. Í bókinni
er að finna mynd af þeim félögum
með fyrstu dósirnar af niðursoð-
inni rækju, sem framleiddar voru á
Íslandi. Rækjan var framleidd til
útflutnings fyrir Neptun í Kaup-
mannahöfn, sem var umboðsaðili
verksmiðjunnar í Danmörku.
Bók Jóns Páls er afar vel unnin.
Meðferð heimilda er til fyrirmynd-
ar og í bókinni er mikill fjöldi ljós-
mynda, sem bæta upp lipran og
góðan texta. Bókinni fylgir bæði
skrá yfir heimildir og ljósmyndir.
Það fer vaxandi um þessar
mundir að gera sjávarútvegi skil á
bókum, einkum á sagnfræðilegum
nótum. Þessi bók, og aðrar slíkar,
færa okkur heim sanninn um það
hve mikilvægur sjávarútvegurinn
er og hefur verið um aldir alda.
Bækur af þessu tagi ættu allir,
sem láta sig atvinnusögu þjóðar-
innar einhverju varða, að lesa.
Hvalreki
SAGNFRÆÐI
Fiskvinnsla í sextíu ár
JÓN PÁLL HALLDÓRSSON
Þættir úr sögu fiskvinnslu á Ísafirði frá
1934 til 1993. Sögufélag Ísfirðinga, Ísa-
firði 2003, 255 bls.
Hjörtur Gíslason
Jón Páll Halldórsson