Nýja dagblaðið - 10.10.1937, Qupperneq 3

N Y J A
DAGBLAÐIÐ
3
Bann.
Rjúpnaveiði og annað villifugladráp er stranglega
bannað á öllu Þingvallalandi., jafnt utan sem innan girð-
ingar um friðlýsta landið. Byssur og önnur skotvopn, sem
höfð eru til fuglaveiða, ennfremur dauða fugla, er mönn-
um fyrirboðið að bera með sér um bannsvæðið, eða geyma
þar. Brotum á banni þessu verður vísað til aðgjörðar lög-
reglustjóra.
Umsjónarmadur Þingvalla.
Skiðalélagf Reykjavíkur
heldur aðalfund sinn þriðjudaginn 12. október kl. 8.30, í
Oddfellow-húsinu niðri.
Fundarefni samkvæmt félagslögunum, og auk þess
lagabreytingar.
STJÓRNIN.
Flensborgarskólinn
NÝJA DAGBLAÐBÐ
Útgeíandi: BlaOaútgáían h.f.
Ritstjóri:
pórarinn pórarinsson.
Ritstjómarskriístofnraar:
Haínarstr. 18. Síxni 2323.
Afgr. og auglýsingaskriístofa
Hafnarstr. 16. Sími 2353.
Áskriftargjald kr. 2,00 á mán.
í lausasölu 10 aura ednt.
Prentsm. Edda h.f.
Sími 8048.
Ný árás heíldsalanna
á kaupíélögín
Björn Ólafsson stórkaupmað-
ur og Morgunblaðið hafa enn
einu sinni farið á stúfana til að
krefjast þess að innflutnings-
höftunum sé beitt þannig, að
þau stöðvi allan vöxt samvinnu-
félagsskaparins í landinu og
gefi þeim kaupsýslumönnum,
sem fengust við verzlun fyrir
nokkrum árurn, einskonar ein-
okunaraðstöðu með innflutn-
inginn.
Bæði í fyrradag og gær hafa
verið langar greinar í Morgun-
blaðinu um þetta efni og það m.
a. kallað „svartastá ranglætið“
að vöxtur kaupfélaganna skuli
ekki hafa verið stöðvaður með
lögþvingunum.
Það hefir verið gert svo oft
áður hér í blaðinu, að þess ger-
ist naumast þörf einu sinni enn,
að sýna fram á réttmæti þeirrar
stefnu, að neytendum sé það í
sjálfsvald sett, hvort þeir
verzla heldur við kaupmenn
eða kaupfélög og innflutningn-
um sé úthlutað í samræmi við
það. Með þessu eina móti er
hægt að tryggja fullkomið jafn-
rétti milli þessara aðila. Séu
innflutningsleyfi til kaupfélaga
og kaupmanna hinsvegar byggð
á viðskiptum þeirra fyrir mörg-
um árum, hlýtur það jafnan að
leiða af sér ranglæti, því þeim
aðilanum er þá meinað að vaxa
eðlilega, sem neytendurnir vilja
frekar skipta við. Þegar þeirri
reglu er fylgt, sem Björn Ólafs-
son kallar „höfðatölureglu“ með
mikilli fyrirlitningu, hafa kaup-
menn aðstöðu til að geta aukið
innflutning sinn, ef þeir standa
sig betur í samkeppninni en
kaupfélögin og þau missa fé-
lagsmenn af þeirri ástæðu. Líki
neytendum hinsvegar betur að
skipta við kaupfélögin, er
naumast hægt að fremja meira
ranglæti en að stöðva vöxt
þeirra. Slíkt myndi hindra það
algerlega, að nokkur heilbrigð
samkeppni milli kaupmanna og
kaupfélaga gæti átt sér stað.
Það er því harla einkennilegt,
að heyra slíkum kröfum hreyft
hjá þeim, sem sérstaklega telja
sig málsvara samkeppnisstefn-
unnar.
Að öðru leyti gefa reiðióp
Björns Ólafssonar og Morgun-
blaðsins ekki tilefni til frekari
hugleiðinga. í þeim koma ekki
fram nein ný rök, sem ekki hafa
verið marghrakin áður. Það
eina, sem á þeim verður grætt,
er að þau sýna jafnvel betur en
áður, hversu mikið hatur til
kaupfélaganna býr í brjóstum
þessara manna. Þeim er aug-
ljóst, að meðan heilbrigð sam-
keppni helzt milli kaupfélaga
og kaupmanna, hlýtur hlutur
þeirra fyrrnefndu stöðugt að
halda áfram að vaxa. Skilning-
ur neytenda á þýðingu kaupfé-
laganna vex og það einlcum á
erfiðum tímum, þegar menn
hugsa meira um það en ella, að
fara sparlega með fé sitt. Heild-
salarnir sjá því engin önnur úr-
ræði, en að ríkisvaldið skerist í
leikinn og beit þvingunum til að
I.
Um undanfarin þrjú ár hefir
verið unnið að endurbyggingu
Flensborgarskólans í Hafnar-
firði. Nú er verkinu lokið og á
klettahæð við bæinn gnæfir nú
ein hin fegursta og fullkomn-
asta skólabygging, sem nokk-
urntíma hefir verið reist á ís-
landi.
Flensborgarskólinn er rúm-
lega hálfrar aldar gamall.
mikla skörung og umbóta-
Hann var stofnaður af hinum
manni, sr. Þórarni Böðvarssyni
í Görðum á Álftanesi. Hann gaf
fé til að stofna skólann til
minningar um son sinn er hann
missti á æskuskeiði. Um mjög
langan tíma voru Möðruvalla-
og Flensborgarskólinn hliðstæð-
ar stofanir. Sunnlendingar
sóttu menntun sína í Flensborg,
en Norðlendingar að Möðru-
völlum.
Fyrir gjafafé sr. Þórarins
Böðvarssoar var keypt gömul
húseign sunnanvert við höfnina
í Hafnarfirði. Þar var aðal-
heimili skólans og bústaður
skólastjóra. Löngu síðar var
byggður lélegur bárujárnskum-
baldi, ein hæö, með þrem
kennslustofum á hinni rúm-
góöu lóð skólans. Húsakostur-
inn var í samræmi við alla að-
búð skólanna í landinu þar til
áhrifa ungmennafélaganna fór
að gæta um húsagerð skólanna.
Loks var það fyrir fáum árum,
að ganria Flensborgarhúsið
brann. Átti skólinn þá ekki
annað eftir af húsakosti sínum
en bárujárnsskúrinn við höfn-
ina. Aðrar eignir voru hálf
jörðin Hvaleyri og skólalóðin,
sem getur síðar orðið mikils
virði, ef Hafnarfjörður gerir
hafnarmannvirki þeim megin
fjarðarins.
II.
Flensborg var þannig i hinu
ömurlegasta ástandi um húsa-
kost og aðbúnaö. Þa hafði ver-
ið að mestu látið staðar numið
við hina stórmannlegu byrjun
Þórarins Böðvarssonar. En
margir mjög dugandi menn
höfðu stýrt skólanum og verið
þar kennarar. Aðsóknin hafði
jafnan verið mikil, og skólinn
jafn þýðingar mikill sem
menntastofnun, eins og hann
van vanræktastur um alla ytri
aðbúð frá mannfélaginu.
Eftir stjórnarskiptin 1927
var af hálfu Framsóknarmanna
hafizt handa um menntun
æskumanna í landinu. Akur-
eyrarskólinn var gerður að
menntaskóla, og mennskólinn
í Reykjavík endurbættur á
marga vegu. Sett var löggjöf
um gagnfræðaskóla í öllum
kaupstöðum landsins, og um
héraðsskóla fyrir sveitirnar.
Þar sem konur höfðu áhuga á
húsmæðramenntun og vildu
einhverju fórna í því skyni voru
reistir myndarlegir húsmæðra-
skólar. Með löggjöfinni um hina
nýju gagnfræða- og héraðsskóla
byrjaði nýtt tímabil í skóla-
sögu landsins. Byggingar þær,
sem reistar hafa verið handa
þessum skólum eru meðal
hindra vöxt samvinnufélag-
anna. Með ofbeldi vilja þeir láta
stöðva vöxt samvinnufélaganna,
þegar það er ekki auðið á ann-
an hátt.
Þær kröfur sýna bezt, hvers
samvinnufélögin hefðu að
vænta, ef heildsalarnir fengu
stjórn landsins í sínar hendur.
Myndi þá hlífzt við að gera
enn frekari ofbeldisráðstafanir
gegn kaupfélögunum en þær, er
heildsalarnir þora að hafa op-
inberlega orð á, meðan þeir eru
í minnihluta?
hinna fegurstu, sem til eru í
landinu. Skólahúsið á Hvann-
eyri er talandi vottur um það,
hve litla samúð forráðamenn
þjóðarinnar höfðu með æskunni
í landinu, áður en áhrifa gætti
frá ungmennafélögunum og
samvinnumönnum í landinu.
Hin nýju hús héraðsskólanna,
gagnfræðaskólanna og hús-
mæðraskólanna, tala sínu máli
sjálf. Þau bera vott um dirfsku
og stórhug þeirrar kynslóðar,
sem er að gera íslendinga að
frjálsri nútímaþjóð.
III.
Um sama leyti, og byrjað var
á endurbótum á húsakynnum
Menntaskólans eftir stjórnar-
skiptin 1927, boðaði ég almenn-
an fund í Hafnarfirði um Flens-
borgarmálið. Magnús Jónsson
bæjarfógeti var fundarstjóri og
stærsta samkomuhús bæj arins
svo fullt, sem verða mátti. Eg
benti á þá hættu, sem bænum
og sýslunni stafaði af hinni lé-
legu og úreltu skólabyggingu og
hvatti Hafnfirðinga og gamla
nemendur skólans til að hefjast
handa um fjársöfnun til nýrrar
byggingar. Var sett nefnd í mál-
ið og voru í henni ýmsir áhrifa-
menn, svo sem auðugasti maður
bæjarins, Einar kaupmaður
Þorgilsson, sem var gamall
nemandi. í viðræðum þeim, sem
ég átti við leiðandi menn í
Hafnarfirði um þetta mál, benti
ég á að mikil prýði væri að því,
að byggja skólann út á Hvaleyri.
Skólinn átti hálfa jörðina og ef
fögur bygging væri reist á þeim
stað, þá gæti þar orðið hið feg-
ursta umhverfi og húsið yrði
prýði fyrir bæinn við innsigl-
ingu á höfnina.
Heldur tóku Hafnfirðingar
þessu treglega, og þótti Hval-
eyri langt frá, þó að staðurinn
væri fagur. En þessi tillaga
hafði þá þýðingu, að nú vaknaði
áhugi um það, að bæta úr mis-
fellum er orðið höfðu við bygg-
ingu þjóðkirkjunnar og barna-
skólans á staðnum, þar sem
þeirra gætti ekki við að setja
svip á bæinn.
Ríkið átti um þessar mundir
land á bak við Hafnarfjarðarbæ
sunnanverðan, þar á meðal
hina fögru klettahæð þar sem
Flensborg er nú reist. Alþingi
heimilaði ríkisstj órninni að
selja þetta land, og féll það í
minn hlut að framkvæma söl-
una. Eg setti Hafnarfirði það
skilyrði í sölusamningnum, að á
Hamrinum og í hinni grasgefnu
tungu, sem er uppi á hæðinni,
yrðu aldrei reistar byggingar
einstakra manna, heldur yrði
hæðin til opinberra afnota fyrir
kaupstaðinn á ókomnum tím-
um. En sunnan við hamarinn
var pokkurt land, sem vel var
fallið til að vera almennar
byggingarlóðir, og hafa þar ver-
ið reist mörg myndarleg hús.
Hafnfirðingar komu sér nú
saman um að endurreisa Flens-
borg upp á hamrinum og hafa
nú gert það. Úr því ekki þótti
framkvæmanlegt að reisa hina
nýju höll á Hvaleyri, þá er þessi
staður hinn prýðilegasti, og svo
einstakur í sinni röð, að leitun
mun vera á byggingu hér á
landi, sem nýtur svo vel að-
stöðu á hæð yfir þéttbýli.
Veturinn 1930 tókst mér að
koma gegnum þingið frv. um
gagnfræðaskólana, þar á meðal
að* Flensborg kæmi undir þau
lög. Var Emil Jónsson, sem þá
var talinn forvígismaður verka-
manna í bænum, tilnefndur
sem formaður skólanefndar, en
úr flokki hans voru í nefndinni
Davíð Kristjánsson og Kjartan
Ólafsson. Hafa þessir þrír menn
beitt sér fyrir endurbygging-
unni og verið þar samtaka og
stórhuga, svo sem raun ber nú
vitni um.
Gjöf Þórarins Böðvarssonar,
Flensborgareignin sjálf, var nú
með vissum hætti orðin hús-
bóndalaus, er bærinn og ríkið
tóku að sér byggingu og rekstur
skólans. Eg breytti þá reglugerð
um eignina. Skyldi féð vera sér-
stakur sjóður, og vextir af því
renna árlega til gagnlegra að-
gerða fyrir nemendur og skól-
ann, utan við framlög ríkis og
bæjar. Stjórn sjóðsins var falin
þrem mönnum: Sýslumanni í
Gullbringusýslu, bæjarstjóra í
Hafnarfirði og landlækni í
Reykjavík. Þótti sennilegt, að
þess embætti yrðu jafnan svo
vel skipuð, að vel væri séð fyrir
hag sjóðsins, og mun reynslan
hafa orðið sú, þau ár, sem liðin
eru síðan hið nýja skipulag tók
til starfa.
Sr. Sveinbjörn Högnason var
skólastjóri Flensborgar hinn
fyrstu vetur, eftir að gagn-
fræðaskólalögin gengu í gildi.
Hann er, svo sem kunnugt er,
þrekmaður og kappsfullur um
framkvæmd mála, er hann
vinnur að. Sótti hann fast við
skólanefnd og áhugamenn í
Hafnarfirði, að hafizt yrði
handa urn nýja byggingu og
sýndi fram á, hvílík minnkun
það væri fyrir Hafnarfjörð, að
ala börn sín upp í svo kotungs-
legum húsakynnum. Skóla-
nefnd var honum sammála og
byrjaði fyrir sitt leyti að undir <
búa málið og fól Guðjóni Sam-
úelssyni húsameistara að gera
frumdrætti að skólabyggingu á
klettahæðinni, þeirri sem ríkið
hafði selt bænum.
Meðan stjórn Ásgeirs Ásgeirs-
sonar sat að völdum, færðist
svefn yfir málið og heyrðist þess
ekki getið, að öðru leyti en því,
að húsameistari lauk við upp-
drátt, sem var að mörgu leyti
mjög glæsilegur, og er mörgum
kunnur af mynd í Samvinnunni
frá þeim tíma.
En eftir kosningarnar 1934
færðist nýtt líf í málið. Emil
Jónsson varð þingmaður Hafn-
arfjarðar, og sótti fast á um
framkvæmdir. Eg var þá í tvö ár
form. fjárveitinganefndar og
hafði aðstöðu til að styðja það.
Fylgdust að í þrjú ár fjárveit-
ingar til tveggja glæsilegra
skólabygginga: Flensborgar og
Laugalands. Var talið, að annar
skólinn kæmi meir við verka-
mönnum, en hinn sveitafólki.
Mér voru báðar framkvæmdirn-
ar jafnkærar og studdi báðar,
eftir því sem föng voru á. Hafn-
arfjörður lagði fram fyrir sitt
leyti mikið framlag úr bæjar-
sjóði. Iðnaðarmenn í Hafnar-
firði lögðu fram úr sjóðum sín-
| um, til að hafa þar eina kenslu-
1 stofu, og sýslunefnd Gull-
bringusýslu lagði fram álitlega
fjárhæð, til þess að heimavist
yrði í skólanum fyrir 20 utan-
bæjarnemendur.
IV.
Húsameistari var ekki á-
nægður með fyrstu teikningu
sína, sem öðrum þótti góð, og
breytti henni í nokkrum atrið-
um, og enn til bóta. Flensborg
gnæfiir hátt á klettahæðinni.
Tvær miklar álmur, suðurhlið
fyrir skólastofur, vinnusal og
bókasöfn bæjarins, en vestur-
álma fyrir heimavist nemenda,
skólastjóraíbúð og kennslustofu
iðnaðarmanna. Upp að húsinu
liggja steintröppur, meiri og
veglegri en að nokkurri annarri
íslenzkri byggingu. Húsið er
klætt með litsterkum íslenzkum
bergtegundum, einkum hrafn-
tinnu, samkvæmt hinni merki-
legu aðferð Guðjóns Samúels-
sonar, sem fyrst varð landskunn
frá þjóðleikhúsinu. Bak við hús-
ið er ágætur leikvangur. Emil
Jónsson hefir látið grasklæða
brekkuna framan við húsið og
sléttuna sunnan við. Væntan-
lega bæta Hafnfirðingar við
nýju Hellisgerði í skjóli við skól-
ann, suður að verkamannabú-
stöðunum.
Þegar komið er sunnan að
Hafnarfirði, af hinum mikla
framtíðarvegi milli Suðurlands
og Reykjavíkur, gnæfir Flens-
borg hátt, eins og nýtt Akropolis
hafnfirzkrar menningar. Þang-
að mun um ókomnar aldir leita
mikið af hinni þróttmestu æsku,
sem vex upp í Hafnarfirði og
Gullbringusýslu. — Þórarinn
Böðvarsson lagði þar grundvöll
að merkilegri framtíðarstofnun.
Og nú hafa Hafnfirðingar, með
stuðningi Alþingis, sýnt í verki,
að þeir hafa kunnað að meta
stórhug og bjartsýni hins
merkilega forgöngumanns, sem
grundvallaði Flensborg sem
menntasetur Suðurlands, fyrir
rúmlega hálfri öld. Héðan af
verður verki hans haldið áfram
með þeim myndarskap, sem er
samboðinn minningu hans.
J. J.
ZC a * pið