Nýja dagblaðið - 28.08.1937, Síða 3

N Ý J A
DAGBL AÐIÐ
8
W
Verzlun Islendinga
Ellir Jónas Þorbergsson
NÝJA DAGBLAÐH) Útgefandi: BlaOaútgáfan h.f. Ritstjóri: pórarinn þörarinsson. Ritstjómarskrifstofumar: Hafnaretr. 16. Sími 2353. Afgr. og auglýsingaskrifstofa Hafnarstr. 16. Sími 2323. Áskriftargjald kr. 2,00 á mán. í lausasölu 10 aura eint Prentsm. Edda h.í. Sími 3948.

Tollarnír
Hér í blaðinu hefir í tveim-
ur greinum, annari um vörutoll
og hinni um verðtoll, verið sýnt
fram á það, að síðastliðið ár
nam vörutollurinn 240.000 kr.
minna en að meðaltali 12 síð-
ustu ár og verðtollurinn um
500.000 kr. lægri upphæð en
hann nam að meðaltali á sama
tíma, eða samtals báðir þessir
tollar nær 750.000 kr. minni
en undanfarin 12 ár. En ef
miðað er við árið 1925, þá
rámu tollarnir 2.793.000 kr.
lægri upphæð síðastliðið ár.
Á þessu ári mun líta út
fyrir svipaðar niðurstöður.
Jafnframt hefir verið sýnt
fram á það með óyggjandi töl-
um, að þessi gífurlega lækkun
ríkissjóðsteknanna stafar af
mjög minnkuðum innflutningi
á allskonar tollavarningi. Inn-
flutningur þeiiTa vara, sem
mestan gáfu tollinn áður hefir
verið stórkostlega minnkaður.
"Ýmist eru þessar vörur ekki til
á markaðinum hér eða þær eru
framleiddar innanlands. Jafn-
framt hefir svo innflutningur á
ýmsum nauðsynlegum vörum,
einkum vörum til framleiðslu,
vélum og hráefni, aukizt, en af
þeim varningi er sáralítill eða
enginn tollur greiddur. Eigi
ekki að skera stórlega niður
■framlög ríkissjóðs til verklegra
framkvæmda og til stuðnings
atvinnuvegunum, eða safnast
fyrir skuldir hjá ríkissjóði,
þarf að mæta þessari áfram-
haldandi lækkun innflutnings-
gjaldanna með tekjuauka til
ríkissjóðs. Þetta hefir verið
gert undanfarin ár og verið af
andstæðingunum kölluð stór-
kostleg skatta- og tollahækkun,
enda þótt sýnt hafi verið fram
á, að heildarbyrði landsmanna
ti» þarfa ríkissjóðs hefir ekki
verið aukin. En þrátt fyrir það
sem gert hefir veríð til þess að
bæta úr tekjuþörf ríkissjóðs
hefir það sýnt sig, að lækkun
eldri tollanna er svo ör og svo
miklu meiri en menn höfðu
fyrirfram gert ráð fyrir, að
ennþá þarf nýjar ráðstafanir
til tekjuauka fyrir ríkissjóð,
ef ekki á að lækka framlög
hans til þjóðþrifamála. Þetta
verða menn að gera sér ljóst og
jafnframt, að með því er ekki
sagt að auka þurfi heildarbyrði
skattgreiðendanna. Við þær
breytingar sem gera þarf á
skatta- og tollalöggjöfmni, ber
að sjálfsögðu að athuga það
mjög gaumgæfilega, hvort
sumt af þeim varningi, sem
„Rétiur saeytandans^
Ég hefi hér að framan sýnt
fram á það, að verzlun Islend-
inga, út af fyrir sig, getur ekki
talizt þjóðaratvinnuvegur, held-
ur ein af þeim starfsgreinum,
sem miða til þess að gera
framleiðsluverðmætin nothæf,
auka menningarháttu í lífi
þjóðarinnar og þar með farsæld
hennar.
Nú mun því verða haldið
fram, að harla miklu skifti fyr-
ir hagsmuni þjóðarinnar,
hvernig verzlunin sé af hendi
leyst, og er það rétt. En svo er
og um öll störf þjóðarinnar. —
Því mun verða haldið fram, að
á engu velti jafnmikið um
iiagsmuni þjóðarinnar eins og
viðskiptum hennar víð aðrar
þjóðir, hvort heldur um sölu
eða. kaup sé að ræða, og að
verzlunarrekendur séu því öll-
um öðrum framar sú stétt
manna, sem haldi í hendi sinni
hagsmunalegri líftaug þjóðar-
innar.
Þessum röksemdum og þeim
líkum hefir alloft verið haldið
fram í umræðum um þessi mál
og er því ástæða til þess, að
líta á þær nokkru nánar. Er
því þá fyrst til að svara, að Is-
lendingar eru svo fámenn þjóð
og framleiðslumagn þeirra svo
lítið, að þeir munu ekki, um ó-
yfirsjáanlegan tíma, geta vænst
þess, að ráða neinu um verðlag
á heimsmarkaðinum almennc.
Hið eina, sem þeir eiga að
geta áorkað, er að friamleiðslu-
vörur þeirra standi á sporði
samskonar vörum annara þjóða
um gæði og umbúnað. En sú
hlið málsins er fyrst og fremst
í höndum framleiðendanna og á
þeirra valdi, eftir því sem
reynslan bendir til. Kemur þar
að vísu til greina mikilsvert
samstarf við verzlunarstétt
landsins, sem fer með sölu
varanna og leitar fyrir sér um
markaði. Sa.rna máli gegnir og
um innkaup vara, að þjóðin er
áður hefir verið fluttur inn og
gefið miklar tolltekjur til ríkis-
sjóðs, en nú er framleidur hér
innanlands, getur ekki borið
íramleiðslutoll og þannig vegið
eitthvað upp af tekjutapi rík-
irsjóðs. Að sjálfsögðu verður
bá þess að gæta, að ætla iðnað-
inum eftir sem áður hæfilega
tollvernd. Þá er og hætt við að
ekki verði hjá komizt að færa
eitthvað af þeim tolli sem iðn-
aðarvarningur innfluttur hefir
gefið, yfir á þær vörur, sem
enn eru innfluttar, þrátt fyrir
höft og aukinn iðnað í landinu.
Eitt er a. m. k. áreiðanlegt:
Tollalöggjöfinni verður að
breyta í samræmi við þær öru
breytingar, sem orðið hafa í
innflutningsverzlun okkar og
greinilega. voru sýndar hér í
blaðinu 20. ágúst s. 1., með
tölum úr Hagtíðindunum.
neydd til að kaupa þær því
verði, sem þær eru á heims-
markaðinum. Reyndar mun
hafa verið uppi það álit, að
ýmsir kaupmenn og fésýslu-
menn byggju yfir einskonar
töfrum og hefðu ráð undir
hverju rifi, til þess að snuða
r.áungann fyrir handan hafið,
og draga þannig auð í þjóðar-
búið. Sú skoðun getur í fyrsta
lagi ekki átt rétt á sér, sem
æskileg hlið á viðskiptasið-
fræði. Og í öðru lagi kemur
slíkt því síður til greina, sem
viðskiptamál þjóðanna verða
meir háð opinberri íhlutun og
ráðstöfunum öflugra verzlun-
arsamtaka almennings í ýms-
um löndum.
Þegar á allt er litið, mun
flest bera að sama, brunni um
það, að vöruvöndun og hóf-
samlega og heiðarlega rekin
viðskipti utan lands og innan
er það eina, sem í þessum efn-
um horfir til mestrar hagsæld-
ar fyrir þjóðina og er til þess
fallið, að auka álit hennar og
farsæld í sambúð við aðrar
þjóðir. Fátt er því jafn háska-
legt þjóðinni eins og hindrun-
arlaus og eftirlitslaus verzlun-
arrekstur þeirra manna, sem
reka verzlun einungis með eig-
in hag fyrir augum og álíta
verzlunarbrögð og verzlunar-
hnykki hið eftirsóknarverðasta
í þessari atvinnugrein.
Ég hefi í framanskráðum
greinarköflum leitazt við að
færa rök fyrir eftirtöldum
staðreyndum:
1. Vegna hnattstöðu lands-
ins og af öðrum ástæðum, geta
Islendingar ekki vænst þess, að
verða að liði í alheimsviðskipt-
um þannig, að þeir annist
vörumiðlun og gjaldmiðlun ann-
ara þjóða í milli. Verzlun get-
ur því ekki orðið þjóðarat-
vinnuvegur, sem með þeim
liætti dragi aukin verðmæti
inn í landið.
2. Verzlunin er ein grein
þeirra nauðsynjastaría, sem
miða til þess að gera fram-
leiðsluverðmætin hagnýt og
auka á þann hátt farsæld og
menningu þjóðarinnar.
3. Verzlunin er að öllu leyti
kostuð af þjóðinni sjálfri. Og
kostnaðurinn er borinn uppi af
neytendunum í landinu. Sérhver
eyrír, sem gengur til verzlun-
arkostnaðar eða verzlunar-
hagnaðar kaupsýslumanna, er
greiddur úr vasa almennings í
landinu, hvort heldur hagnað-
urinn kemur til viðbótar inn-
kaupsverði aðfluttra vara, ell-
egar til frádráttar söluverði
útfluttra vara.
Af þessum ástæðum verður
það höfuðatriði í þessu sam-
bandi, hvort verzlunarhættir
þeir, sem þjóðin aðhyllist,
tryggja hagsmuni almennings í
landinu, eftir því sem verða
má, ellegar þeir miða til þess,
að efla hagsmuni, óhóflega
fjáröflun og fjáreyðslu ein-
stakra manna. Það verður sem
sé ekki komizt hjá því að gera
þá kröfu til allra verzlunarrek-
enda, hverju nafni sem þeir
ncfnast, að þeir reki verzlun
sína eins og umboðsstarf fyrir
almenning. Enginn skilningur á
þessu starfi og engin breytni á
þeim vettvangi, sem ekki full-
r.ægir þessari höfuðkröfu, á
rétt á sér, né á að líðast, né
getur liðist, þar sem menning-
arþjóð hugsar rökvíst og rétti-
iega um hag sinn og siðgæðis-
lega virðingu.
Svo er til ætlazt, að verzlun-
arsamtök framleiðenda og neyt-
enda í landinu beri í skipun
rínni skilyrði til þess, að full-
nægja þessari höfuðkröfu. Meg-
in tilgangur samtalcanna er að
tryggja mönnum sannvirði út-
fluttra og innfluttra vara, efla
félagsþroska og víðsýni þátt-
takenda sinna.
Þessa hina sömu kröfu verð-
ur að gera um þær ráðstafanir,
sem að opinberri tilhlutun eru
gerðar í verzlunarefnum. Meg-
in tilgangur þeirra á að vera
sá, að koma í veg fyrir vöru-
þurð, verzlunarokur eða aðrar
þær meinsemdir í viðskiptum,
sem horfa til tjóns fyrir þjóð-
ina.
Og enn verður að. gera þessa
hina sömu kröfu til kaup-
mannsins. Ætli hann sér og
taki fégróða umfram það, sem
nemur réttum kostnaði, að
tryggðum sæmilegum launum
og skynsamlegri áhættutrygg-
'ngu, þá á verzlun hans ekki
rétt á sér við hliðina á þeim
verzlunarháttum, sem tryggja
það að viðskiptin séu rekin í
umboði almennings og með
hagsmuni hans fyrir augum.
„Réttur neytandans" verður
því sá, að hagsmunir hans séu
ávalt tryggðir, ef ekki með
hófsamlegum og réttlátum
verzlunarrekstri kaupmanna,
þá með samtökum neytendanna
sjálfra, skipulagningu og opin-
berri íhlutun.
Greinarlok
Að lokum getum við horfið
til baka til upphafs þessa máls
eg tilefnis þessa gi-einaflokks,
— ýfinga Mbl. gegn Sambandi
íslenzkra samvinnufélaga og
aðdróttunum þess um hlut-
dræga úthlutun innflutnings-
leyfa. Eg hefi þegar sýnt fram
á, að innflutningsaukning S. I.
S. árið 1936 átti sér eðlilegar
orsakir. Ég hefi ennfremur í
undangengnu máli gert grein-
armun á verzlunarháttunum
og sýnt fram á, að samvinnu-
verzlun landsmanna er hið eina
verzlunarform, sem ótvíræðlega
fullnægir því sjálfsagða skil-
yrði að verzlimin sé rekin í
umboði almennings og með hag
hans fyrir augum.
Hitt er að vísu órannsakað
mál, að hve miklu leytí verzl-
anir kaupmanna kunna að full-
nægja þessari höfuðkröfu. í
eðli þeirra og formi liggur ekki
snefill af tryggingu fyrir slíku.
Þær eru algerlega háðar umráð-
um og geðþótta einstakra
manna, sem ætla má að hugsi
íyrst og fremst um sinn eigin
hag, og sem eru þar að auki,
eins og áður var sagt, háðir
arfgengum skoðunarhætti alda-
gamallar kaupmannastéttar um
einkaréttindi stéttarinar til
verzlunarreksturs og fjárgróða
á þeim vettvangi. Kaupmenn
eru eflaust misjafnlega gerðir
eins og aðrir menn og hafa
mismunandi viðhorf gagnvart
viðskiptamönnum sínum og öll-
um almenningi. En margvísleg-
ar ástæður þurka. þann mismun
út í reyndinni. Hinn ráðandi
straumur hrífur alla með sér.
Pá kaupmaður, sem hygðist að
taka sig út úr, og reka verzlun
eftir sínum háttum, myndi von
bráðar lúta í lægra haldi og
verða eftir skilinn eins og botn-
fall í farvegi tímans. Erum við
þá komin inn á hina háskalegu
villukenningu kaupmanna um
varnir samkeppninnar gegn
Öfgum og áníðslu í verðlagi og
viðskiptum. Við Islendingar
höfum nægilega reynslu um
]/að, að kaupmenn eru þefvísir
um hætti hver annars og
koma sér saman um að hækka
verðlagið eftir því sem ástæð-
ur framast leyfa. Aðrir hafa
bein s.amtök sín á milli, eins
og til dæmis að taka olíukaup-
menn og kolakaupmenn. Sam-
keppnin snýst því ávalt á móti
sínum eigin kenningum. Hring-
ar kreppur eru ávöxtur hennar.
Fyr lætur hún brenna fram-
leiðsluvörurnar eða varpa þeim
’ djúp sjávarins, til þess að
halda uppi okurverði sínu,
heldur en að lúta hinu marg-
lofaða jafnvægislögmáli fram-
boðs og eftirspurnar, sem mál-
gögn hennar hefir sífelt á tak-
teinum, tiþþess að breiða töfra-
grímu yfir svip aldagamalla og
úreltra skipulagshátta.
Af öllu þessu leiðir, að ekk-
ert má ráða innflutningstak-
mörkunum til neytenda félag-
anna annað en hin almenna
knýjandi nauðsyn á verzlunar-
takmörkunum. Atvinnuréttindi
kaupmanna geta ekki og mega
ekki koma hér til greina. Það
er of dýr „luxus“ fyrir þessa
fátæku þjóð, að hefta bjarg-
i áðasamtök almennings, til
þess eins að geta veitt sér auð-
uga kaupmannastétt, sem geti
borizt mikið á hið ytra, meðan
í höndum hennar eyðast og
fara forgörðum afgangsaurar
Ijláfátækra bænda og verka-
manna.
„Réttur neytendanna" til
sjálfsvarnar í verzlunarefnum
oi því ótvíræður. En réttur
þeirra nær lengra. Neytend-
urnir eiga kröfurétt á hendur
Alþingi og landstjórn um það,
að þeim sé, að opinberri til-
hlutun, búin vernd gegn tak-
markalausu verzlunarokri í
skjóli óhjákvæmilegra verzlun-
artakmarkana..
Ég hefi litið yfir sviðið, þar
sem við íslendingar heyjum
skipulagsbaráttu okkar í verzl-
unarefnum. Átökin eru að vísu
ekki stórfelldur þáttur í átök-
um mannkynsins og sókn til
farsællegri hátta. En á bak við
hana vakir hið ævarandi afl
réttlætisins. Hinn ungi tími,
sem vex í hverju morgunsári,
l'ylkir liði sínu til atlögu gegn
Framh. á 4. síðu