Pressan - 22.12.1993, Síða 8

B8 PRESSAN
BÓKA- O G PLÖTUBLAÐ
Miðvikudagurinn 22. desember 1993
Lífsgleði og kraftur
ROGNVALDUR SIGURJONS-
SON: MERKAR HUÓÐRITAN-
IR FRÁÁRUNUM 1948-1963
SCHUMANN:
PÍANÓKVINTETT OP. 44.
LISZT: SPÆNSK RAPSÓDÍA,
MEFISTÓVALS O.FL.
DEBUSSY: NÓTT í
GRANADA, BRUYERES.
JÓN ÞÓRARINSSON:
SÓNATÍNA.
JÓN LEIFS: STRÁKALÖG.
HALLGRÍMUR HELGASON:
' RONDOISLANDA.
JAPIS
★★★
Eins og nafnið á diskinum
með Rögnvaldi Sigurjóns-
syni ber með sér er hér á
ferðinni safnplata. Talsvert hefur
■••borið á því erlendis að endurútgefa
upptökur með liðnum meisturum,
enda verða plötur með gömlum
kempum á borð við Vladimir
Horowitz, Sergei Rachmaninoff og
Edwin Fisher aldrei úreltar. Samt er
synd að upptökutæknin hafi þá
verið eins frumstæð og raun ber
vitni. Eiginlega má segja að hljóð-
ritunin hafi verið fundin upp
hundrað árum of seint. Að hugsa
sér ef til væru geisladiskar með leik
Franz Liszt! Það myndi ég vilja
eiga...
Liszt á íjögur verk á þessum diski
og er því aðaltónskáldið hér. I þess-
um vérkum sýnir Rögnvaldur
glæsileg tilþrif og leikur af miklu
„Lífsgleði, kraftur ogjafn-
velgáski eru einkennandi
fyrir Rögnvald sem píanó-
leikara. Kvintett Schu-
manns er til dœmis
glæsilega fluttur... “
hömluleysi, sem hæfir Liszt einkar
vel. Stundum liggur að visu við að
ofsinn verði yfirgengilegur, en það
er helst Mefistóvalsinn sem er held-
ur í ýktara lagi. Nafnið „Mefistó-
vals“ er dregið af einu af nöfhum
Kölska gamla, Mefistófeles. Liszt
var alltaf voða hrifinn af alls kyns
óhugnaði, enda átti hann það til að
meika sig náhvítan í framan og
ganga með hauskúpuhring. Trúlegt
er þvi að Rögnvaldur sé að reyna að
skapa djöfuUegt andrúmsloft í Mef-
istóvalsinum, að minnsta kosti leik-
ur hann þetta verk vægast sagt
tryllingslega.
Lífsgleði, kraftur og jafnvel gáski
eru einkennandi fyrir Rögnvald
sem píanóleikara. Kvintett Schu-
manns er til dæmis glæsilega flutt-
ur, en þó með hlýju og einlægni,
sem var svo ríkur þáttur í tónlist
þessa hrjáða þýska snillings. Sömu-
leiðis er túlkun Rögnvaldar á ís-
lensku verkunum eftir þá Hallgrím
Helgason, Jón Leifs og Jón Þórar-
insson ákaflega sannfærandi. De-
bussy er líka vel fluttur og með
þeirri fínlegu áferð sem hæfir
frönsku impressíónistunum svo
vel.
Geisladiskurinn með Rögnvaldi
Siguijónssyni er sannarlega saman-
safn af merkum liljóðritunum og
unnendur klassísks píanóleiks ættu
ekld að láta hann frarn hjá sér fara.
Jónas Sen
Ometanleg sprek
ÞORSTEINN GYLFASON
SPREKAF REKA
MÁL OG MENNING
★★★
Þetta er ákaflega merldleg
bók fýrir nokkurra hluta
_ Jk sakir. Fyrst og fremst fýrir
það sem lítið hefúr tíðkast
hérlendis í svipuðum útgáfum
þýddra ljóða að frumtexti ljóðanna
fylgir til hliðsjónar þýðingunum.
Annað er það að aftan við safnið
fýlgja stuttir en sérlega upplýsandi
fróðleikskaflar um ljóðin og ljóð-
skáldin, ritaðir af Þorsteini sjálfum
á persónulegan máta. Það skal við-
urkennast að þetta tvennt stal eftil-
vill svolítið frá ljóðunum sjálfum
fýrst í stað.
Hér er að finna þýðingar ljóða
ffá ýmsum tímaskeiðum. Hið elsta
er eftir Lucretius, brot úr „De rer-
um natura“ ffá 1. öld eftir Krist og
síðan grípur Þorsteinn víða niður
þótt ljóð skálda tuttugustu aldar
séu fýrirferðarmest á síðum bókar-
innar. Sjálft ljóðavalið kann að
vekja furðu í margvísleik sínum og
helgast sennilega af misjöfhu tilefni
þýðinga þeirra sem sumt kemur
fram í athugasemdum og sumt
verður að giska á vilji maður velta
vöngum á annað borð. „Sprek af
reka“ vísar vitanlega til þessa úrvals
á lýsandi hátt þannig að flest hafi
ljóðin rekið á fjörur Þorsteins og
ýmsar ástæður liggi að baki því að
hann kýs að nýta þau til íslenskun-
ar. Grófúm dráttum dregið virðist
»jnér vera í fýrsta lagi um að ræða
nokkurs konar tækifærisþýðingar
smákvæða, sumt eru þýðingar
ljóða til söngs og í þriðja lagi eru
síðan vafalítið erfiðar þýðingar
margbrotinna ljóða sem hljóta að
hafa verið hugsun og hæfileikum
Þorsteins talsverð ögrun fýrst og
ffemst, til að mynda „The Hollow
Men“ eftir T.S. Eliot.
Yfirbragð þessa ljóðasafns er
þessvegna æði margleitt, allt frá
dauðans alvöru yfir í glettni og
gáska í ljóðum eftir Goethe, Piet
Hein og sjálfan Tom Lehrer hvers
„Sumt heppnast prýðilega
þráttfyrir að vera misjafn-
lega óþýðanlegt, eins og til
að mynda Ijóð Burns „A
red red Rose“ sem hreifi-
lega angar afskosku á
frummálinu og hlýtur því
margt að tapast á leiðinni
yfir á íslensku. “
ljóðlínur „I hold your hand in
mine, dear/I press it to my lips“
margir munu kannast við og Þor-
steinn þýðir fýrri hlutann svo:
Ég þríf í hmdi þína
°gþrýsti að vörum mér,
ogfœ mér vœna flts úr
fingurgómi afþér.
Já efþú vœrir öll hér
hve allt hefði annan svip.
Ég heldþó hendi þinni
sem helgum minjagrip.
Annarskonar ástarljóð en þetta
eru mörg í bókinni. Mikið fannst
mér koma til þýðinga á þremur
ljóðum Walt Whitman úr „Leaves
of Grass“, kannski af því að forms-
ins vegna og efnisins hefðu þau get-
að verið ort í gær, en aðallega vegna
þess þó að í þýðingunni er tónn
þeirra fluttur milli tungumála af
áreynslulausu næmi. Eins þótti mér
gott að lesa þýðingu Þorsteins á
„Vaaren“ effir Vinje, sem ég held
að hljóti að þykja einstaklega vel
heppnuð:
Allt það sem vorið á brjóstum sér
bar, þau blóm sem þú tínir:
feðranna andi fagnar þér þar, og
fomvinir þínir.
Því máttu vita að á velli og í mó er
vorið mérgáta.
Flautu ég skar sem flissaði og hló.
Samtfannst tnér hún gráta.
Þótt margt sé í bókinni af hrein-
ustu perlum í þýðingu Þorsteins
orka samt sumar þeirra ákaflega
tvímælis og standa frumgerðinni
talsvert langt að baki. Sumt heppn-
ast líka prýðilega þrátt fýrir að vera
misjafnlega óþýðanlegt, eins og tU
að mynda ljóð Burns „A red red
Rose“ sem hreinlega angar af
skosku á ffummálinu og hlýtur því
margt að tapast á leiðinni yfir á ís-
lensku. En jafnvel það sem síðra
þykir í verki Þorsteins fær gjldi ein-
faldlega við samanburðinn við
frumtextann. Þetta er af þessum
sökum ómetanleg bók áhugafólki
um þýðingar þar sem hún hefúr að
geyma bæði frumtextann og þýð-
ingartextann auk þess sem athuga-
semdir Þorsteins birta off þýðing-
arsögu ljóðanna og aðrar upplýs-
ingar sem varða skilning á starfi
þýðandans, markmiðum hans,
vandamálum og lausnum. Og at-
hugasemdirnar eru þannig að les-
endur þurfa ekki endUega að vera
neitt ógurlega ljóðfróðir eða víð-
lesnir, flestar eru þær í afslöppuð-
um tón og ákaflega læsUegar, gerð-
ar bæði til gamans, gagns og al-
vöru.
Olafur Haraldsson
Stríð
HRAFN JOKULSSON
ÞEGAR HENDUR OKKAR
SNERTAST
FLUGUR
★★★
Margir muna eflaust eftir
útvarpspistlum Hrafns
Jökulssonar frá „Júgó-
slavíu" sem hann sendi
þaðan fýrir nokkrum misserum og
þóttu óvenjuleg lýsing á stríði
vegna þess að hörmungunum var
miðlað nánast milliliðalaust með
sögum af nafngreindu, raunveru-
legu fólki. Lýsingamar voru í smá-
atriðum hins einstaklingsbundna
fremur en deyfandi orðaleppum
hins almenna.
Nú hefur Hrafn mótað þessa
reynslu sína í ljóð og gefið út á bók.
Þótt bókin láti ekki mikið yfir sér
og innihaldi „aðeins“ sautján ljóð,
fullyrði ég að hún muni trufla
reglulegan hjartslátt lesenda sinna
offar og meira en margt af því sem
lengra er og íburðarmeira að útliti.
Ljóðin bera merki fýrrnefndrar
áherslu Hrafns í stríðsfréttum sín-
urn, að það séu einstaklingar sem
þjást en þjóðir ekki. Líkt og segir í
„Höll ímyndunaraflsins“:
Heimurinn hennar Önnu
varð alltaf minni og minni
auðttin teygði sig að húsinu hetttt-
ar
þegar við kvöddumst
Já, stríð sundrarfyrst ogfremst
litla heiminum
einkaheitninum
hennar Önnu
Ljóðin lýsa aðstæðum sem lang-
flestum lesendum þeirra munu
þykja framandi og hljóta vitanlega
að vera það meðan ekki rignir
sprengjum á híbýlin eða ættingjar
þeirra vegnir úr launsátri. Það var
mér umhugsunarefni við lestur
bókarinnar hversu ffamandi þessi
styrjöld var í raun og veru ffarn til
þessa, þrátt fýrir allan fféttaflutn-
wífc
'T
\
„Það er einmitt sá sanni
hljómur sem mérfinnst
gefa henni hvað mestgildi,
sú yfirþyrmandi tilftnning
að yrkisefnin séu sprottin
úr reynsluraunveruleikans
fremur en að miðlað sé sið-
frœði í þriðju kynslóðfrá
myndasíðum Time eða
Newsweek. “
inginn. Og reyndar kommenterar
Hrafn á fféttimar í meitlaðri eigin
mynd af mynd í Ijóðinu „Stríðs-
hetjur“ sem er afhjúpandi og köld
um leið og mér finnst hún kristalla
þá hluttekningu sem fréttirnar
skortir:
mu
l neðanjarðarbyrginu
þrjú hundruð metra frá víglí
óvinarins
heppnaðist Ijósmyndara nokkrum
það sem þriðja öflugasta her Evr-
ópu tókst aldrei:
Að grceta Vesnu
Hún var sjötug og hafði misst allt
einscg síðar kom fram í mynda-
texta
Það er síður en svo kaldhæðni
sem einkennir þessa bók Hrafns.
Þvert á móti hefur hún það jafn-
vægi sem dugar að mínu viti til að
hreyfa við lesendum ljóða. Rammi
hennar er kalt og miskunnarlaust
strið en sá rammi rúmar, kannski í
hnotskum, mannlíf og tilfinningar.
Ljóðmælandi er gestur þessa stríðs
og þótt hann nálgist það stundum
að vera þátttakandi er hann fýrst og
fremst vitni. Vitnisburðurinn er
laus við tilfinningasemi en án þess
að vera tilfinningalaus. Þannig em
ljóðin fjarri þeirri gryfju að móral-
isera beint, eru aldrei takmarkandi
pólitískur áróður, þótt myndir
þeirra verði það ef til vill í huga les-
andans. Miklu nær þykir mér að
tala um mannlegan áróður, sem er
kannski inntakið í sérhveiju ljóði.
Undarlegt var að rekast á í þess-
ari bók ljóð á borð við „Séð“ þar
sem bmgðið er upp mynd af brúðu
sem liggur í forugum kirkjugarði
mitt í eyðileggingunni og ég flokk-
aði umsvifalaust sem klisju og þótti
skemma hinn sanna hljóm bókar-
innar jafnvel þótt mann gruni að
myndin sé hér sönn í fýrsta skipti.
Það er einmitt sá hljómur sem mér
finnst gefa henni hvað mest gildi,
sú yfirþyrmandi tilfinning að yrkis-
efnin séu sprottin úr reynslu raun-
veruleikans ffemur en að miðlað sé
siðfræði í þriðju kynslóð frá
myndasíðum Time eða Newsweek.
„Ég ferðaðist með bilaða rit-
vél/yfir hálfa Evrópu/til þess eins að
verða orðlaus“ segir í upphafsljóði
bókarinnar. Það sem mér virðast
þessi ljóð miðla eru andartök þegar
aðeins tvennt er hægt að geía, ann-
aðhvort að gnísta tönnum í þögn
eða yrkja.
Olafur Haraldsson
Strákasaga af
gamla skólanum
AÐALSTEINN ASBERG SIG-
URÐSSON: ÁLAGAELDUR
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ
1993
★
Hér höfúm við strákasögu af gamla
skólanum. Þar segir frá þremur
strákum í smáplássi úti á
landi og ævintýrum sem
þeir lenda í þegar þeir taka
uppá þeim óskunda að
grúska í gamalli goðsögn.
Sagan fer hægt af stað, alltof hægt
satt að segja, en síðan tekur höf-
undur snaggaralegan endasprett.
Þá fer aldeilis að hitna í kolunum
enda glíma drenghetjurnar þá við
óðan glæpahund og brennuvarg
sem engu eirir.
Aðalsteinn Ásberg sýnir mesta
takta í lokaköflunum og það með
að hann getur skrifað spennandi
sögu. Þessvegna er lognmollan
framanaf hreinasti óþarfi.
Bókin er ágætlega stíluð, en höf-
undur hefði nú samt mátt leggja
meiri alúð í textann. Aðalsteinn
hefur áður sýnt að hann býr yfir
tvímælalausum skáldskaparhæfi-
leikum. Þeir njóta sín ekki til hins
„Aðalsteinn Ásbergsýnir mesta takta í lokaköflunum og
það með að hann getur skrifað spennandi sögu. Þess-
vegna er lognmollan framanafhreinasti óþarfi. “
ýtrasta í Álagaeldi. Persónur bókar-
innar eru þannig lítt eða ekki efdr-
minnilegar enda ekki djúpt kafað
við gerð þeirra. Að öllu saman-
lögðu er þessi bók fýrst og ff emst til
vitnis um hæfileika sem ekki eru
nýttir einsog vera ber. Og þá er
bara að gera betur næst.
Hrafn Jökulsson