Vísir Sunnudagsblað - 07.03.1943, Qupperneq 1

1943
Sunnudaginn 7. marz
9. blad
Ccnðjón Jóosson:
Fornmenjar í Þorskafirði.
Þorskfirðingasaga hefir þótt
nokkuð laus i böndum, og ó-
áreiðanleg að dómi þeirra
manna sem ætla mætti að bæru
skyn á þessa hluti, og er ekki að
neila því að bún er æði þjóð-
sagnakend sumstaðar, en eg
liygg þó að staðanöfn flest séu
nærri sanni og örnefni sem sag-
an getur um. Þetta bendir til
þess að söguritarinn bafi verið
vel kunnugur á þessum slóðum
eða aðrar beimildir glöggar um
þelta efni.
I Landnámu segir svo um
landnám i Þorskafirði:
„Hallsteinn son Þórólfs
Mostrarskeggja nam allan
Þorskafjörð og bjó á Hallsteins-;
nesi; bann blótaði þar til þess
er Þór sendi bonum öndvegis-
súlur. Eftii- það kom tré á land
bans, það var sextíu og þriggja
álna og tveggja faðma digurt;
það yar baft þl öndvegissúlna,
og eru þar af gervar öndvegis-
súlur nær á hverjum bæ um
þverfjörðuna; þar heitir nú
Grenitrésnes cr tréið kom á
land.“
Hér endar frásaga Landnámu
um landnám i Þorskafirði. En
svo er að sjá að Hallsteinn bafi
gefið eða selt mönnum af land-
námi sínu. Víst er talið að bær
Hallsteins sé sá hinn sami og
nú er hann. Stendur bærinn
hátl undir lágum múla og grasi
vafinn hlíðin fast upp að smá-
ldéttabelti ofan við brekkuna,
og er þarna prýðisfallegt bæjar-
stæði og staðarlegt.
Grímkeli syni sínum gaf
bann land út frá Gröf að Grím-
kellsstöðum. Þar er ekki býli
nú. En niður við fjörðinn er
nes sem Akranes heitir, og
bendir það til þess að þar bafi
akrar verið til forna, enda lík-
legt að svo liafi verið, því þarna
er veðursæld með sjónum, og
liggur vel við suðri og sól.
Um Hrómund þann er kom
út með Hallsteini segir að liann
byggi siðar i Gröf. Er líklegt að
liann bafi með einhverjum
bætti fengið þar land að ráði
Hallsteins. Uppi yfir bænum i
Gröf heitir Hrómundarfell og
fylgja þau ummæli að þar sé
baugur lians á fjallsbrúninni
yfir bænum.
Niður við fjörðinn ofan við
sjávarbakkana er hjalli mjög
skjóllegur, en skógarkjarr á
melnum fyrir ofan, allt fram á
brekkubrúnina, en graslepdi á
bjallanum fyrir neðan. Þar
lieita nú Ekrur. Þar má sjá
greinilega fyrir akurlendinu, og
sýnist þessi staður ágætlega
valinn. Liggur hjallinn mót liá-
suðri, og kjari'ið sem ldæðir
melinn fyrir ofan dregur úr
veði’i þarna.
Næst af fomum örnefnum er
þá Búlká, og Búlkáreyi’i, þar
sem Þói’ir lenli skipi sínu við
eyrina, er hann flutti búferli
sitt á Þórisstaði. Svo sem sjá
má af sögunni Gull-Þóris, varð
þarna fundur Þóris og Halls af
Hofstöðum og féllu þarna fjórir
rnenn úr liði beggja og sennilega
dysjaðir þar.
Bær Þóris er nokkuru innar,
en þetta var þó, og er enn, í
landi Þórisstaða.
Nú sættu þeir Þórir og Hall-
steinn, sem þama var kominn
með kvikfé á landi lil Þói’is, sig
eigi við þessi málalok, réi’U yfir
fjörðinn inn til Vaðilseyrar, þar
er Hallur og lians menn komu
af vaðlinum. Varð þar annar
fundur þeirra og féll þar emx
einn maður af Halli, og líklegl
að dys balxs sé þar á eyrinni. Er
þessi eyi'i i landi Skóga eins og
landamerkjum er háttað nú.
Þá eru forn örnefni á hálsin-
um upjx fi'á Þórisstöðum, þar
sem Þórir skar hrossum sínum
mön og Guðmundur son bans.
En þar veittust að Þóri synir
Helga á Hjöllum Frakki og
Bligur og svo Stvr og Kálfur.
Fóru svo leikar með þeim að
Þórir. og Guðmundur báru af
þeim öllum. Blíg felldu þeir i
Blígslæk og heitir þar enn Blíg-
mýri, en Frakka á Frakkamýi’i,
.sem svo heitír enn. Styr elti
Þórir á hálsbrúnina og vó hann
þar, og lieitír þar síðan Styi'-
brekka. En Kálfur steypti sér í
ái’gljúfi'ið fyrir neðan og því
nefnd Kálfá eftir það áin.
Seinna befir þessi á fengið
nafnið Hjallaá, þó einkennilegt
sé, þar sem dalur ofar xneð ánni
heitir Kálfadalur. Voru það
munnmæli í æsku minni að þar
befði Þórir lxaft kálfa sína að
sumarlagi. Er þetta eiginlega
fjalldalur en grösugur vel. Og
frá þeii'ri staðreynd séð mætti
þetta til sanns vegar færa. En
þó þykir mér sennilegt að nafn-
ið sé dregið af ánni sem Kálfur
týndist í, og lxéti dalurirm Kálf-
ái-dalur, en Kálfadalur væri
bara lalmæli. /
Næsti bær við Þórisstaði eru
Hjallar sem óróaseggui'inn
Helgi bjó. I>á ei'xi að sjá að tveir
bæir hafi verið í Þoi’geix'sdal.
Þorgei'ðar þeii-rar er Þórir seldi
landið að Uppsölum, er hún
mátti eigi baldast þar við fyrir
beitingum Helga. Býst eg við að
býli hennar hafi vei'ið við svo-
kallað Heimragil. Það er gegnt
Múla vestan ár í Þoi'geii’sdal.
Hefir sjáanlega verið tún þar
að fornu fari á sléttri gi’as-
breiðu og sér þar enn fyrir
tveimum tóftarústum og er
sennilegt að efri rústirnar hafi
verið gripaliús, en bærinn
nokki’u neðar.
Selgil heitir gil íxokkru frarn-
ar á dalnum Hjalla megin, og
tóftir við gilið og gæti vel hafa
verið bær þar í fornöld, jx)
seinna væx-i það notað sem sel,
og nafnið á gilinu bendir tíl, og
væri þá þar að finna bæ Þor-
geirs þess sem sagan getur um
ótvírætt. Spursmál gæti og ver-
ið hvort þau Þorgei'ður og Þor-
geir bafi nú ekki búið sarnan,
])ó þeb'i'a sé viðgetíð sitt i hvoru
lagi. Þarf.ekki annað til en Þor-
gerður hafi verið meiri um-
sýslukona, að hennar er meira
við getíð en hans.
Múla megin í dalnum eru og
seltóftii' á móts við Selgilið eða
ei-u svo nefndar nú. Gæti líka
liafa vei-ið þar bær. En hafi
tveb' bæir verið tíl forna í Þor-
geirsdal, þá hefir verið þröng-
býlt þar, enda urðu víða smá-
býlin er landið var orðið full-
numið. Gæti og verið um ein-
býlismenn eða konur að ræða,
sbi'. Völvan í Kambsheiði, sem
Steinólfur bægði úr Sleinólfs-
dal (nú Bæjardal).
Undir múlanuxn sem gengur
fram milli Þorgeirsdals og
Þorskafjarðar er nú bær Eyjólfs
ens auðga, Múli i Þorskafirði
(nú Múlakot). Var Vafspjai'ra
Gi'ímur sonur Eyjólfs sá er bezt
dugði Vöflu-Gunnari er liann
rak naul Helga úr töðunni út
fyrir Klifið, þar sem bax'daginn
varð við Helga og menn hans.
Þarna féllu fjórir menn af þeirn
Helga. Talið er að kurnl þeirra
séu þarna fyrir utan einstígið,
senx gatan Iiggur unx. í æsku
minni gróf Snæbjöi'n í Hergils-
cy í eilt þeirra en mun ekki lxafa
fundið íxeilt markvert, enda
hafði hann þá tæpum tíma yfir
að ráða.
Þá er næst bær Vöflu-Gunn-
ars í Þoi'skafjarðardal (nú
Kollabúðadal) og ei’u í'ústír
bans 1 Hvannahlið á móti Kolla-
búðum. En Hvannahlið liggur
nú undir Reykbóla og hálf veiði
í ánni.
Kollabúðir eru fyrir innan
fjarðarbotninn á fögruixx stað
og eru sennilega byggðir strax á
landnámstíð þó þess sé ekki
getið i Landnámu né Þorskfirð-
inga sögu.
Þá eru Uppsalir út með firð-
inunx að austan gegnt Múla, og
er réttnefni þvi bærinn stendur
liærra en aðrir bæir i firðinum.
En hvernig honum siðai' liefir
blotnast nafnið Skógar er ekki
auðvelt að svara. En þarna er nú
fæðingarstaður eins okkar