Tíminn - 16.11.1969, Blaðsíða 7

SUNNUDAGUR 16. nóvember 1969.
23
TIMINN
Virkjunarstjóm lætur þess hins
vegar ógetið, að Laxdælingar hafa
oítar en einu sinni mótmæt öll
um framkvæmdum, sem ganga
lengra og nú síðast stofnað tii sam
taka gegn ágengni virkjunarstjórn
ar.
Mat á flóðahættu og veðráttu á
íslandi.
í greinargerð Laxárvirkjunarsti.
er þ\"í haldið fram, að fyrirhuguð
stífla í Laxá muni minnka flóða-
hættu neðan virkjunar. Augljóst er
þó, að stórkostleg vatnsaukning
við mesta rennsli í Laxá, samihliða
flóðum framan Reykjadal, hlýtur
að stórauka fióðahættu neðan
virkjunar.
Þær tölur, er Laxárvirkjunar-
’ stjórn tilfærir um vatnsborðs-
breytinguna, gefa ekki rétta mynd
af því, sem getur gerzt. Þær mæl-
ingar, er fram hafa farið eru ein-
ungis bráðabirgðamælingar sem
Sigurjón Rist vatnamælingamað-
ur hefur viðurkennt að gæfi ekki
ti'l kynna hvað gerist við langvar
andi vatnsaukningu í ánni og eft-
ir að hraunið í kring hefur mett
azt af vatni. Uppgefnar tölur eru
aðeins meðaltal og gefa því enga
mynd af rnestu flóðum í Laxá á
mestu álagstímum fyrirhugaðral
virkjunar.
Ennþá fráieitari eru hug-mynd-
ir Laxárvinkjunarstjórnar um ísa-
lausa svæðið neðan virkjunar.
Virðist stjórnin ek'ki vita, að frost-
harðar stónhríðar geti komið á
ána ísalausa, en þá vill oft reka í
hana með hinum verstu afleið-
ingum fyrir fiskistofninn og klak-
svæðin. Gæti þá svo _arið, að Laxá
stíflaðist svo gersamlega, að hún
hiypi öll úr farvegi sinum og
legði þykka íshellu yfir dalinn.
í greinargerðinni er því haldið
fram, samkvæmt álitsgerð hinnar
svokölluðu „Laxárnefndar", að
straumhráðinn í ánni eftir breyt-
inguna mundi verða innan þeirra
marka sem nauðsynieg eru þar
! sem lax hrygnir. Er þetta haft
,j eftir veiðimálastjóra. Ilvað sem
i þessum ummælum líður, er rétt að
| vekja athygli á, að ekki er minnzt
k hitt, sem þó er ekki siður mikil-
‘vægt, að vatnsdýptarbreytingar á
hrygningarstöðvunum gætu valdið
stórtjóni á klakinu í ánni og hef-
ur veiðimálastjóri staðfest það í
viðtaii við okkur.
Gerðardómur í Sogsmálinu.
í sanibandi við þetta mætti
benda á niðurstöðu nýfallins gerð-
ardóms í Sogsvirkjun'armálifnu þar
sem- virkjunin er dæmd í milijóna
skaðabætur vegna tjóns á veiði, en
þar segir m-a.: „Reynsla er fengin
fyrir því erlendis, að rennslistrufl-
a'nir af völdum orkuvera valda
dauða á lífverum í ám og vötn-
um bæði sem afleiðing af dagleg-
um og árstíðabundnum sveiflum í
rennsli og við þurrkanir. Slíkar
rennslissveiflur og þurrkanir geta
haft áhrif til hins verra á hrygn-
ingu og uppeldi fiska, svo og á
fiskigöngur og á veiði. Rennslis-
truflanir í Sogi af völdum, orku-
veranna við Ljósafoss og Irafoss
syo og undirbúningur að þyggingu
írafossstöðvarinnar hefur valdið
truflunum á eðlilegu klaki og upp
eldi laxins'í Sogi svo og á veiði.
Afleiðingin er minm mxagengd í
Sog heldur en ætla yetður, ef
Sogið hefði verið óvirkjað og
kemur hún fram í minni veiði í
Sogi en ella, svo og veiðitruflun-
um og minni veiði í Ölfusá“.
í»essi niðurstaða er undirrituð
af Gissuri Bergsteinssyni, hæsta-
réttardómara, Gunniaugi E. Briem
ráðuneytisstj., dr. Unnsteini Stef-
ánssyni, efnafræðingi, Þóri Stein-
þórssyni, skólastjóra og Þór Guð-
jónssyni veiðimálastjóra.
Álit náttúrufræðinga.
Laxárvirkjunarstjórn telur. að
lónið í Laxárgljúfri muni geyma
hita frá sumrinu fram á haust til
hagsbóta fvrir fiskræktina i ánni.
En það er ekki haust og vetrar-
hitinn, sem skiptir hér máli. At-
hyglisverðari er sú staðreynd, að
tónið hlýtur að geyma kulda frá
vetrinum fram á sumar, svo að
laxagöngum gæti seinkað að mikl-
um mun til stórtjóns fyrir veiði-
réttareigendur. e vöxtur alls
fisks í ánni yrði þeim mun hærri
yfir sumarið, sem hitastigið er
lægra. Helgi Hallgrímsson og
fleiri náttúrufræðingar hafa bent
á, að við rotnun slýs, jurtagróð-
urs og gróðurmoldar af mörgum
ferkílómetrum algróins lands, geti
myndazt mikil eiturefni í lóninu,
með stórhættulegum og ófyrirsjá-
anlegum afleiðingum fyrir ailt
dýralíf í ánni, allt til sjávar.
Mývatn og Kráká — Suðurá,
Svartá og Svartárvatn.
Laxárvirkjunarstjórn heldur því
fram, að hin svokallaða Suðurár-
veita sé skaðlaus fyrir Mývatns-
sveit, jafnvel að hún verði til bóta.
Mývetningar eru á annarri skoð-
un, og má þar vitna til skjalfestra
mótmæla þeirra, sem send hafa
verið alþ.mönnum kjördæmisins.
Einnig má vitna til álitsgerðar
stjórnar Búnaðarfélags íslands en
þar segir, að 18 lögbýli muni vera
í hættu, ef af þessum vatnsflutn-
ingi verði. Að okkar dómi verður
vart búið á flestum þessara býla,
eftir vatnsflutningana.
Verkfræðingur Laxárvirkjunar-
stjórnar í þessu máli (Sig. Th.)
var þráspurður að því, hvernig
hugsað væri að hemja þetta aukna
vatn 1 farveginum, en hann neit-
aði að gefa nokkrar upplýsingar
þar. að lútandi og sagði það ekki
koma nefndinni við.
Þarna er um að ræða allt að
10 km. leið um marflatt land,
hailinn ca. 30—40 cm. pr. km.,
og farvegur Krá'kár jafnan bakka-
full’ur víð eðlilegt rennslisma'gn.
Laxárvirkjunarstjórn segir, að
þarna sé aðeins spurning um
kostnað. En hvers vegna má ekki
skýra frá því, hvernig þessi vatns-
flutningur um láglendið er fyrir-
hugaður? Botn árinnar er víðast
hvar hærri en landið í kring, þegar
blábakkan’um sleppir enda flæðir
áin yfir allt þetta lána á. vetrum
og myndar 1—3 m. þykkt íslag
yfir allt sléttlendið. Getiir þá hver
og einn gert sér í hugarlund hvað
sú íshella yrði umfangsmikil. eftir
að vatnsmagn Svartár og Suður
ái' yrði komið til viðbótar. Virkj-
unarstjórn talar nú um 16 rúmm.
viðauka vatns, og er það ekki lít-
ið vatnsmagn, en í viðtali við Sig
urð Thoroddse'n s.l. vetur, taldi
hann nauðsynlegt að fá 23 rúmm.
til að fullnýta virkjun við Brúar.
Þegar þess er gætt, að s'kurðinum
úi' Suðurá í Svartárvatn er ætlað
að flytja 17 rúmmetra og allt
venjulegt afrennsli Svartárvatns
kemur svo til viðbótar, er sýnt, að
ekki er gott að treysta þessum
tölum.
Á húsöndin að f>’lgja geirfugl
inum?
En þetta er ekki eina hættan,
sem Mývatnssveit getur stafað af
þessum hættulegu vatnsflutning-
uni frá vatnusvæði Skjálfanda-Í
fljóts. Mývatn sjálft, þessi fugla-j
paradís og gimsteinn íslenzkrar!
náttúru, er líka í stórkostlegri
hættu sökum hins kalda. aðflutta
vatns og aukins sandburðar. Aug
ijóst er, að hinum nýja vatna-
flaumi er stefnt til Mývatns, til
þess að hægt verði að nýta það síð-
ar í nýja virkjun úr Mývatni, enda
síðasta stig allra þessara umbrota
nexiit „Mývatnsvirkjun" Það
óhappavei'k mundi þá reka smiðs-
höggið á þessar. að þvi er virðist
vanhugsuðu ráðagerðir.
Við viljum minna á að upp-
eldisstöðvar húsandarinnar eru við
Mývatnsósa og niður Laxárdal —
þær einu i Evrópu. Yrði Suðurar-
veitu beint í Laxá, mundu þær
verða eyðilagðar samkvæmt álits-
gorð Arnþórs Garðarssonar. fugla
fræðings. Örlög húsandarinnar
yrðu þá hin sömu og geirfuglsins
forðum. sem íslcndingum var til
lítils sóma.
5 aura virkjun Suðurár.
Bollaleggingar um 5 aura verð
á Suðurárveiturafm^gninu verða
ekki teknar ah’arlega, eða á Suð-
urárveita ekki að taka þátt í kostn
aði sjálfrar virkjunarinnar við
Brúar, vélum. jarðgöngum og
stíflugerð? Þarna er um haldlaus-
ar og villandi fullyrðingar að
ræða, þar sem ekki er tekið tillit
til margra þátta, sem hljóta að
koma til útgjalda og gera veituna
miklu óhagstæðari en látið er í
veðri vaka. Má þar nefna allar
skaðabætur vegna eignaupptöku
og margvíslegra skemnida. Við
æskjum þess vissulega, að sem ó-
dýrastrar raforku verði aflað fyrir
þetta svæði, en það má þó ekki
verða á óbætanlegan kostnað nátt
úruverðmæta í héraðinu, og það
verður, að reikna dæmið til fulls.
Gera hefði átt samanburðarrann-
sóknir á sem flestum virkjunar-
möguleikum. áður en endanlegar
áætlanir voru gerðar, svo að Ijóst
væri, hvort ekki mætti fá jafn hag
k\'æma virkjun án þeirrar röskun-
ar, sem Gljúfurversvirkjun mun
valda.
Skjálfandafljót.
Sá þáttur þessara mála, er snýr
að Skjálfahdafljóti er með öllu
sniðgenginn í greinargerðinni.
Hverjar voru niðurstöður -„hinna
færustu sérfræðinga"? Getur hugs-
azt, að þeir hafi gleymt þessum
þætti máianna?
Fjöldi bænda í fjórum sveitar-
félögum eiga land að fljótinu, og
hefur. veiði verið stunduð í því
öldum saman, misjafnlega mikið
að vísu, en þó verður að telja,
að þar sé um veruleg verðmæti að
ræða. Bændur þar hafa lengi eygt
möguleika á að auka þessa veiði
verulega með fiskrækt og fiskvegi
upp fyrir fossana og nálgast nú
óðum sá tíiiii, að úr þessu verði.
Slíkur fiskvegur mun vera mjög
ódýr miðað við það svæði, sem þá
opnast, þ.e. fremst fram í Bárðar-
dal. Hvað verður um þessa fram-
kvæmd, og hvað uni þann lax og
silung, sem fyrir er í fljótinu, ef
me^i’., hluti tæra vatnsins verður
tekinn úr því? Þeir, sem til þekkja
vita, að veiðin er háð því hversu
tært fljótið er, þ.e.a.s. hve hlutur
bergvatnsins er mikill.
Vatnsflutningar, eins og fyrir-
hugaðir eru á Suðurá og Svartá,
hafa .lér aldrei verið framkvæmd-
ir. Áhrii þeirra geta orðið fjöl-
þætt. Bárðdælingar benda t.d. á
hver áhrif bað getur haft á snjóa-
lög í dalnum, ef Fljótið verður á
ís alla. veburinn, eins og líklegt
ér að verði, þegar lindarvatnið
hverfur, en frá ósi Svartár helzt
Fljótið að jafnaði autt niður eftir
dalnum, og ber jafruharðan' burtu
renningssnjó, sem annars settist
á vegi.
í lok greinargerðar sinnar |
kemst Laxárvirkjunarstjórn að j
þeirri niðurstöðu, ao GÍjúfurvers-1
virkjun sé fyllilega réttlætanleg'
sökum bess, að hagnaðurinn af
virkjuninni sé meiri en það sem
nemur tjóni. Allan rökstuðning
vantar um betU atriði, enda ófram
kvæmanlegur, qieðan enginn sam-
av.burður liggur fyrir um aðra
virkjunarmöguleika né mat á
skaðabótum, s^o sem áður hefur
verið tekið fram. Er hér því um
haldlausar staðhæfingar að ræða.
Laxárvirkjunarstjórn hefur hald
ið því fram. að „krapastíflurnar í
Laxárdal" séu aðalorsök eða jafn
ve eina orsök rafma'gnstruflan-
anna á Laxársvæðinu. En hitt mun
réttara og geta kunnugir r. enn
dæmt um það. ao mikið af þessum
truflunum á rætur sínav að rekja
til bilana á línuiögnum, tengivirkj
um og ófullkomins útbúnaðar á
vatnsinntaki við, stíflu og á vatns
miðlunarturni.
Vildu Ak..reyringar setja
sig í spor Þingeyinga?
En hvað hefðu Akureyringar
sagt. ef Þingéyingar hefðu gert
áætlun ’-.n samráðs við þá um að
stifla Gleri i mynni Glerárdals
BORGFIRÐINGAR!
MÝRAMENN!
Aðalfundur
KLÚBBSINS ÖRUGGUR AKSTUR í Borgamesi,
sem frestað var, verður í Rotarysal Iíótel Borgar-
ness þriðjudaginn 18. nóvember kl. 20.30.
Dagskrá:
1. Ávarp formanns.
2. Afhending viðurkenningar- og verðlauna-
merkja Samvinnutrygginga 1968 fyrir
öruggan akstur.
3. Frásögn af stoínfundi LKL ÖRUGGUR
AKSTUR.
4. Framsaga og umræður um umferöarmál.
5. Kaffiveitingar.
6. Aðalfundarstörf.
7. Kvikmyndasýning.
Aðkomumenn á fundinum verða Ingjaldur ísaks-
son og Baldvin Þ. Kristjánsson.
Skorað er á klúbbfélaga að mæta vel og stund-
víslega.
Allt áhugafólk um umferðaröryggismál velkomið.
STJÓRN
KLÚBBSINS ÖRUGGUR AKSTUR
í BORGARNESI.
rlieð 57 m hárri jarðvegsstiflu til
að loka þar inni 170 milljón rúm
m , af ,vratni. sem . gæiti íy;rirvara:
laust steypzt -fram yfir íbúðar
hverfi Oddeyrar og Glerár? Væri
það ekki hugsanlegt, að bá hefði
risið upp mótmælaalda í höfuð-
stað Norðurlands, eitthvað í lík-
ingu við þá. sem Þingeyingar hafa
stofnað til og eiga þó Akureyr
ingar enga _.axá eða Mývatns-
sveit að verja.
Slegið á útrétta hönd.
Við teljum okkur hafa sýnt full-
komið raunsæi í þessu Laxárvirkj
unarmáli, með því að fallast á og
heita stuðningi við takmarkaða
virkjun í Laxá, sem tryggi í senn
ódýra og örygga orkuvinnslu fyr-
ir Laxársvæðið alllangt fram í tím
ann og veiti Laxái'dal og Laxá
nauðsynlega vernd fyrir hinum
skað’legu áhrifum stórvirkjunar. í
stað þess að líta með velvild og
skilningi á aðstöðu Þingeyinga í
þessu máli og taka fagnandi til-
lögum þeirra, virðist stjórn Lax-
árvirkjunar enn sem fyrr ætla að
taka sér sjálfdæmi í virkjunarmál
um Laxár. En er þá ekki kom-
inn tími til þess fyrir forráða-
menn Laxárvirkjunar, að þeir
geri sér grein fyrir því. að Þing
eyingar munu ekki afsala sér rétti
sínum í bessu örlagaríka máli. —
Sá réttur verður ekki tekinn með
yfirtroðsiu, eins og fram hefur
komið í skiptum Laxárvirkjunar-
stjórnar við ! axdælinga, þegar
fuiltrúar hennar tilkynntu bænd-
um í Laxárdal, að jörðum þeirra
yrði sökkt og því væri þeim ráð
legast að hætta framkvæmdum á
þeim. Til þessa skorti virkjunar-
stjórnina alla heimild. Leyfi það,
er Atvinnumálaráðuneytið hefur
nýlega gefið Laxárvirkjunar-
stjórn, er aðcins fyrir 7000 kw
virkjun, en skýrt er tekið fram,
að ráðuneytið skorti heimild til
þess að leyfa framkvæmd 2. áfanga
GljuÞ'v.versvirkjunar, sem gerir
ráð fyru að auka aflið upp f
14700 kw, enda heimila núgild-
andi Laxárvirkjunarlög aðeins 12
þús. kw virkjun við Brúar. í leyf-
inu er einnig tekið fram af hálfu
ráðuneytisins: „engin fyrirheit er
gefin um Ieyfi til stærri virkjun
ar en framangi'cind Iög gera rátf
fyrir“.
Ný vitfhorf nautfsynleg.
■ Það fer því ekki á milli mála
að það var ekki að ástæ.ðijlausu
aö Þingeyingar risu upp tií varn
ar gegn hinum gálausu áformuir
Laxárvirkjunarstjórnar. Virkjun’
arstjórnin getur ekki að ðigir
vild leikið sér með hagsmun:
þeirra og hin dýrmætu vatna
hverfi, eins og þar væru auðnii
einar. Sú stefna heyrir fortíðinni
til, og nú eru ailar helztu menn-
ingarþjóðir heims að vakna tii
aukins skilnings u-m það, að þeim
sem beita tækni nútím'ans, beri
skylda til þess að sýna meiri gæíni
og til'litssenii í skiptum sinum við
náttúruna og landið
f hinni ath.vglisverðu grein Þcr-
is Baldvinssonar í Morgunbiaðinu
25. f.m. kemur fram, hvernig Bret
ai iíta á þessi mál, en þar segir
m.a.: „Kerfi verkvísinda, sem
skipulagt hefur þó verið í þjón-
ustu mannsins, verður hoaum
stundum yfirsterkari og bindúr
hann í þess stað í fjötra. Þekk-
ingarskortur hins almenna borg
ara á margs konar sérfræðis\-í'ð
um gerir hann hlédrægan og
óvii’kan í rn'álum, sem oft snerta
þó umhverfi hans og framtið.
Þetta verður til þess að tekaar
ei'u ákvarðanir, er varða líf og
starfssvið borgaranna, án þess að
þeir gefi sig fram til að beíta
1 sínum“, og ennfremur:
„Eitt þessara fyrirbæra er
ágengni iðnaðarhagsmuna við
dreifbýlissvæði, er varðveita vilja
gróður. dýralíf og svipmót nát.t-
úrunnar fyrir spjölium og umróti
eða eyðingu.“ Kunnugt er, hzern-
ig það opinbera í Bandarj’kjun
um setur rammar skorður gegn
hvers konar náttúruspjöllum af
völdum opinberra framkt-æmda
bar í landi.
Með tilliti til þess, sem hér
hefur verið rakið og drepið á,
skortir Laxárvirkjunai'stjóra ölí
raunhæf rök og lagalegar forsend
ur fyi-ir framkvæmd Gljúfuivers-
virkjunar og viljum við vara hana
alvarlega við afleiðingum þeirrar
ábyrgðar. sem hún tekur á sig,
ef Hún hyggst halda áfrani
óbreyttri stefnu í Jxssu ntíkiJs-
veröa máli, með því atf hefja fram
Framiliald _ á M*. 9*