Vísir - 28.04.1981, Blaðsíða 9

VÍSIR
Þriöjudagur 28. april 1981
r——
■ Þegar ræöa skal um þjóömál
■ almennt,er fyrst fyrir aö fjalla
■ lltillega um sjálfa þjóömálaum-
ræöuna. Þaö er svo mikiö talaö
um þjóömál, aö kannski er ekki
á þaö bætandi. En eru þiö ekki
sammála um aö svo mikiö sem
talaö er um þjóömál, þá er frek-
ar lltiö sagt?
A þessu tvennu er i minum
huga reginmunur og þaö, sem
kann aö vera sagt, vel Igrundaö,
þaulhugsaö og sjálfu sér sam-
kvæmt, þaö hverfur I fjölmiölun
hins venjulega dags I skugga
alls hins, sem er talaö. Hávaö-
inn, stóryröin, slagoröin og
klisjurnar drekkja þvi, sem sagt
er af viti I þjóömálaumræöunni.
■ Þaö er enginn vandi eöa fyrir-
höfn fyrir tungulipran mann aö
■ tala lengi og áferöarfallega um
■ eitthvert mál án þess i rauninni
■ aö segja nokkuö. Og þetta kom-
■ ast menn upp meö og kallast
I jafnvel ræöuskörungar.
En þaö kostar tima og fyrir-
höfn, umræöur i frjóum hópi og
ögun hugsunar sinnar aö segja
eitthvaö, sem bitastætt er I um
þjóöfélagsleg málefni.
' Að leyna hugsun sinni
Ég dreg kannski myndina of
h dökkum litum, en ég held, aö
I æöimargir, sem hafa eitthvaö
■ að segja um þjóömál, geri þaö
I ekki eöa séu hættir þvi.
1 gömlu bréfi,einu af mörgum
bréfum um þjóðfélagsmál, sem
ég skrifaöi góövini minum meö-
anégbjóerlendishérá árunum,
finn ég þessar setningar:
„Stjórnmálaumræöa I þvi
skyni aö öölast skilning, þekk-
ingu og innsæi i samfélags-
vandamál á Islandi er nánast
dauö. Ég kalla eintal áhuga-
samra manna um einstök mál-
_ efni ekki umræðu”.
í þessu bréfi og raunar endra-
nær hef ég velt þvl talsvert fyrir
mér, hvernig á þessu standi.
■ Hvers vegna tala menn (eöa
skrifa) svona mikið án þess aö
■ þeir segi neitt sem þvi svarar?
Ég kann ekki svar viö þessu,
en ég minnist þess sem Laxness
lét feimnu lögregluna segja viö
Uglu i Atómstööinni. Feimna
lögreglan svaraöi Uglu eftir
stundarþögn: „Þú lætur mig
tala og nú hef ég talað yfir mig:
þaö er veikleika merki.” Ugla
svarar: „Samt hefuröu ekki
sagt mér það, sem þú hugsar.”
_ „Vitaskuld ekki”, sagði hann,
„til þess talar maður aö leyna
hugsun sinni”.
Er þaö kannski rétt hjá skáld-
inu, aö meö öllu þessu tali um
þjóöfélagsmálin séu menn ein-
■ mitt aö leyna hugsun sinni, þvi
aö hún hentarekki aðstæöunum.
■ A.m.k. finnst mér á stundum
framámenn I þjóömálum tala
■ um þjóöfélagsleg viöfangsefni
eins og staöreyndir málsins séu
allt aörar en þeir vita aö þær eru
og geri þeir eitthvaö, sé þaö gert
eins og umhverfiö sé allt annaö
en þaöirauner — a.m.k. eins og
ég skynja þaö.
Ekki er öll vitleysan
eins

Litum i kringum okkur I þjóö-
félaginu eins og þaö er nú:
Menn kaupa togara til lands-
ins eins og skrapdagar togara-
flotans séu ekki nógu margir
eöa meö öörum oröum til þess
aö auka kostnaöinn viö aö koma
þessum sömu þorskum á land.
Menn festa lika fé I landbúnaöi
eins og arögjöf fjárfestingar
skipti ekki máli og nota raunar
hinn útreiknaða bónda á verö-
lagsgrundvallarbúinu eins og
hann sé marktækur um afkomu
bænda i landinu.
Menn vilja gera eöa láta rikiö
gera allt — mögulegt og ómögu-
legt, um leiö og þeir vilja lækka
skattana.
Mönnum finnst I f járlagasetn-
ingu þeir hafa þörf fyrir tekju-
skattana — en allir eru meira og
minna sammála um, aö þeir
megi bara ekki falla á neinar
venjulegar tekjur.
Menn gera almenna kjara-
samninga um 11% kauphækkun
og þaöan af meira og tala um
sem sjálfsagöan hlut aö verja
þann kaupmátt, þegar óbreytt
gengi og aörar efnhagslegar
forsendur, sem öllum voru
kunnar, bentu til þess aö kaup
heföi þurft aö lækka.
Menn fjandskapast út i allan
atvinnurekstur eins og þeir viti
ekki hvaðan matur, fæöi, klæöi,
húsnæöi, aö ekki sé talaö um
annaö nútimaviðurværi fólks,
raunverulega kemur.
Menn tala um þaö eins og I al-
vöru sem lausn á veröbólgu-
vandanum aö flytja veröbólgu-
gróöa, sem fastur er I stein-
steypu um allt land, til þeirra,
sem minna mega sin I þjóö-
félaginu.
Menn tala án þess svo mikiö
sem aö klm^eins og þaö skipti
máli hvort verðbólgan er 55 eöa
50%.
Menn láta eins og þaö sé al-
vörukaupmáttur sem búinn er
anna i þjóöfélaginu eru hlutir
eins og aö byrja aö byggja út-
varpshús eöa sanna, aö Flug-
leiöir séu gjaldþrota eöa hvort
einhver fransmaöur, sem laum-
ast hefur hingaö til lands á föls-
uöum skilrikjum undan lögum
sins heimalands skuli fá land-
vist eöa ekki.
Ég held aö þiö hljótiö aö vera
mér sammála um, aö þaö er
eitthvaö stórkostlega bogiö viö
þetta.
En hver er samnefnarinn
fyrir öll þessi atriöi, sem ég
rakti?
Einkenni þessarar stööu er I
minum huga þaö, aö framá-
menn i öllum stjórnmálum —
flokka, verkalýösfélaga og ann-
arra hagsmunasamtaka, leyfa
sér aö tala um hug sér út á viö
gagnvart fjöldanum eins og
raunveruleikinn sé allur ööru
visi, ljúfari, betri, þægilegri og
auöveldari en hann getur veriö i
alvöruþjóöfélagi, sem ekki hef-
ur meiru úr aö spila en viö ger-
um. Þeir tala til að leyna hugs-
un sinni. (Svona innan sviga
læöist sú hugsun að, hvort ekki
fjöldinn i raun skynji, aö mál-
flutningurinn er ekki heill og
sannur og þess vegna treysti
hann ekki forystumönnum betur
en hann gerir).
Ég kann ekki islenskt orö
fyrir þaö hugtak, sem lýsir
ÞJOBMUASPJUL
til, þegar veröi á rafmagni,
sima, útvarpsafnotagjöldum
o.þ.h. er haldiö niöri og sú starf-
semi, sem I hlut á safnar stór-
felldum rekstrarhalla og van-
skilaskuldum, sem skiptir
hundruöum milljóna eöa mill-
jöröum króna.
Menn sjá ástæöu til aö guma
af góöri afkomu rikissjóös eins
og þaö sé afrek þegar örari
veröbólguhækkun en reiknaö
var meö, eykur tekjurnar hraö-
ar en gjöldin hjá rikissjóöi.
Menn setja ofan i viö bankana
sem meiri háttar veröbólguvald
ársins meö þvi aö lána of mikið
út, þegar allt, sem þeir geröu
var aö halda gjaldþrota at-
vinnurekstri gangandi.
Menn tala með hneykslan um
4 milljarða króna dánarbú eftir
séöan dugnaöarkaupmann og
konu hans og hafa þaö til marks
um ofsagróöa verslunarinnar i
landinu — rétt eins og enginn
hafi heyrt veröbólguhagnaö
nefndan.
Og ég skal ljúka þessari upp-
talningu, sem viö getum eflaust
haldiö áfram lengi:
Menn tala um aö leysa verö-
bólguvandann án þess aö snerta
þá efnahagsstærö, sem mestu
getur breytt um verðþróun.
Samnefnarinn
Og innan um allt þetta vaknar
maöur upp viö þaö, aö mál mál-
Við rákumst á þessa
grein eftir Jón Sigurðs-
son, forstjóra i Járn-
blendiverksmiðjunni i
ísal-tiðindum, en upp-
haflega er greinin
ræða, sem Jón flutti i
Rotary i Reykjavik
fyrir skömmu. Greinin
á erindi til fleiri en ál-
starfsmanna og Rot-
aryfélaga og er þvi hér
tekin til birtingar.
þessari hegöan og kalla eftir þvi
frá málhögum mönnum. A
ensku máli vildi ég annað hvort
kalla þetta „intellectual dishon-
esty” eöa „lack of intellectual
integrity”, sem i raun er sama
hugtakiö.
Þykjustuleikir
Til aö komast I kringum þýö-
ingu á hugtakinu hef ég eigin-
lega gengiö I barndóm. Þiö
muniö eflaust eins vel og ég
þegar viö vorum börn og allt
mögulegt var gert og leikiö i
þykjustunni. Þaö voru þykj-
ustupabbar og þykjustumömm-
ur og þykjustulæknar og þykj-
ustuhjúkrunarkonur, þykjustu-
kýr og -kindur. Og þaö var I
þykjustunni ekiö á stórum vöru-
bil og siglt skipum og háö þykj-
ustustriö meö tindátum.
Þessir þykjustuleikir eru ef-
laust hollir fyrir imyndunarafl
barna, en er ekki þetta fyrir-
brigöi, sem ég var aö leita aö
nafni á áðan einn allsherjar
þykjustuleikur og það er komiö I
verra þegar hann tekur yfir
heilt þjóðfélag.
Viö höfum aftur og aftur á
undanförnum árum samiö um
þykjustukjarabætur fyrir fólkiö
I landinu. Og þaö eru margar
þykjustuskoöanir á kreiki —
jafnvel alvörumál — fundir og
þing þar sem menn hafa þykj-
ustukosningar og klæmast viö
aö kalla lýöræöi. Viö látum okk-
ur nægja þykjustuviöbrögö viö
alvöruvandamálum. Þaö má
mikiö vera ef viö höfum ekki
einhverja þykjusturáöherra eöa
a.m.k.'þykjustu-Alþingi sem
ýmis öfl I þjóöfélaginu taka ekki
mark á nema eftir þvi sem þeim
sjálfum hentar.
Öfgastefnur
Nú kynni einhver aö vilja
spyrja mig, hvort ég haldi raun-
verulega, aö þetta sé svona
slæmt. Og ég vil svara þvl til, aö
þetta er i rauninni verra —
vegna þess, aö þessi þykjustu-
leikur er á góöum vegi meö aö
æra almenning I þessu landi.
Sem von er til vill fólk trúa þvi,
aö lifsstriöiö geti veriö svona
auövelt — aö þykjustusögurnar
séu sannar. Þaö er svo langt
gengiö I þykjustuleiknum, aö
þaö hefur enginn af þykjustu-
forystumönnunum kjark I sér til
aö ganga fram fyrir fólkiö, sem
þeir hafa sótt umboö sitt til og
segja: „Nei, annars — þetta var
allt I þykjustunni”, eins og við
geröum i barnaleikjunum I
gamla daga.
Þaö, sem ég skynja þó sem al-
varlegast viö þann glundroöa,
sem allur þessi þykjustuleikur
leiöir til, er, aö hann er besti
jarðvegur sem til er fyrir öfga-
stefnur. Ég hef beyg af þeim
möguleika, aö i öllu þessu kraö-
aki af stefnuleysi og upplausn
kunni aö vera til menn, sem
halda áttum og lita á þessa
stöðu sem eölilegan og ákjósan-
legan þátt i undirbúningnum aö
þvi aö breyta þeirri þjóöfélags-
gerö, sem viö höfum og ég hygg
aö flestir landsmenn kysu aö
hafa aö mestu óbreytta, ef þeir
mættu frjálsir velja um þaö.
Þegar þessir menn, eöa aörir
þaöan af óábyrgari, telja tim-
ann kominn og jaröveginn nægi-
lega plægöan, kynnu þeir aö
reyna aö stiga skrefiö til fulls og
þar meö væri þykjustuleiknum
lokiö. Byltingin þarf ekki endi-
lega aö vera blóöug, en hún þarf
á aö halda andvaraleysi
margra.
Ekki stjórnmálamaður
Hætt er viö, aö einhverjum
þyki nú nóg komiö, en ég get
varla skiliö svo viö þetta, aö ég
velti ekki aðeins upp spurning-
unni um, hvaöa leiö sé út úr
þessu.
Eina leiöin, sem ég sé, felst I
þvi, aö þeir forystumenn, sem
viö eigum eöa eignumst, segi
fólkinu afdráttarlaust satt.
Þessi þykjustuleikur er ekkert
annaö en eitt allsherjarskrök. —
Og fólkið veröur aö geta trúaö
og treyst sinum forystumönnum
og vera reiöubúiö aö hlita þeirra
ráöum gegnum súrt og sætt.
Til viöbótar veröur þaö aö
gerast i hvers konar fjöldasam-
tökum, aö fólk almennt veröi
virkt I þeim. Eins og nú standa
sakir hafa hávaöasamir óróa-
seggir, sem enginn getur gert til
hæfis, alltof mikil áhrif á for-
ystu margra slikra samtaka.
En hvernig þessu má koma til
leiðar — þaö veit ég ekki. Vissi
ég þaö, væri ég væntanlega I
stjórnmálum en ekki sá dreif-
býlisatvinnurekandi, sem ég er.
Þaö má oft lita til náttúrunnar
um fyrirmyndir aö þvi, sem vel
getur tekist. 1 sumar fylgdist ég
meö þvi uppi I Akraf jalli hvern-
ig rjúpa nokkur kom upp átta
ungum I miöju svartbaksvarp-
inu. Or þvl aö það gat tekist er
ekki vonlaust um aö úr geti ræst
á þeim sviöum, sem ég hef rætt
hér, þótt þar sé lika nóg um
svartbakinn.
Aö lokum önnur fyrirmynd úr
náttúrunni. Góövinur minn, sem
ég gat um hér fyrr hringdi i mig
upp á Grundartanga til aö
spjalla og spuröi, hvernig mér
litist á þjóömálin. Ég sagöi hon-
um, aö mér fyndist mest um
vertþá stundina aö fylgjast meö
spóanum, sem þessa dagana
hópaöi sig og æföi flugiö langa
suöur. Hann geröi þó þaö, sem
gera þyrfti og á réttum tlma.
Þessi aöferö spóans mætti ef-
laust margur, sem viö þjóömál-
in fæst, láta sér aö kenningu
veröa.