Nýja dagblaðið - 16.10.1937, Blaðsíða 3

N Y J A
DAGBLAÐIÐ
3
NÝJA DAGBLAÐH)
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Ritatjórí:
þórarinn þörarinsaon.
Ritstjómarskrifstofumar:
Hafnarstr. 18. Simi 2823.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa
Hafnarstr. 16. Simi 2353.
Áskriftargjald kr. 2,00 á mán.
í lausasölu 10 aura ednt
Prentsm. Edda h-f.
Simi 3848.
Nýtt andlit
ÞaS má með sanni segja, að
skrif íhaldsblaðanna hér í bæn-
um séu með nokkuð einkenni-
legum blæ um þessar mundir. Og
flestir munu geta þess til, að
þetta standi eitthvað í sambandi
við samkomulagsumleitanir þær,
er nú fara fram milli Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins.
Það er alveg bersýnilegt, að
forráðamönnum Mbl. og Vísis er
mjög illa við, að þessir samning-
ar takist. Þeir myndu vafalaust
vilja talsvert á sig leggja, til að
svo yrði ekki. Jafnframt virðast
þeir hafa grun um það, að innan
Alþýðuflokksins séu einhverjir
þeir.menn til, sem gjarnan vilji
samkomulagið feigt. Á þessa
menn líta íhaldsblöðin sem sína
liðsmenn að þessu leyti. Og þess-
um mönnum eru þau að gefa
vopn í hendur með ýmsum skrif-
um sínum síðustu daga.
í gær skrifar t. d. Morgunblað-
ið á þessa leið:
„FramsóJcnarflokkurinn virö-
ist ekki þurfa að kvíða neinni
þrjózku frá þeim samstarfsflokki
sem rennir niður í einni munn-
fylli allri starfsskránni, öllum á-
greiningsatriðunum, allri sinni
pólitísku fortíð.“
Þessar hugleiðingar og aðrar
slíkar, eru ætlaðar verkafólki og
öðrum fylgismönnum Alþýðu-
flokksins hér í Reykjavík. Þær
eiga að fylla þá „réttlátri reiði“
gegn þeim fulltrúum Alþýðu-
flokksins, sem geti hugsað sér að
ganga að svo auðmýkjandi kost-
um. Og síðar, þegar and-
stæðingar samkomulagsins, inn-
an Alþýðuflokksins, endurtaka
ummæli Mbl., á fundum flokks-
stjórnarinnar, jafnaðarmanna-
félagsins og verkamannafélag-
anna, er ætlast til að þau falli í
nýjan og betri jarðveg!
En hvað myndi ísafold segja
um þessi sömu mál, þegar hún
leggur leið sína út á landið til
bændanna og annarra fylgis-
manna Framsóknarflokksins?
Hún segir áreiðanlega alveg það
sama — bara með einni breyt-
ingu, þeirri, að Alþýðuflokkurinn
mun þar settur í stað Framsókn-
arflokksins og Framsóknarflokk-
urinn í stað Alþýðuflokksins. Við
Framsóknarflokksmenn í sveit-
unum mun því, ef að vanda
lætur, verða talað eitthvað á
þessa leið:
„Alþýðuflokkurinn virðist ekki
þurfa að kvíða neinni þrjósku
frá þeim samstarfsflokki, sem
rennir niður í einni munnfylli
allri starfsskránni, öllum ágrein-
ingsatriðunum, allri sinni póli-
tísku fortíð.“
Það er þetta ísafoldarandlit,
sem Framsóknarmenn úti um
landiö kannast við frá undan-
förnum árum. Og ef þeir sæu
Morgunblaösandlitið hérna í
Reykjavík, myndi þeim áreiðan-
lega sýnast það nýtt andlit!
En reynslan mun sýna það,
hvort lánuð Morgunblaðsslagorð
fá einhverju áorkað um það, að
torvelda samkomulag Fram-
sóknar- og Alþýðuflokksins, og
hvort sá barnalegi metnaður,
sem þau eiga að kynda undir,
verður settur ofar málum þjóð-
arinnar.
Fjárlagaræðan I gær
(Framhald af 2. síðu.)
lagafrv. það, sem hér liggur
fyrir. Frv. þetta er að mestu
leyti samhljóða fjárlagafrv.
því, er lagt var fyrir síðasta Al-
þingi, en þó ber þess aö geta,
að greiðslur samkv. frv. eru um
270 þús. kr. hærri en samkv.
frv., er lagt var fyrir síðasta
þing. Er það aðallega vegna
greiðslna, sem fjárveitinga-
nefnd fyrir sitt leyti var búin
að samþykkja áður en þing var
rofið. Ennfremur hefi ég hækk-
að áætlunarfé til vegaviðhalds
um 100 þús. kr. samkv. reynzl-
unni. Frumvarpið gerir ráð fyr-
ir greiðsluhalla, er nemur um
730 þús. kr„ en ég skal taka það
fram, að láðst hefir við samn-
ingu frv. að leiðrétta áætlun
vaxtaútgjaldanna, sem þarf að
hækka um 150 þús. kr„ þannig
að raunverulegur greiðsluhalli
á frv. er um 900 þús. kr. Eru þá
tekjurnar áætlaðar mjög svip-
að og þær reyndust árið 1936,
en eins og gefur að skilja, þarf
árið 1938 að verða betra tekju-
ár en 1936, til þess að útkoma
fjárlaganna verði eins og gert
er ráð fyrir. Liggur það í því,
að útgjöldin fara alltaf eitt-
hvað fram úr áætlun, hvernig
sem gegn því er barizt. Ég verð
þó að líta svo á, að ef ekki
verður veruleg breyting á til
hins verra um tekjuvonir ríkis-
sjóðs, þá sé áætlunin sæmilega
varleg, en þó ekki varlegri en
svo, að ekki getur komið til
mála að tefla í því á tæpara
vað. —
að svipast eftir því, hvort ekki
sé unnt að fella niður eitthvað
af greiðslum, sem áður hafa
verið inntar af hendi úr ríkis
sjóði og nauðsynlegar hafa
verið taldar, en verja því fé til
hinna nýju verkefna, sem
verða að teljast enn nauðsyn-
legri. En þess verða menn þá
vel að minnast, að til slíkra úr-
ræða yrði gripið sumpart til
þess að mæta þeim breytingum
á tollamálunum, sem nú hefir
þegar verið lýst og sumpart til
þess að komast hjá stórfeldum
niðurskuröi á framlögum til
heilbrigðismála — menntamála
— samgöngumála og framlög-
um til beins stuðnings fyrir at-
vinnuvegina: landbúnað og
sjávarútveg. Að þeirri leið at-
hugaðri til fullrar hlítar, er
vitaskuld ekki um annað að
ræða en auka tekjur ríkissjóðs
frá því sem nú er. Ég ætla ekki
að fara út í það að sinni með
hvaða móti slíkt myndi verða
gert, en tek það þó fram, að þar
sem beinar skattálögur eftir
efnum og ástæöum eru nú mjög
háar orðnar, þá mun varla um
þaö að ræða, að veruleg upp-
hæð fáist með hækkun þeirra
einna. Enginn vafi leikur þess
vegna á því, að grípa yrði til
hækkunar á þeim almennu
gjöldum, sem nú eru á lögð eða
leggja á ný með tilliti til breyt-
inganna, sem orðið hafa í við-
skiptum okkar.
Ríkisábyrgðir.
nauðsynlegar framkvæmdir sé
að ræða. Þá hefir sú venja tíðk-
azt, að ábyrgjast allt andvirði
þeirra stórfyrirtækja, sem ráðizt
hefir verið í. Þetta nær engri átt.
Ef ríkissjóður á að ganga í á-
byrgðir fyrir fyrirtæki, þá má
það ekki vera nema að vissum
hundraðshluta, t. d. ekki yfir 75
—80% af kostnaðarverði. Alþingi
hefir ekki á hverjum tíma full-
komna aðstöðu til að meta það,
hvort fyrirtæki, sem sótt er um
ríkisábyrgð fyrir, eru raunveru-
lega lífvænleg og réttmætt að
rétta þeim hjálparhönd. Þeir,
sem um slíkar ábyrgðir sækja,
verða því að sýna trú sína á
fyrirtækin með því að leggja
sjálfir fram áhættufé. Það eru
engin eða lítil takmörk fyrir
því hverskonar fyrirtækjum
yrði komið hér á fót ef þeirri
reglu yrði framfylgt, að ábyrgj-
ast allan stofnkostnaðinn fyr-
ir hlutaðeigendur. Þá verður þess
ekki síður að gæta að ríkis-
ábyrgð sé ekki veitt nema henn-
ar sé full þörf og að það sé eðli-
legt að fé fáist ekki til fram-
kvæmdarinnar með öðru móti.
En fyrst og fremst verða menn
þó að skilja það, þótt þeir hafi
áhuga fyrir framgangi ýmissa
mála, að ekki er mögulegt að
gera allt í einu og að það er ó-
hugsandi að lítið land eins og
ísland geti fengið nema tak-
markað fjármagn að láni er-
lendis, jafnvel þótt það sé ætl-
aö til nytsamlegra fyrirtækja;
fyrirtækja, sem út af fyrir sig
gætu staðið undir sjálfum sér.
Gjaldeyrisástandið, sem ég mun
fara um nokkrum orðum, sýnir
það, að enda þótt atvinnuveg-
irnir hafi gengið betur á þessu
ári en áður og meiri peningar
séu í umferð manna á milli, þá
er engu síður ástæða til var-
færni en áður í öllu því er snert-
ir nýjar skuldbindingar þjóðar-
innar út á við.
Hversvegna iimflutn-
Ingur liefir hækkað
á árinu 1937,
þrátt fyrir höftin.
Þá sé ég ástæðu til að minn-
ast á gjaldeyrishorfurnar. Sam-
kvæmt síðustu skýrslu um inn-
flutning og útflutning til loka
septembermánaðar, nemur inn-
flutningur og útflutningur hvor
um sig ca. 40 millj. kr. og hefir
verzlunarjöfnuði því sem næst
verið náð. Á sama tíma í fyrra
stóðu þessi mál þó nokkuð bet-
ur því að þá var verzlunarjöfn-
uðurinn hagstæður um rúmar 2
millj. króna, en hins ber þá
jafnframt að geta, að í landinu
liggja nú mun meiri vörubirgðir
en á sama tíma í fyrra. Virðast
allar líkur benda til þess, að
greiðslujöfnuður muni nást á
þessu ári ef vörur þær, sem ó-
seldar eru, seljast svo sem við
má búast. En hitt er ljóst, aö
innflutningurinn hefir hækkað
svo verulega á árinu, eða um
9 millj. kr„ að um verulegan
afgang verður ekki að ræða.
Af hverju stafar þá þessi hækk-
un á innflutningnum? Er það
vegna þess aö neyzla erlendra
eyðsluvara hafi aukizt, og að
raunverulega hafi þannig verið
linað á innflutningshöftunum.
og því eigi sparast sá gjaldeyrir,
sem ætla hefði mátt? Þessu má
hiklaust svara neitandi. Að vísu
liggur ekki fyrir yngri sundur-
liðuð skýrsla um innflutning-
inn en frá ágústmánaðarlokum
þ. á. Þá var heildarinnflutning-
urinn orðinn rúmum 8 millj.
kr. meiri en í fyrra um sama
leyti, en þá voru eítirtaldir 5
vöruflokkar hærri en í fyrra
sem hér segir:
Byggingarvörur
höfðu hækkað um kr. 1,325 þús.
Útgerðarvörur
höfðu hækkað um kr. 3,334 þús.
Rafmagnsvörur
höfðu hækkað um kr. 595 þús.
Skip og vélar
höfðu hækkað um kr. 683 þús.
Landbúnaðarvröur
höfðu hækkað um kr. 310 þús.
eöa samtals um kr. 6,200 þús.
Ástand saltfisksölinm-
ar krefst áframhald-
amli, strangra inn-
flutningshafta.
Það er þessvegna ljóst: að
hækkandi innflutningur hefir
stafað af aukinni síldarútgerð,
af auknum framkvæmdum í
byggingum, sérstaklega verk-
smiðjubyggingum og vélaaup-
um til þeirra, af auknum inn-
flutningi rafmagnsvara, og þó
er þar ekki meðtalinn innfluftn-
ingur, sem gengur beint til raf-
veitanna sjálfra. Það sem er
eftir ótalið af innflutningshækk-
uninni er bein afleiðing af verð-
hækkun á vörum á erlendum
markaði. M. ö. o. eða þátt fyrir
svipaða framkvæmd innflutn-
ingshaftanna og undanfarin ár,
þá hefir innflutningurinn hækk
að af framangreindum ástæð-
um 9 millj. kr. það, sem af er
árinu, og ekki sýnilegt, að gjald-
eyrisafgangur verði frá árinu,
sem neinu nemur í áslok. Ein
meginástæðan enn til þess að
þetta yfirstandandi ár nær ekki
að verða það góðæri í verzlun
okkar út á við, sem allar venju-
legar ástæður bentu til, er vit-
anlega örðugleikinn, sem er á
fiskútflutningi. Fiskverðið hef-
ekkert hækkað og útflutningur-
inn á fiski virðist tæpast muni
ná sömu fjárhæð og síðastl. ár,
og þó var hann þá það lægsta
sem orðið hefir um fjölda ára,
eða 9 millj. kr. lægri en árið
1933 t. d. Þá er ennfremur þess
að geta að verð á saltsíld hefir
ekkert hækkaö og þannig hefir
verðhækkunin ekki náð til fisks-
ins eða síldarinnar, sem venju-
lega hafa náð því að vera helm-
ingur alls útflutningsins. Verð-
hækkun mun hinsvegar undan-
tekningarlítið hafa náð til alls
innflutningsins. Að þessu at-
huguðu er engin ástæða til
neinnar sérstakrar bjartsýni
um viðsiptin út á við, þótt á-
stand atvinnuveganna hafi batn
að allverulega á þessu ári. Af
þeim tölum, sem ég hefi nefnt,
verður að draga þá ályktun, að
ekki sé unnt að slaka til á inn-
flutningshöftunum í næstu
framtíð — því miður. Sú fullyrð-
ing, sem menn heyra daglega,
að hægt sé, vegna batnandi ár-
ferðis, að veita þennan eða hinn
innflutninginn fremur nú en
áður, á sér því miöur e n g a
stoð í veruleikanum.
„Við vcrðum að fara
varlega“.
Enda þótt síðasta ár hafi mátt
teljast gott ár yfirleitt, þegar frá
eru talin þau stórfelldu óhöpp,
sem leitt hefir af fjárpestinni,
þá má ekki gleyma því að enn
hefir ekkert rætzt úr um markað
fyrir þá vöru, sem fram á árið
1934 var aðalútflutningsvara
landsmanna, saltfiskinn, og við
megum ekki gleyma því þótt
síldin hafi reynzt vel í ár, að á
meðan svo stendur um fisk-
markaðinn að öðru leyti eins og
nú er verðum við að fara var-
lega.
£ a i p i ð
mam朜œæœuœæœœœísuœ*
Skuldir ríkissjóðs
standa í stað.
Eins og drepið hefir verið á
hér að framan, hefir ekki tek-
izt undanfarin ár að greiða af-
borganir af föstum, samnings-
bundnum lánum ríkissj óðs,
sem nú orðið nema um 1,4 millj.
kr. á ári, af tekjunum, heldur
hefir reynzlan orðið sú, að á
móti þessum afborgunum hafa
myndazt skuldir innanlands,
aðallega í Landsbankanum.
Þótt þetta geti í raun og
veru talizt sæmileg útkoma,
að skuldirnar standi í stað, þá
verður ekki við það unað til
lengdar, sökum þess hve erfitt
er um lántökur innanlands til
þessara greiðslna og neyðarúr-
ræði að leita út fyrir landið
með slíkar lántökur. Af þessu
leiðir það, að skapa verður
fullan greiðslujöfnuð á fjár-
lögunum. Það má að vísu segja,
að til mikils sé ætlazt að ríkis-
sjóður lækki skuldir sínar um
1,4 millj. kr. á ári, en ég tel ekki
hjá því komizt að setja markið
þar.
•Výjar kröfns* um opin-
licrau síuðiiing liljóta
að lciða af sér nýja
tckjustofna.
Nú er kunnugt, að áhugi
mun vera fyrir því í þinginu, að
styrkja ýmsar framkvæmdir á
sviði sjávarútvegsmála í fram-
haldi af því sem gert hefir
verið í þeim málum og enn-
fremur vitað, að fjárpestin,
sem geysað hefir undanfarið,
mun hafa áframhaldandi
kostnað í för meö sér. Þá mun
og vera áhugi fyrir að styrkja
byggingar í sveitum og ein-
stakir þingmenn munu vafa-
laust bera fyrir brjósti ýms
mál, sem kosta munu fé ef til
framkvæmda koma. Þegar
þetta er athugaö og þess gætt,
að á fjárlagafrumv. er raun-
verulega 900 þús. kr. greiðslu-
halli, sem á að vega upp á móti,
þá sjá allir, að það er örðugt
verkefni að skapa fullan jöfn-
uð á fjárlögunum, en það er
verkefni sem verður að leysa.
Að mínum dómi verður fyrst
Eins og- kunnugt er, þá hefir
þeirri stefnu verið fylgt um rík-
ísábyrgðir undanfarin ár, að
forðazt hefir verið að takast á
hendur ábyrgðir fyrir erlendum
lánum. Síðan á árinu 1934 mun
ekki hafa verið tekin ábyrgð á
neinu erlendu láni, nema til eins
fyrirtækis,. rafveitu á ísafirði,
sem áður hafði verið gefið loforð
um. Hinsvegar hafa verið teknar
nokkrar ábyrgðir á lánum inn-
anlands. Ástæðan til þessarar
stefnubreytingar var sú, að hin-
ar mörgu ábyrgðir ríkissjóðs er-
lendis voru farnar að hafa slæm
áhrif á lánstraust landsins út á
við, og eins og sakir stóðu um
gjaldeyrisástandið, var mjög
varhugavert að sækjast eftir er-
lendum lánum yfirleitt. Fyrir
undanförnum þingum hafa þó
legið margar beiðnir um ábyrgð-
ir á erlendum lánum, en af-
greiðslu þeirra mála hefir verið
frestað, ekki sízt með það fyrir
augum, að sýnt yrði, hvort ekki
yrði hægt að fá lán til nytsam-
legra stórfyrirtækja hér án rík-
isábyrgðar. Reynsla sú, sem
fengizt hefir í þessu, verður hins
vegar að teljast sú, að mjög erf-
itt sé að koma slíku í kring, ekki
sízt vegna þeirra gjaldeyriserfið-
leika, sem við eigum við að búa.
Af þessu virðist mega draga þá
ályktun, að vel gæti það legið
fyrir, að annaðhvort yrði að
fresta þeim stórfyrirtækjum öll-
um, sem nú eru á prjónunum,
eða Alþingi gæfi kost á einhverj -
um ábyrgðum. En hvað sem við
kann að sýnast liggja, verður
það að vera ljóst, að Alþingi
hlýtur að sýna hina mestu gætni
og festu í þvi að veita slíkar á-
byrgðir.
Það er alveg víst, að fyrir þetta
þing munu koma margar á-
byrgðarbeiðnir, og það er einnig
víst, að ef nokkurt vit á að verða
í afgreiðslu þeirra, þá verður að-
eins unnt að sinna fáum þeirra.
Það er ekki unnt að ráðast í einu
í byggingar allra þeirra stórfyr-
jj irtækja, sem nú virðast fyrirhug-
uð í landinu, og á ég þar sérstak-
lega við rafveitur. Það verður því
að ákveða einhverja röð á þess-
um framkvæmdum. Þjóðin verð-
ur að gæta þess, að spilla ekki
fyrir sér út á við með því að fær-
ast of mikið í fang á erfiðum
tímum, jafnvel þótt um góðar og