Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.2001, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. SEPTEMBER 2001
A
LGJÖR tilviljun og um leið
táknrænt, að síðasta skrif
bar nafnið, Á leiðinni, eftir
samnefndri sýningu á
Lousiana, því einmitt til Óð-
insvéa á Fjóni hefur rýnir-
inn verið á leiðinni í mörg
herrans ár. Ekki einungis
um fæðingarstað H. C. Andersens og tónskálds-
ins Carls Nilsens að ræða, og þriðju stærstu
borg Danmerkur með yfir 185.000 íbúa, heldur
státar hún af yfirgripsmikilli og lifandi menn-
ingarstarfsemi. Þar er til að mynda Borgarlista-
safn, Járnbrautasafn Danmerkur, eitt elsta
listasafn þjóðarinnar, ásamt listahöll og
listamiðstöð á mörgum hæðum í fyrrum
fataverksmiðju, Brandts Klædefabrik; hýs-
ir allt í senn sýningarsali samtímalistar,
ljósmyndasafn, grafíksafn, blaðaútgáfu- og
prentlistarsafn. Þar hefur margur athygl-
isverður viðburðurinn á myndlistarsviði
séð dagsins ljós á undanförnum árum sem
stuggað hefur við forvitnifrumum rýnisins.
Ekki laust við skömmustuvott frá haddi
niður í skó í ljósi vaxandi áhuga á danskri
list og menningu almennt, að auki einlægur
aðdáandi ævintýraskáldsins Listamiðstöð-
in ein sú lífmesta í öllu landinu og virðist í
örum vexti.
Komin brú yfir Litlabelti, raunar einnig
Stórabelti, sem gerir vegalengdir styttri,
en mannleg samskipti minni. Annars vegar
til Óðinsvéa en hins vegar Árósa og Ála-
borgar, allt mærðra háskóla-, safna- og
menningarborga. Danmörk er miklu meira
en bara Kaupmannahöfn, landið hefur á sér
margar ólíkar hliðar þótt ekki sé það stórt,
svona eins og margræður teningur, allar
hliðar með sérstök einkenni sem hver og
einn getur gengið í skugga um ef vill.
Ferðin til Óðinsvéa tekur nú einungis sex
stundarfjórðunga og járnbrautirnar fara á
klukkustundarfresti, jafnan á hálfa tíman-
um, þannig að taki ferðalangurinn 8:30 lest-
ina er hann kominn til Óðinsvéa á slaginu
10. Getur allt eins verið kominn á H.C And-
ersen safnið, sem er stuttan spöl frá braut-
arstöðinni, rétt eftir opnun. Átt dýrlegan
dag við skoðun safna og yndisþokkafullra
húsa og stássbygginga úr fortíð, snætt
kvöldverð á einhverjum af hinum mörgu huggu-
legu veitingastöðum til að fá jafnvægi á andlega
sem efnislega næringu, verið kominn til baka á
góðum tíma um kvöldið þá nóttin enn er ung og
volg.
Taldi rétt og skylt að romsa þessu öllu upp,
því mér er mjög í mun að sem flestir leggi leið
sína á þennan ævintýralega blett í Danaveldi,
sem ber í sér svo margt sem hlýtur að hreyfa við
hverjum Íslendingi með neista af tilfinningu fyr-
ir fortíðinni. Engin þrá til hins liðna á ferð hér,
en að fortíð skal hyggja er framtíð skal byggja
eins og skáldið mælti. Auðvitað hafa ótölulega
margir landar sótt staðinn heim og ófáar grein-
ar verið skrifaðar um hann, en sú hlið sem snýr
að söfnunum líkast til mætt afgangi og fátt hef
ég séð ritað um listasafnið og listhöllina. Mál-
arinn Jens Juel (1745-1802) telst brautryðjandi
fjónskrar málaralistar og til er hugtak í danskri
listasögu, sem nefnist, Fjónbúarnir. Frá hér-
aðinu eru margir snjallir myndlistarmenn ætt-
aðir, meðal annars málarinn Kristian Zahrt-
mann, sem á tímabili var kennari Jóns
Stefánssonar. Einnig hinn óviðjafnanlegi mynd-
höggvari Kai Nielsen, sem var kennari Nínu
Sæmundsson sem sótti eðlilega mikil og holl
áhrif í smiðju lærimeistarans í upphafi ferils
síns, til að mynda þá hún mótaði styttuna Móð-
urást við Lækjargötu. Kai Nielsen er meðal
annars höfundur Vatnamóðurinnar, hvítu stytt-
unnar á Ny Carlsberg Glyptotek í Kaupmanna-
höfn og granítstyttunnar af Thorvald Bindes-
böll fyrir framan Ríkislistasafnið, einnig fleiri
snjöllum minismerkjum í borginni, sem annars
staðar í Danmörku.
Reyndist yfirmáta lærdómsríkt að skoða
H.C. Andersen safnið og minnast við samtíð
hans áhrifavalda og velgjörðarmenn, jafnframt
undarleg tilfinnig sem hríslast um skrokkinn að
hafa þetta allt í næsta sjónmáli. Og þarna eru
margar hillur með útgáfum af bókum ritsnill-
ingsins á fjölda tungumála svo víða hefur orðstír
hans borist og margræður ævintýraheimurinn
gagntekið ungar sálir. Æskuheimili Andersens
er svo neðar í miðborinni en Carls Nielsens hins
vegar tólf kílómetra utan borgarmarkanna. Þá
eru átta kílómetrar í merkilegt þjóðminja- og
þjóðháttasafn í hinu forna herrasetri Hollufg-
ård, en sögu þess má rekja aftur til 1577, hér
enn eitt dæmi um allar þær makalausu forn-
minjar sem klingja í danskri fold. Á setrinu hafa
einnig verið innréttaðar margar gestavinnustof-
ur, þar starfa nú 130 málarar og myndhöggv-
arar, þeir síðarnefndu búa við mjög góða að-
stöðu til útfærslu verka sinna, jafnt í ný sem
eldri efni svo sem steinhögg og bronssteypu.
Einnig ber að geta útgáfu af fjónsku þorpi frá
18-19 öld, þar sem jafnaðarlega er í gangi sýn-
ishorn á þorpslífi um miðbik 19. aldar og þangað
fjórir kílómetrar. Það er stuttur spölur frá H.C
Andersen safninu að Fjónska listasafninu sem
er í reisulegu húsi á þrem hæðum; inniber yfirlit
danskrar myndlistar frá lokum 18. aldar til nú-
tímans. Er mig bar að garði var þar uppi far-
andsýning á verkum William Scharff (1886-
1959) eins af prófessorunum við Akademíuna í
Höfn er ég var þar við nám fyrir hálfri öld, um
leið einn af brautryðjendum sígilda módernism-
ans í Danmörku. Einkum þeim geira er bar í sér
anga kúbisma og stórt nafn í „den tid“ eins og
danskurinn segir. Tímanna tákn, að eftir stóra
yfirlitssýningu á Charlottenborg 1958 hefur
engin mikilsháttar sýning á verkum mál-
arans verið haldin fyrr en nú og hún gistir
engin stór söfn nema í Óðinsvéum, síðasti
áfangastaður er Storstrøms Kunstforening
og þar lýkur henni 4. nóvember. Þetta hafa
orðið örlög allra prófesoranna á akademí-
unni frá fimmta og sjötta áratugnum, nema
að Vilhelm Lundström stendur enn fyrir
sínu og vel það.
Eðlilega er áhersla lögð á fjónska lista-
menn, þótt safnið beri engan svip af
byggðasafni í ljósi þess hve merkir málarar
þetta voru, kynnir frekar þá sígildu mynd
af þróun danskrar listar sem lengstum ein-
kenndi Ríkislistasafnið, og upplitsdjörfum
ungum listspírum utan af Fróni þótti væg-
ast sagt ekki par merkileg forðum daga.
Rækilega bólusettir gegn því gamaldags
fári líkt og svo mörgum öðrum hliðum
danskrar borgarmenningar! En með
breyttum tímum, nýjum kynslóðum og
annarri heimsmynd hefur tímaskeiðið öðl-
ast nýtt vægi og myndverk fyrri tíma eru
smám saman að þrengja sér aftur fram í
sviðsljósið. Sýn manna á list fortíðar hefur
jafnaðarlega verið stöðugum breytingum
undirorpin og aldrei meir en á tímum
hraða, hátækni og mengunar, þannig
þrengir margt, sem búið var að afgreiða
sem lítilsiglda list sér nú fram sem aldrei
fyrr. Á einkum við frásagnarleg málverk úr
fortíð, eins konar sjónræna sagnfræði mik-
illar náttúrunándar í raunsæjum búningi,
nú yngri kynslóðum ókennilegur heimur er
svo er komið, fyrir tæknivæddan nútíma-
manninn svo fjarlægur og yfirmáta forvitni-
legur. Þetta á einkum við um gullaldarmálarana
svonefndu, en einnig sporgöngumenn þeirra líkt
og L. A. Ring og seinna Hammershøi en list
þeirra ber í sér danska erfðavenju út í fing-
urgóma. Á einnig við um skólabróður Rings, fé-
laga og vin, fjónbúann H. A. Brendekilde (1857-
1942), sem skotið hefur upp á stjörnuhimininn á
uppboðum í London á síðustu árum. Hér er við-
miðið norrænn uppgangur, því á þeim slóðum
hefur mönnum lengstum verið lítið sýnt að meta
stórhuga og sjálfstæða samtíðarmenn á mynd-
listarsviði, fá hér falleinkun sé litið til landa
sunnar í álfunni, hvað þá vesturheims á nýrri
tímum. Norðurlandabúar raunar ekki vaxnir
upp úr þeirri niðurlægjandi minnimáttarkennd
að upphefja helst sína menn eftir því hvernig
loftvog fjarlægðarinnar stendur, og hve leiði-
tamir þeir eru gagnvart hræringum innan
menningarlandamæra stærri og hausafleiri
þjóða. Felst auðvitað, hvernig sem á málið er lit-
ið, mikil og uppörvandi viðurkenning í því er at-
hygli stærri menningarheilda beinist að sjálf-
stæðri jarðbundinni og gildri listsköpun innan
Norðurlanda.
Ég hafði mikinn fróðleik af að ganga um sali
listasafnsins, hvar fylgja mátti þróuninni fram í
nútímann, einkum fyrir mörg ágæt myndverk
framúrskarandi málara, sem sum hafði ekki
borið fyrir augu mín áður. Hvað sem annars
DAGUR Í ÓÐINSVÉUM
H.A Brendekilde: Útslitinn, 1899, olía á léreft.
Gerð pappírs sýnd á grafíska safninu í „Brands klædefabrik“. Gömul hús í Óðinsvéum.
William Scharff: Spegillinn 1916, olía á léreft.
Vestur-sjálenska safnið.
Það leikur ljómi yfir nafninu Óðinsvé, fæðingarstað
ævintýraskáldsins, og þangað hafði BRAGI
ÁSGEIRSSON verið á leiðinni í mörg ár, reyndar
í hvert skipti sem hann kom til Kaupmannahafnar.
Gat loks látið verða af því í ágúst sl. og er varla
kominn til jarðar aftur.