Vísir Sunnudagsblað - 16.04.1944, Blaðsíða 3

VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
3
að það hefði hann látið ógert,
vegna þess, að sér hefði enginn
slægur þótt í landinu fyrir hönd
Bretakonungs, enda gæti hver
holli i brezka flotanum tekið
það fyrirhafnarlaust, nær sem
væri, ef þörf þætti.
Svo sem þegar liefir verið
bent á, var Trampe "greifi
hvorki heiðarlegur maður á
horgaralega vísu né annan liátt.
Þegar hann gerði samninginn
við Nott, sldpstjóra á „The
Rover“, hefir hann vafalaust
verið fastráðinn i þvi að lialda
hann livergi og hefir treyst því,
að sér tækist það óhefnt, þar sem
lierskipið mundi fljótlega fara
héðan, eftir að samningurinn
væri undirritaður. Þetta fór og
að ætlun Trampes. „The Rover“
lagði á liaf út og var á vakki á
Islandsálum í nokkrar vikur, en
kaupskápurinn hjá þeim um-
hoðsmanni Phelps og Jörundi
gekk treglega, þrátt fyrir samn-
inginn, og varð það úr, að Jör-
undur færi til Englands aftur
til þess að afla nýrra vörubirgða,
meðan vex-ið væri að selja birgð-
irnar úr „Clarence“, fyrx-a skipi
Plielps.
Phelps mannaði nú nýtt skip,
allstórt og vel vopnað, „Marga-
reth and Anne“ og fékk lianda
því víkingsbréf hjá flotamála-
ráðuneytinu brezka. Er skipið
kom til Reykjavikur, sat alll
við sama lijá Trampe og fyrr, að
hann reyndi að smokka sér lxjá
að framkvæma samninginn við
Nott, og liafði salan á gönxlu
vörunum frá Bretlandi engin
orðið, eða svo til. Leiddist nú
Plielps þófið, og aðgei’ðir Jör-
undar hófust og fóru fram íneð
þeim hætti, sem öllum er kunn-
ugt. Ekki virðist sem Phelps
liafi liaft neitt við þær ráðstaf-
anir að athuga, enda segir hann
all-löngu seinna frá atbui’ðun-
um, og lætur þá slcína i það, að
liann hafi haft umboð til þeirra
frá brezku stjórninni, sem sið-
ar mun verða minnzt á. Atburð-
irnir sýna það lxinsvegar glögg-
lega, að Jörundur tók að sér
stjórn landsins i eigin nafni, en
ekki í nafni Bretakonungs, þvi
ef svo • liefði verið, hefði hann
ekki kveðið á þann veg að orði
i einni af auglýsingum sínum,
að semja slcyldi frið við Bret-
land. Hann kernur þar beinlín-
is fram sem þjóðhöfðingi, er
hefir tekið landið og ófriðinn,
sem það var i við Bretland, að
ei’fðum frá hinum fyrra lög-
mæta þjóðhöfðingja. En þá er
það sem Bretland gripur, eða
vix’ðist gi’ípa, inn í rás viðburð-
anna.
Brezka herskipið „The Tal-
bot“, undir stjórn Alexander
Jones, rennir sér inn á Reykja-
vikurhöfn. Jones þessi var li’i,
af Ranelagh-ættinni, og þótti
djai’fur sjómaður, en að öðru
leyti þótti hann enginn spelc-
ingur, og liann lxafði á ýmsan
hátt gex-zt brotlegur i flotanum.
Þegar hann kom hingað, bar
hann sig þegar upp undan þvi
við Phelps, að Jörundur hefði
komið liér fram sem konungur,
en af því að Phelps hafði látið
svo i veðri vaka við hann, að
allt sem hér liefði verið gert,
hefði verið að vilja flotastjói’n-
arinnar brezku, krafði hann
Plielps skilríkja fyrir þvi. En
Plielps liafði eltki i lxöndum
annað en víldngsbréf skipsins
„Mai'garettx and Anne“, og það
lét Jones sér ekki nægja. Þegar
Jörundur fór hingað var hann
herfangi og var nú látið svo
heita, að hann hefði hrotið
di’engskaparorð með þessum
fei’ðalögum. Mikið má þö eftir-
litið með lionum á Brellandi
hafa vei’ið slælegt, ef hann hefir
getað farið hingað tvisvar á
hálfu ári i óleyfi flotastjórnar-
innar hrezku ólxindraður. En
undir þessu yfirvai-pi batt Jones
enda á stjórn Jörundar hér og
lét hann fara aftur til Englands
sem liei’fanga.
Ekki er kunnugt um, hvaða
fyrirskipanir Jones hefir liaft
frá flotamálastjói’ninni brezku,
en kunnugt er það að um skeið
vakti það fyrir honum að gera
Vancouver nokkurn, sem kom-
ið liafði hingað á skipi Phelps,
ásamt nauðasköllótti’i lconu
sinni, sem liver annar ferða-
rnaður, að landstjói-a á Islandi,
og bendir það til, að Jones hafi
liaft einliverja heimild til þess
að leggja undir sig landið i nafni
Bretakonungs, ef svo bæri und-
ir. IJitt varð þó úr, að hann
endurreisti vald Danakonungs,
og má af þvi ráða, að fyrirskip-
anir lians liafi verið hinar sömu
og Notts, að leggja landið undir
Bretland, ef lionum þætti það
þess virði. En þeim hefir farið
eins, Nott og honum, að hvor-
ugum hefir þótt það ómaksins
vert, og hrosshvelið, sem þá óð
sjóinn við sti’endur landsins
með gýrugum glámsaugum
stakk sér aftur að því sinni.
Þegar til Englands kom, var
skipt nokkuð í tvö horn fyrir
Jörundi, frá því sem áður var.
Þegar liann fór til íslands, hafði
Iiann verið i hinni mestu vináttu
við Sir Joseph Banks og svo að
kalla lieimagangur lijá honum,
en eftir heimkomuna vildi
Banks hvorki sjá hann né heyra
og valdi honum mjög óþvegin
orð. Hvernig ber að skilja þetta?
Ef ekki ber að skilja það á þann
veg, að Banks vildi nú hvergi
nærri íslands-ævintýrinu hafa
komið, eftir að það mistókst, og
vildi meðal annars sýna það
með ýmugust á Jörundi, þá get-
ur skýringin ekki verið nema
ein. Hún hlýtur að vera sú, að
Jörundur liafi i íslandsferðinni
gert annað en brezka stjórnin
liafði lagt fyrir þá Phelps og
hann, og að hann hafi brotizt til
valda sjálfur á Islandi í stað þess
að leggja það undir Bretakon-
ung.
Það er auðgert að meta at-
liafnir Jörundar með því að lesa
rit Jóns Þorkelssonar, enda þótt
það rnegi telja nokkurn ljóð á
þeirri ágætu bók, að höfundin-
urn verður fullstarsýnt á kát-
legu hliðina á stjórnarferli Jör-
undar. Bók Rhys Davis segir
og nokkuð frá athöfnum
Jörundar hér og glottir höfund-
ur liennar ekki síður við þeim en
Jón Þorkelsson. En vel athugað-
ar eru ráðstafanir þær, sem
Jörundur gerði hér á landi, allar
skynsamlegar og bera vott um
alveg óvenjulegt hæfi til að
skipuleggja. Þær sýna ennfrem-
ur vilja til þess að skilja hugar-
far íslendinga og metnað og
fara eftir hvorttveggja, og enn
hera þær í hvívetna vott um
eðlilega góðvild og vilja til að
láta gott af sér leiða. Hinsvegar
verður þvi ekki neitað, að alls-
staðar kemur hér fram i atliöfn-
um Jörundar hin óskiljanlega
óvild hans i garð landa sinna,
Dana, og liún gengur eins og'
rauður þráður gegnum ævi hans
alla.
Jörundur er þvi, eins og mað-
ur kynnist honum af verkum
lians hér á landi, heilsteyptur
atgerfismaður, sem hefði átt að
mega búast við miklu af. Ef
hann hefði fengið að halda völd-
um, virðist sem hann með sama
áframhaldi myndi hafa getað
knúið íslendinga til fullkomins
framtaks undir innlendri stjórn
tæpum liundrað árum áður en
liún kom hér i landið.
Það fer að vísu nokkuð
tvennum sögum um ævi Jörund-
ar, áður en hann kom hingað.
Ferðalög hans kringum hnött-
inn og um suðurhöfin liggja
reyndar í fullri dagsbirtu, en það
eru árin eftir þau, sem eru nokk-
uð óljós, en þá kom hann heim
til Danmerkur. Um þær mundir
réðust Bretar á Danmörku með
ekki minni harka en annað stór-
veldi hefir gert nú á síðustu dög-
um. Þegar Bretar í þá daga sátu
um Kaupmannahöfn, segja illar
tungur, að Jörundur hafi verið
spæjari Wellesleys, sem síðar
varð kunnur undir nafninu her-
toginn af Wellington. Hefir Jör-
undur gefið nokkurt tilefni
til þess, að þessu lxafi verið
trúað, því að hann segir i ævi-
sögu sinni frá vinsamlegum
mökum sinum við Breta, með-
an á umsátrinni um Kaup-
mannaliöfn stóð. Vitanlega voru
þessi mök lians við óvini
meira en litið ósæmileg, en það
eru engar sönnur fyrir því, að
þau liafi verið óheiðarleg. Þá
liefir það fellt nokkra rýrð á
nafn hans, áður en liann kom
tiingað, að ýmsar sögur, miður
fagrar, mynduðust í Danmörku
um frammistöðu danska vík-
ingaslcipsins „Admiral Juul“.
sem hann stjórnaði, þegar Bret-
ar tóku það undir Flamborough-
liöfða. Skýrsla foringjans á her-
skipinu, sem tók „Admiral
Juul“, tekur þó af öll tvímæli
um að skipið liafi varist, meðan
nokkur kostur var, svo að ekki
virðist þar lieldur falla skuggi á
nafn hans. Þetta styðst enn-
fremur við það, að Jörundur
liafði nokkrum mánuðum áður
á sama skipi gert upptæk þrjú
óvinaskip i hafi.
Manni sýnist því ævi Jörundar
vera flekklaus þar til stjórn hans
á Islandi er lokið. En þegar hann
kemur til Englands eftir það, þá
sýnist öll ævi hans umhverfast,
og allt hans ráð snýst þá svo, að
liann verður svo að segja tafar-
laust að fullkomnum vandræða-
manni. Hann lendir i fangelsi ó-
týndra herfanga, verður spila-
fugl og falsspilari, spæjari og
meira að segja þjófur, kannar
þess á milli skuldafangelsin og
tugthúsin. En á liinu leytinu
heldur hann þó áfram ritstörf-
um sínum, sem segir mjög
gjörla af i riti því, er hér birt-
ist, og að mörgu leyti byggist
einmitt á ritum Jörundar; er
það fullt af hinum skemmtileg-
ustu og fróðlegustu tilvitnun-
um í þau. Þar með er ekki sagt
neitt um ágæti ritanna í heild
sinni, en þau koma ákaflega
víða við, og það sem sérstaklega
auðkennir þau hið ytra og innra,
er málskrúð og skrúðhyggli,
sem engu tali tekur. Jörundur
gerist, þegar allt veltur á öllu
fyrir honum, jafnliliða því sem
liann er spæjari fyrir brezku
stjórnina, ekki með öltu ónýtur
stjórnmálaerindreld hennar, og
liún lætur liann í launa skyni
liafa svo mikið fé milli handa,
að manni skilst, að hún hafi
lcunnað að meta nytsemi hans á
þvi sviði. Sem dæmi um það,
livað honum hefir verið auðvelt
að bregða sér í allra kvikinda
liki, er það, að meðan hann sat
í tugtliúsinu i Newgate, lék
hann tvenn jafn ólík hlutverk
Frh. á bls. 7.