Morgunblaðið - 05.01.2004, Blaðsíða 14

ERLENT
14 MÁNUDAGUR 5. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR tíu árum var mexíkóska ör-
birgðarhverfið Anapra, sem liggur
nærri bandarísku landamærunum,
hafsjór af hrófatildrum gerðum úr
trékössum og bílpörtum. Heim-
ilisfólk geymdi vatnsbirgðir sínar í
aflögðum tunnum og ólöglegar raf-
magnstengingar kveiktu stundum
elda og íbúarnir fengu stundum í
sig straum.
Fríverslunarbandalag Norður-
Ameríku, NAFTA, sem stofnað var
1. janúar 1994, átti að leiða til breyt-
inga á stöðum eins og þessum,
skapa aukin atvinnutækifæri,
hækka launin og draga úr þörf
Mexíkóbúa til að leita norður fyrir
landamærin eftir atvinnu.
Atvinnutækifærin spruttu upp –
og í mörgum tilvikum runnu þau
aftur út í sandinn. Þótt hagur íbú-
anna í þessu hverfi, sem er aðskilið
frá El Paso í Texas með vírnetsgirð-
ingu, hafi vænkast nokkuð er erfitt
að koma auga á einhver merki um
þær stórfelldu breytingar sem
NAFTA átti að hafa í för með sér.
Þegar Mario Ortega, 23 ára
starfsmaður í samsetningarverk-
smiðju á landamærunum, var að
alast upp í Anapra „áttum við heima
í kofum, kössum. Það var ekkert
vatn, enginn miðskóli. Við vorum
eins og hænur í búrum.“ Núna eru
kofarnir að mestu horfnir og í stað-
inn komin lítil steinsteypt og hlaðin
íbúðarhús sem hafa verið byggð í
áföngum fyrir launin sem verk-
smiðjuvinnan gefur af sér.
Íbúarnir í hverfinu benda
hreyknir á rauðar merkingar sem
eftirlitsmenn skildu eftir sig þegar
þeir komu í síðasta mánuði til að
ganga frá afsölum. Utan á húsunum
eru nýir rafmagnsmælar sem settir
voru upp í fyrra, og tveim árum áð-
ur var sett vatnslögn í húsin. Þótt
ekki sé búið að malbika götur og
skólplagnir séu enn ótengdar er
Anapra farið að líkjast meira hverfi
fátækra en ruslahaug.
Með NAFTA kom um hálf milljón
framleiðslustarfa til Mexíkó. Þótt
samsetningariðnaðurinn hafi verið
fyrir hendi áður en bandalagið var
stofnað jókst umfang hans gíf-
urlega með tilkomu þess, bæði með-
fram bandarísku landamærunum
og sunnar í landinu. Hópar sem búið
höfðu við mikið atvinnuleysi, þ.á m.
konur í dreifbýli, fengu vinnu, þótt
ekki væri hún sérlega vel launuð.
Launin enn svipuð
En ýmsir velta því fyrir sér hvort
þessar hægfara umbætur hafi borg-
að sig. Að minnsta kosti hálf milljón
starfa í iðnaði hvarf frá Bandaríkj-
unum til Mexíkó og Kanada, og
Mexíkóbúar misstu að mestu leyti
forræðið í eigin efnahagslífi.
Ortega vinnur við að binda saman
rafmagnsvíra í bíla. Hann rifjar upp
gósentíðina í lok síðasta áratugar
þegar nóga vinnu var að hafa – þótt
launin væru ekki nema um 600
pesóar á viku, eða um 4.400 krónur.
Launin eru reyndar svipuð núna.
„Þá gat maður hætt í einni verk-
smiðju og farið beint í þá næstu og
fengið vinnu. Sumir skiptu um
vinnustað í hverjum mánuði af því
að þeim fór að leiðast. Nú er lítið
um vinnu og maður þorir ekki að
hætta.“
Þegar hann vegur þetta allt sam-
an og metur – aukið atvinnuleysi og
óbreytt laun, og tveggja herbergja
húsið sem fjölskyldan hans býr í og
hann byggði með margra ára striti
– kemst Ortega að þeirri niðurstöðu
að fátt hafi breyst. „Þetta er bara
þetta sama gamla. Það hefur lítið
breyst hérna.“
Á uppgangstímanum þrefaldaðist
útflutningur Mexíkóbúa og þeir
breyttu 1,66 milljarða dollara vöru-
skiptahalla 1993 í 37,1 milljarðs
hagnað 2002. „NAFTA hefur komið
sér einkar vel fyrir okkur. Iðnaður-
inn er þrefalt stærri en hann var áð-
ur en bandalagið var stofnað og það
má beinlínis rekja til fríverslunar,“
segir Sandra Santamaria, fulltrúi
vefjaiðnaðarráðs Mexíkó.
En margir eru þeirrar skoðunar
að Mexíkóbúar hafi ekki nýtt sér út-
flutningsuppganginn til að bæta
menntunarskilyrði, draga úr skrif-
ræði og fækka glæpum. Fátt var
gert til að hvetja verksmiðjur til að
versla við innlenda birgja, og látið
gott heita að settar væru saman inn-
fluttar vörur.
Hóta að fara með störfin
Nú er verið að flytja margar af
samsetningarverksmiðjunum úr
landi vegna þess að í Kína og Mið-
Ameríku þarf ekki að greiða eins há
laun. Mexíkóbúar eiga í mesta basli
með að búa til hálaunuð störf í stað
þeirra sem hverfa.
Þá hefur NAFTA lítið bætt rétt-
indi verkamanna í Mexíkó. Enn
tíðkast að verkalýðsforkólfar skrifa
undir samninga við vinnuveitendur
án þess að ráðgast við verkamenn-
ina sjálfa. Þótt hæstu launin í út-
flutningsverksmiðjunum séu fjórum
til fimm sinnum hærri en lágmarks-
launin, sem eru um 44 pesóar á dag,
eða um 280 krónur, hafa launin ekki
haldist í hendur við aukna fram-
leiðni og munurinn á launum í
Mexíkó og Bandaríkjunum er að
aukast, ekki minnka.
Frá 1993 hafa lágmarkslaun í
Mexíkó lækkað um 10 prósent í doll-
urum talið. Kaupmáttur hefur
minnkað um næstum helming á
undanförnum áratug, samkvæmt
upplýsingum frá Verkamannahá-
skóla Mexíkó. Vinnuveitendur
halda launakröfum í skefjum með
því að hóta að fara úr landi ef launa-
kostnaður eykst.
Áhrif NAFTA á umhverfisvernd
voru blendin. Bandalagið veitti
styrki til bættrar vatnsveitu og
sorphirðu sums staðar, en oft virðist
sem úrskurðarnefndir bandalagsins
í viðskiptadeilum hnekki héraðs-
umhverfislöggjöf sem nefndirnar
telja að setji fjárfestum of þröngar
skorður.
Nú segja margir að það hafi verið
villandi að veifa NAFTA sem lausn
á langvinnum vandamálum á borð
við fátækt og innflytjendur. Banda-
rísk stjórnvöld áætla að fjöldi
óskráðra mexíkóskra innflytjenda í
Bandaríkjunum hafi aukist úr tveim
milljónum 1990 í 4,8 milljónir árið
2000.
En þessa aukningu má ljóslega
rekja til mikillar eftirspurnar eftir
verkafólki í Bandaríkjunum – en
ekki til fríverslunarbandalagsins.
Og NAFTA er oft kennt um hluti
sem það hafði lítið með að gera, þ.á
m. meinta „Ameríkuvæðingu“ í
Mexíkó. Innflutningur er meiri en
áður, allt frá örbylgjupoppkorni og
kvikmyndum til jólatrjáa og tölva.
Og bandaríska verslunarkeðjan
Wal-Mart er nú umfangsmesti smá-
salinn í Mexíkó.
Hefur komið neytendum vel
En bandarískra áhrifa gætti þar
löngu fyrir tíma NAFTA. Árið 1993
var neysla Mexíkóbúa á gos-
drykkjum ein sú mesta í heiminum,
miðað við höfðatölu, og er enn.
Neytendur hafa notið góðs af
bandalaginu, segir Arturo Lomeli
hjá Neytendasamtökum Mexíkó.
Árið 1993 gátu þeir valið á milli
tveggja tegunda af smábílum, sem
báðar voru innanlandsframleiðsla,
en núna er úr mörgum tugum að
velja, þ.á m. innfluttum.
Neytendur þurfa ekki lengur að
leita til óáreiðanlegra laumusala til
að kaupa smyglvarning, eða láta sér
nægja lélegar eftirlíkingar, fram-
leiddar innanlands. Í kjölfar stór-
aukinnar erlendrar fjárfestingar
sem kom til vegna NAFTA eru svo
að segja allir mexíkóskir bankar í
útlendri eigu, en þeir eru viljugri að
lána fólki en áður tíðkaðist.
Bandalagið hefur gerbreytt
mexíkósku samfélagi og efnahags-
lífi. Rúmlega ein milljón af níu millj-
ónum starfandi bænda í landinu
hefur flutt á mölina. Á litlum og út-
jöskuðum landskikum sínum áttu
þeir undir högg að sækja á innan-
landsmarkaði, að ekki sé nú minnst
á samkeppnina við margfalt stærri
og skilvirkari býli í Bandaríkjunum,
þar sem opinberar niðurgreiðslur
eru miklu meiri.
Fjöldi mexíkóskra bænda snéri
sér að öðrum störfum, eða flutti til
Bandaríkjanna. „Hefði útflutnings-
iðnaðurinn ekki komið til hefðu
margfalt fleiri Mexíkóar flutt til út-
landa,“ segir Angel Villalobos, að-
stoðarefnahagsmálaráðherra
landsins. „NAFTA er ekki orsök
vandamálanna í dreifbýlinu í
Mexíkó, og þótt við myndum loka
efnahagslífinu á morgun myndi það
ekki leysa vandamálin.“
Kaupmáttur hefur
minnkað um helming
Skiptar skoðanir eru um hver ávinningur hefur
orðið af Fríverslunarbandalagi Norður-Am-
eríku, eða NAFTA, fyrir fátækt fólk í Mexíkó.
Anapra í Mexíkó. AP.
AP
Skólabörn flýta sér til að ná skólastrætó að loknum skóladegi í fátækrahverfinu Anapra.
’ Þetta er baraþetta sama gamla.
Það hefur lítið
breyst hérna. ‘
KOMIÐ hafa fram efasemdir um, að
nægilega vel hafi verið staðið að ör-
yggismálum hjá Flash Airlines,
egypskum eiganda farþegaþotunn-
ar, sem hrapaði í Rauðahaf á laug-
ardag. Með henni fórust allir um
borð, 148 manns.
Flugmálayfirvöld í Bern í Sviss
hafa skýrt frá því, að í október í
fyrra hafi flugvélum í eigu Flash
Airlines verið bannað að fljúga inn í
svissneska lofthelgi vegna „veru-
legra ágalla“ en ekki kom fram í
hverju þeir voru fólgnir. Þá hafa yf-
irvöld í Grikklandi upplýst, að í októ-
ber í fyrra hafi önnur af tveimur þot-
um egypska flugfélagsins verið
neydd til að nauðlenda í Aþenu
vegna vandamála, sem upp komu er
vélin var á leið til Egyptalands frá
Bologna á Ítalíu. Sagði Costas Lom-
is, starfsmaður gríska flugfélagsins
Olympic Airways, í viðtalið við sjón-
varpsstöð, að annar hreyfill Flash-
þotunnar hefði verið gersamlega út-
brunninn.
Skoðuðu ekki hreyflana
Flugvirkjar hjá norska flugfélag-
inu Braathens hafa annast eftirlit
með Boeing 737-þotunni, sem fórst í
Rauðahafi, og í yfirlýsingu frá þeim
segir, að vélin hafi verið í góðu
standi eftir meiriháttar skoðun fyrir
rúmu ári. Síðan hafi hún komið til
eftirlits nokkrum sinnum. Þeir taka
hins vegar fram, að þeir hafi ekkert
átt við hreyfla vélarinnar.
Á heimasíðu Flash Airlines segir,
að „öryggi og áreiðanleiki“ séu að-
alsmerki félagsins, en Norðmaður-
inn Stein Møllerhaug er ekki sam-
mála því. Hann og fjölskylda hans
fóru með flugvél frá því til Kaíró í
fyrra og kvartaði hann síðan um það
við norsk flugmálayfirvöld, að sæt-
isólar hefðu ekki verið í öllum sætum
vélarinnar. Varð það til, að nokkrar
norskar ferðaskrifstofur hættu við-
skiptum við Flash Airlines.
Hrap Flash Airlines-
þotunnar
Efasemdir
um örygg-
ismál
Sharm el-Sheikh. AFP.
Blómvöndur, sem kastað var í sjó-
inn, til minningar um þá, sem fórust
með egypsku farþegaþotunni.
NÚ þurfa Kínverjar ekki leng-
ur að þola þá raun að hafa fyrir
sjónum auglýsingar er þeir
borða sem spillt gæti matarlyst
þeirra. Yfirvöld hafa nefnilega
sett reglur sem fela það í sér að
bannað verður að auglýsa hluti
eins og smyrsl vegna gyllinæð-
ar og fótmeiðsla íþróttamanna
á matmálstímum.
Reuters-fréttastofan segir
frá reglugerðinni, sem gekk í
gildi um áramótin, en markmið-
ið er að sögn að koma í veg fyrir
að fólki sé misboðið yfir máls-
verðinum. Er þegar búið að
auglýsa símanúmer sem menn
geta hringt í til að tilkynna um
hugsanleg brot. Ekki fylgir
hins vegar sögunni hver leggja
á mat á það hvað er til þess fall-
ið að misbjóða mönnum og hvað
ekki.
Ekki á
matmáls-
tímum