Morgunblaðið - 05.01.2004, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 5. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
V
ið áramót er til siðs að staldra við og líta yf-
ir farinn veg. Tilfinningin um þessi áramót
er samt nánast sú sama og síðustu áramót
og þau síðustu. Og jafnvel þau þar á und-
an.
Á árinu 2003 breyttist fátt. Sama ríkisstjórn kvaddi
árið 2003 og heilsaði því í byrjun. Sömu flokkar sitja
við völd nú og undanfarin átta ár og ráðherraskipan er
nánast óbreytt í bili. Enda skiptir svo sem ekki öllu
hver situr á hvaða stóli heldur hvaða stefnu sá eða sú
fylgir. Það er sem sagt til lítils að beina sjónum að
árinu sem leið og kannski nær að nota tækifærið og
horfa til framtíðar.
Í áramótaþáttum ljósvakamiðlanna var eins og
venjulega rætt um helstu atburði ársins og áberandi
var að ýmist var sagt að breytingarnar væru slæmar,
ástandið hefði verið betra áður eða að breytingarnar
væru góðar því að ástandið hefði verið enn verra áður.
Þannig talaði forsætisráðherra um að einkavæðing
bankanna væri jákvæð því að áður hefði maður —
kannski hann sjálfur persónulega — þurft að standa
úti í rigningunni í heillangri biðröð eftir að fá viðtal við
bankastjóra sem svo lánaði bara helminginn af umbeð-
inni upphæð. Nú vilja bankarnir lána öllum, sagði for-
sætisráðherra sigri hrósandi og taldi umræðunni lokið.
Það er einmitt þessi umræða sem hefur einkennt ís-
lenska pólitík alltof lengi, ekki aðeins á árinu 2003
heldur miklu lengur. Menn bera saman án þess að
ræða hið stóra samhengi og án þess að efast um hinn
hugmyndafræðilega grundvöll. Peningahyggjan hefur
þrátt fyrir allt stýrt pólitískri orðræðu svo lengi sem
ég man og eflaust miklu lengur. Er kannski kominn
tími til að breyta þessum grundvelli? Í staðinn fyrir að
ræða hvort bankar vilji lána eða ekki mætti í staðinn
ræða heildarkjör íslenskra fjölskyldna. Staðreyndin er
sú að fæstir maka krókinn. Flestir eru í þeirri stöðu að
skulda umtalsvert, eiga kannski í mesta lagi eitt her-
bergi í íbúðinni sinni og lifa fyrirfram. Launin um hver
mánaðamót duga í mesta lagi til að greiða greiðslu-
kortareikninginn og svo er haldið áfram að strauja því
að því er tekið sem gefnu að allir verða að eiga sem
mest.
Alls konar gæði eru í boði og flestir láta hrífast með
enda bráðnauðsynlegt að eiga tvö hundruð boli og skó,
29 tommu sjónvarp og fá nýtt sófasett á tveggja ára
fresti. Og síðan þegar fólk hittist getur það rætt um
allt dótið sem það þrælar fyrir alla daga. Þeir sem
gagnrýna kerfið og vilja að fólk taki af sér úrin og
gangi í hörfötum og drekki jurtate eru úthrópaðir sem
væmnir hippar, tímaskekkja sem eigi ekki heima í
samfélaginu. Reyndar þoli ég ekki hörföt og drekk allt-
of sjaldan jurtate. Finnst bara kókómjólk betri. En
þessi stimpill er samt einföldun og gott betur; hann er
beinlínis rangur.
Víða erlendis er græn hugsun tekinn að ryðja sér til
rúms. Fólk er farið að átta sig á því að náttúran á ekki
að gjalda fyrir okkar velmegun.
Útlendingar hvaðanæva að eru forviða og hugsi þeg-
ar ég segi þeim frá framkvæmdunum við Kárahnjúka.
Ekki vegna þess að þeir séu á móti velmegun Austfirð-
inga en þeim finnst verulega skrýtið að náttúr
að gjalda fyrir hana. Þeim finnst þess háttar h
gamaldags.
Það er nefnilega í sjálfu sér ágætt að forsæ
herra vitni í hið ágæta skáld og forvera sinn, H
Hafstein. Öllu verra er þegar það er eins og e
hafi gerst í stjórnmálum síðan Hannes Hafste
og hét og menn dreymdi stóra drauma um vir
og verksmiðjur.
Og þegar heildarmyndin er skoðuð verður f
meira hissa. Á sama tíma og rekin er rándýr á
byggðastefna bitna aðrar aðgerðir ríkisstjórn
illa á landsbyggðinni, til að mynda einkavæðin
anna. Fyrirsjáanleg er enn frekari fækkun út
landsbyggðinni, fækkun starfa og minnkandi
að fá lán til verkefna á landsbyggðinni, enda þ
arðvænleg ef aðeins er hugsað út frá krónum
um. Hvernig fer þetta saman, annars vegar að
peningum í byggðastefnu og hins vegar að sta
ir aðgerðum sem beinlínis bitna á byggðum la
Er ekki verið að rétta fólki með annarri hendi
frá því með hinni? Ísland er eins og flest önnu
ræn ríki bundið á klafa peningahyggju.
Hugrekki til ný
eftir Katrínu Jakobsdóttur
Þ
egar menn hugsa um utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna nú um stundir verður flestum fyrst
hugsað til atriða sem snerta stríðið gegn
hryðjuverkum: Enduruppbygginguna í Írak
og Afganistan, erfiðleikana í Mið-Austur-
löndum og hryðjuverkahópana sem leynast í Suðaustur-
Asíu, Evrópu og jafnvel í Bandaríkjunum sjálfum. Þessar
hugrenningar eru eðlilegar. Alþjóðleg hryðjuverka-
starfsemi hitti bókstaflega í mark þann 11. september
2001 og af skiljanlegum ástæðum krefst ævareiður banda-
rískur almenningur þess að þeim sem bera ábyrgðina
verði refsað – og að utanríkisstefnan tryggi að slíkir at-
burðir endurtaki sig aldrei.
Stríðið gegn hryðjuverkum mun hafa forgang í utanrík-
isstefnu Bandaríkjanna eins lengi og nauðsyn krefur því
hryðjuverkastarfsemi – hugsanlega tengd útbreiðslu ger-
eyðingarvopna – er nú mesta ógnin við líf Bandaríkja-
manna. En þetta þýðir ekki að hryðjuverkastarfsemi sé
eina málið sem við látum okkur varða.
Forseti Bandaríkjanna, George W. Bush, hefur sýn um
betri heim og áætlun um hvernig hrinda megi þeirri sýn í
framkvæmd. Þessi stefnumörkun kom fyrst fyrir almenn-
ingssjónir í september 2002, í Þjóðaröryggisáætlun
Bandaríkjanna. Áætlunin er víðtæk og ristir djúpt, hún er
yfirgripsmikil og framsýn og tekur bæði tillit til þeirra
tækifæra og ógna sem Bandaríkjamenn og aðrir standa
frammi fyrir.
Bandaríkjamenn eru oft sakaðir um að stefna þeirra sé
einhliða. Hún er það ekki. Hún er oft sögð styðjast að
mestu við hernaðarlegar aðferðir. Hún gerir það ekki.
Henni er iðulega lýst sem svo að hún einkennist af þrá-
hyggju hvað varðar hryðjuverkastarfsemi og hneigist því
að fyrirbyggjandi stríðsrekstri á heimsvísu. Það gerir hún
svo sannarlega ekki.
Umfram allt einkennist stefna forseta Bandaríkjanna af
alþjóðlegri samvinnu sem staðfestir eindregið mikilvægt
hlutverk NATO og annarra bandalaga, þar á meðal Sam-
einuðu þjóðanna. Að baki samvinnunnar liggja grundvall-
aratriði. Stefna forsetans hefur djúpar rætur í þ
efla frið og mannlega reisn um allan heim. Fors
skrifaði: „Bandaríkin verða að standa ákveðin a
ófrávíkjanlegu kröfum um mannlega reisn: Rét
reglum, takmörkun á alræðisvaldi ríkisins, mál
trúfrelsi, jafnrétti, virðingu fyrir konum, trúarl
þjóðernislegu umburðarlyndi, og virðingu fyrir
eign.“ Við styðjum þessi gildi núna og alltaf. Þe
gildum þjónar sú samvinna sem við stofnum til
um að.
Frjáls verslun og nýtt frumkvæði Bandaríkja
til aukinnar efnahagsþróunar hefur einnig miki
stefnu forsetans og sömuleiðis að hjálpa til við a
staðbundinn ágreining eins og á milli Ísraela og
ínumanna.
Annað forgangsverkefni er að þróa samvinnu
stórvelda heimsins. Það er hér sem lykillinn að
stríðinu gegn hryðjuverkum liggur.
Við lítum ekki svo á að stríðið gegn hryðjuver
uppbygging jákvæðs sambands á milli stórveld
loki hvort annað. Þegar við heyjum stríðið gegn
verkum lítum við til samvinnu stórveldanna og
vinnum að bættri samvinnu stórveldanna með þ
augum að ná árangri í stríðinu gegn hryðjuverk
Stefnumörkun
eftir Colin L. Powell
’ Bandaríkjameru oft sakaðir
stefna þeirra sé
hliða. Hún er þa
ekki. Hún er oft
styðjast að mes
við hernaðarleg
ferðir. Hún gerir
ekki. ‘Colin Powell
BREYTINGAR
Á HÚSNÆÐISLÁNUM
Húsbréfakerfið, sem JóhannaSigurðardóttir, þáverandi fé-lagsmálaráðherra, beitti sér
fyrir á sínum tíma hefur gefizt vel og
er sennilega bezt heppnaða breyting á
opinberu húsnæðislánakerfi, sem hér
hefur verið gerð.
Um áramót tilkynnti Árni Magn-
ússon félagsmálaráðherra nokkuð
óvænt ákveðnar breytingar á þessu
kerfi. Að því er bezt verður séð felst í
þeim breytingum nokkur einföldun á
núverandi kerfi en engin bylting.
Í stórum dráttum má segja, að við-
brögð banka og fasteignasala hafi
verið jákvæð en þær athugasemdir,
sem komið hafa fram frá verkalýðs-
hreyfingu og stjórnarandstöðu, geta
varla talizt veigamiklar. Gylfi Arn-
björnsson, framkvæmdastjóri ASÍ,
virtist í samtali við Morgunblaðið sl.
laugardag líta svo á, að öllu húsnæð-
islánakerfinu hefði verið „varpað fyrir
róða“. Það er ofmælt. Í grundvall-
aratriðum er kerfið hið sama, að
minnsta kosti gagnvart lántakanda
hjá Íbúðalánasjóði, þótt framkvæmd-
inni sé breytt að nokkru.
Jóhanna Sigurðardóttir sagði í
samtali við Morgunblaðið sl. laugar-
dag: „Þessar breytingar hljóta að
vera undanfari þess að færa eigi
íbúðalánakerfið inn í bankakerfið. Og
bankarnir munu auðvitað mala gull á
því.“
Um þessi sjónarmið þingmannsins
er þetta að segja: Bankarnir eru nú
sjálfir í miðju umbreytingaferli, sem
ekki sér fyrir endann á. Alvarlegar
spurningar hafa vaknað um hvert
bankakerfið stefnir með eignaraðild
að fyrirtækjum út og suður. Spari-
sjóðakerfið stendur á krossgötum og
miklar deilur um hvert það stefnir eða
hvert það eigi að stefna. Viðskiptavin-
ir bankanna hafa enn ekki orðið varir
við mikið af þeirri hagræðingu, sem
lofað var með einkavæðingu bankanna
og sameiningum lánastofnana, enda
kannski ósanngjarnt að ætlast til þess
svo skömmu eftir þessar breytingar.
Í ljósi þessa dettur varla nokkrum
manni í hug að færa hið opinbera
íbúðalánakerfi inn í bankana fyrr en
komið er í ljós hver niðurstaðan verð-
ur af þeim breytingum, sem nú standa
yfir hjá bönkum og sparisjóðum, og
hvort þeir standa við gefin fyrirheit
um að hagræðingin leiði til minni
kostnaðar fyrir viðskiptavini þeirra.
Með þessu er ekki sagt að það geti
ekki verið skynsamlegt að íbúðalána-
kerfið færist eftir einhvern tíma til
bankanna. En þeir verða að sýna og
sanna áður en að því kemur, að þeir
séu þess trausts verðir.
Hins vegar er ánægjulegt að fylgj-
ast með því að bankarnir leita nú leiða
til þess að kynna nýjungar á sviði
húsnæðislána og lækka vexti á þeim
lánum, sem þeir sjálfir bjóða upp á.
Frumkvæði Íslandsbanka að því að
bjóða erlend húsnæðislán með lægri
vöxtum er athyglisvert, þótt margir
muni líta svo á, að í þeim sé falin um-
talsverð áhætta fyrir lántakendur.
Aðrir segja sem svo, að í verðtrygg-
ingunni felist ekki minni áhætta.
Þegar horft er til þeirra ákvarðana,
sem ríkisstjórnin hefur tekið í þessum
efnum að frumkvæði Árna Magnús-
sonar, verður ekki annað sagt en hinn
ungi félagsmálaráðherra fari nokkuð
vel af stað í veigamiklum málaflokki.
BANKAR OG DEBETKORT
Í byrjun desember var frá því skýrtí Viðskiptablaði Morgunblaðsins,
að bankar og sparisjóðir mundu
sennilega hafa nálægt einum milljarði
í tekjur af þjónustu- og færslugjöld-
um vegna debetkorta. Jafnframt kom
fram, að í Danmörku eru engin slík
gjöld tekin vegna notkunar á svo-
nefndu Dankorti, sem er langút-
breiddasta debetkortið þar í landi.
Hins vegar er tekið árgjald vegna
notkunar kortsins. Í sömu frétt kom
fram, að í Svíþjóð eru engin færslu-
gjöld tekin vegna slíkra korta en hins
vegar árgjald. Í Noregi hefur kerfið
verið svipað og hér. Þegar debetkort
voru tekin upp hér urðu töluverðar
tafir á því vegna deilna á milli bank-
anna og verzlunar- og þjónustuaðila,
sem töldu að bankarnir ætluðu að
taka alltof há gjöld af þeim, en bank-
arnir hér taka bæði gjald af þeim sem
greiðir með debetkorti svo og þeim
sem taka við greiðslu með slíku korti.
Í gær birtist auglýsing í Morg-
unblaðinu frá KB-bankanum, þar sem
frá því er skýrt, að bankinn muni
lækka gjöld af debetkortum um helm-
ing á nýju ári og endurgreiða helm-
ing gjalda til viðskiptavina sinna
vegna notkunar kortanna á síðasta
ári.
Þessi ákvörðun KB-bankans er að
sjálfsögðu fagnaðarefni og tími til
kominn, að viðskiptavinir bankanna
sjái einhverja lækkun á sínum kostn-
aði í kjölfar einkavæðingar bankanna
og sameiningar í bankakerfinu, en
hvort tveggja átti að skila aukinni
hagkvæmni í rekstri og sú hag-
kvæmni átti að skila sér alla vega að
hluta til til viðskiptavina.
Hins vegar vakna óhjákvæmilega
spurningar í kjölfar þessarar ákvörð-
unar. Úr því að slík gjöld hafa ekki
verið tekin í Danmörku og Svíþjóð
má þá skilja það á þann veg, að í raun
hafi verið óþarfi að taka slík gjöld
hér á allmörgum undanförnum árum?
Má búast við því, að bankarnir
muni lækka önnur þjónustugjöld að
sama skapi, nú þegar í ljós er komið,
að þrátt fyrir það sem áður hefur
verið sagt af hálfu bankanna er nú
hægt að lækka þennan kostnað við-
skiptavina um helming?
Hvað veldur því, að bankar í Dan-
mörku og Svíþjóð geta rekið þessa
starfsemi án þjónustu- og færslu-
gjalda en bankarnir hér virðast ekki
geta það? M.ö.o. er hugsanlegt að
KB-bankinn hefði getað fellt þessi
gjöld niður að fullu?
Öllum er ljóst, að það er mikilvægt
að bankarnir hér séu fjárhagslega
öflugir. Hagnaður þeirra á síðasta ári
hlýtur hins vegar að vekja spurn-
ingar um það, hvort þeir geti hugs-
anlega gengið enn lengra í lækkun
margvíslegra gjalda á viðskiptavini
sína. Ákvörðun KB-banka mun þess
vegna vekja áleitnar spurningar í
garð bankanna, sem þeir hljóta að
svara. En að öðru leyti er vonandi að
þessi ákvörðun stærsta banka þjóð-
arinnar sé til marks um stóraukna
samkeppni á milli bankanna og mun
mörgum þykja tími til kominn.