Nýja dagblaðið - 31.12.1937, Blaðsíða 3

NÝJA DAGBLAÐIÐ
3
Hifaveita eða rafmagnshitun
Eftír Þórí Baldvínsson
NÝJA DAIiBLAÐlB
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Ritstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritstj ómarskrif stof urnar:
Lindargötu 19. Símar 4373 og 2353
Afgr. og auglýsingaskrifstofa:
Hafnarstræti 16. Sími 2323.
kskriftargjald kr. 2.00 á mánuði.
í lausasöiu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda hl.
Sími 3948.
<%» w n w n — n — n w o w n i n — n — n — n — r — n »
Framboðíð
í Reykjavík
Eftir mánuð kjósa Reykvík-
ingar sér bæjarstjórn fyrir
næstu fjögur ár.
Framboðslisti Framsóknar-
flokksins við þessar kosningar
er nú birtur á öðrum stað hér
í blaðinu.
Mun hann vekja hina mestu
eftirtekt, og þá fyrst og fremst
vegna þess hver þar skipar
efsta sætið.
Reykjavík er talin hlutfalls-
lega stærsta höfuðborg í álf-
unni. í Reykjavík býr meir en
þriðjungur allrar þjóðarinnar.
Hér er aðsetur flestra helztu
stofnana landsins. Meiri hluti
allrar stórútgerðarinnar er rek-
inn héðan. Meginið af allri
verzluninni við aðrar þjóðir fer
um hendur verzlunarfyrirtækj a
í Reykjavík og hér er markað-
urinn stærstur í landinu fyrir
innlendar framleiðsluvörur.
Loks hefir all-umfangsmikill
iðnaður risið hér á fót síðustu
árin í skjóli innflutningshaft-
anna.
Það liggur því í augum uppi,
að mikið veltur á því hvernig
Reykjavík er stjórnað. Enda er
svo komið, að stjórnin á mál-
efnum höfuðstaðarins er orðið
áhyggjuefni allra hugsandi
manna hvar sem er á landinu.
Fari sú stjórn illa úr hendi,
þá hefir það áhrif fyrir gjörvalt
landið.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
haft meira hluta vald yfir mál-
efnum Reykjavíkur og ber þar
aðalábyrgð. En Alþýðuflokkur-
inn hefir verið annar stærsti
flokkurinn í bænum og hefir
farnaður bæjarfélagsins mjög
dregið dám af meginskoðunum
þessara tveggja stjórnmála-
flokka.
Hin skefjalausa samkeppni
annarsvegar og einstrengings-
lega kaupstreita hverskonar
stéttarsamtaka hinsvegar, hafa
leitt til þeirrar dýrtíðar, sem
orsakar að Reykjavík er í mik-
illi hættu stödd, og þá jafn-
framt sú þjóð, sem á hálfum
mannsaldri hefir eignazt þessa
hlutfallslega stóru en dýru borg.
Framsóknarílokkurinn hefir
til þessa átt fremur litlu fylgi
að fagna í Reykjavík. Lífsskoð-
anir bændanna og samvinnu-
mannanna sem mótað hafa
stefnu þessa flokks, hafa ekki
samrýmst hugsunarhætti ný-
byggjanna á mölinni, meðan
Selvogsbanki og seðlabankar
Eins og almenningur mun nú
vera orðinn sæmilega fróður
um, hefir í undanfarin fjögur
ár staðið yfir leit eftir heitu
vatni á Reykjum í Mosfellssveit,
— nægilega miklu til þess að
hita Reykjavík.
Það er einnig kunnugt, að á-
rangur þessarar leitar er talinn
vera sá, að nú sé fundið nægi-
lega mikið vatnsmagn til þess að
hita, sem næst helming þess
hluta bæjarins, sem liggur inn-
an Hringbrautar.
Einhverjar líkur munu vera
fyrir því, að meira heitt vatn
kunni að fást á þessum stað,
jafnvel þótt árangur af borunum
á þessu síðasta ári, gefi ekki
miklar vonir í þá átt.
Það hefir verið bent á það af
ýmsum, að í nágrenni Reykja-
víkur sé önnur jarðhitasvæði,
sem miklar likur séu til að
hagkvæmara væri að nota, og
sem fullnægja mundu þörfum
bæjarins. Þessi j arðhitasvæði
eru þó lítt eða ekkert rannsök-
uð enn, og ýmislegt bendir til,
að um rannsókn á þeim verði
ekki að ræða af bæjarins hálfu,
þar sem mál þetta virðist hafa
flækzt inn í flokkapólitíkina,
með alla þá þrjósku og einsýni,
sem henni vilja jafnan fylgja.
Það er því ekki annað sýnna,
en að þær nauða ófullkomnu
rannsóknir, sem þegar hafa
verið gerðar, og sem eingöngu
eru bundnar við hinn áður-
nefnda stað, verði látnar nægja,
og að tilraun verði gerð til að
virkja það heita vatn, sem nú
fæst þar, svo skammt sem það
nær.
Borgarstjóri Reykjavíkur hef-
ir í þessum tilgangi lagt drögin
fyrir 4% milljón króna lán í
Englandi, sem kunnugt er, og
mun hann gera sér vonir um að
lán þetta fáist, þó enn muni
ekki fengið formlegt samþykki
fyrir því.
Það er upplýst, að sumu leyti
af skýrslu borgarstj óra, og að
sumu leyti af þeim umræðum,
sem orðið hafa út af þessari
fyrirhuguðu lántöku, að á henni
megnuðu að mæta kröfunum,
sem gjörðar voru af leiðtogum
annara stjórnmálaflokka fyrir
nýbyggjanna hönd.
En þegar svo er komið að tog-
araútgerðin hrörnar að sama
skapi sem fátækraframfærið
eykst — þrátt fyrir alla at-
vinnubótavinnu, en skuldir bæj-
arins aukast um hálfa milljón
króna á hverju ári, vegna þess
að þungbærar álögur borgar-
anna hrökkva ekki fyrir út-
gjöldunum, þá er ekki ólíklegt,
að alvarlega hugsandi borgarar
í bænum fari að gefa gaum
þeim stjórnmálaflokki, sem
fyrst og fremst er mótaður af
hugsunarhætti samvinnumanna
í landinu.
Og einmitt nú, þegar þjóðin
öll á svo ósegjanlega mikið
undir því að stjórnin á höfuð-
staðnum verði rekin með meiri
eru ýmsir alvarlegir gallar, og
að henni fylgja ýms miður
heppileg skilyrði frá hálfu lán-
veitenda. Eitt af þessum skil-
yrðum er t. d. það, að eignir og
tekjur Reykjavíkurbæjar verði
um 35 ára skeið bundnar sem
veð fyrir láninu. Ef Reykjavík-
urbær væri íullráðinn í að
stofna ekki til neinna opinberra
framkvæmda, sem þyrfti lán-
töku til, á næstu 35 árum, mætti
segja að þetta skilyrði væri
ekki mjög til saka. — En er það
svo? Hvað er til dæmis að segja
um framhaldshitavirkjun? —
Mundi ekki þurfa lántöku til
hennar, og hver mundi aðstaða
okkar verða þá, með eignir og
tekjur bæjarins veðsettar? Eða
á framhaldsvirkjun ekki að
koma fyr en eftir 35 ár?
Þá er skilyrðið, um að efni til
virkjunarinnar sé keypt í Eng-
landi. Lánveitendur trúa þó
ekki íslenzkum mönnum til þess
að inna það verk af hendi, og
setja upp að það sé falið ensku
félagi, er síðan fái 5% af and-
virði efnisins í ómakslaun.
Tæpast verður sagt, að með
þessu sé tryggð hagkvæm inn-
kaup. Með slíku fyrirkomulagi
er það beinlínis hagur fyrir 'nina
ensku innkaupendur, að efnið
sé með háu verði. En þó gert
sé ráð fyrir því, að ekki sé um
annað en strangasta heiðarleik
að ræða, af hálfu hins enska
félags, en þá nokkur vissa fyrir
því, að heppilegasta og örugg-
asta efnið til þessara hluta fá-
ist á enskum markaði, og að
þeir menn, sem um innkaupin
eiga að sjá, hafi þá sérþekkingu
á öllu þar að lútandi, sem geri
þá starfi sínu vaxna?
Nokkur óvissa mun um það
hver afföll kunni að verða á
láni þessu, en frá þeim hlutum
mun alls ekki vera gengið enn.
Má það þó furðulegt þykja, þar
sem það, út af fyrir sig, getur
skipt öllu máli um það, hvort
lánið yfirleitt kemur til greina
sem nothæft, eða ekki.
Hitaveitumálið er eitt af þeim
málum, sem almenningur hefir
varfærni, af meiri yfirsýn, meiri
hæfileikum, meiri karlmennsku
en verið hefir, þá er gott til
þess að vita, að ekki skuli þurfa
nema tiltölulega litla tilfærslu
frá öðrum stjórnmálaflokkum
til þess að Framsóknarmenn
geti farið með úrslitaatkvæði í
bæjarstjórn Reykjavíkur á
næsta kjörtímabili, undir for-
ustu þess stjórnmálamanns,
sem kunnastur er nú með þjóð-
inni og viðurkenndastur.
Stjórnin á höfuðstaðnum er
ekki aðeins bæjarmál, það er
landsmál, og eitt af mestu
vandamálum landsmálanna
eins og á stendur.
Þess v^gna velja Framsóknar-
menn sjálfan formann sinn til
þess að vera í fylkingarbrjósti
fyrir þeim frambjóðendum sem
flokkurinn býður nú fram.
G. M.
látið sig miklu skipta, og er
það að vonum. Öll slík mál eiga
það á hættu að pólitískir speku-
lantar taki þau upp á arma sína
og noti sem tálbeitu vegna
flokkshagsmuna. Því verður
tæpast neitað með sanni, að
ekki hafi nokkuð brytt á þessu
í sambandi við hitaveitumálið,
eins og ég hefi líka áður tekið
fram, og túlkun málsins í blöð-
unum hefir ljóslega borið þess
vott að áhuginn stafaði stund-
um af fleiru en hinum þjóðhag-
fræðilegu atriðum einum sam-
an.
Þessi skrif og þetta umtal
hefir þó, ásamt fleiru, orðið þess
megnugt að skapa áhuga fyrir
hitaveitumálinu; áhuga, sem
ekki er bundinn við flokkshags-
muni nema í einstökum tilfell-
um.
Engum manni dylst það, að
það er hið mesta hagsmunamál
fyrir heild og einstaklinga, að
innlend orka sé notuð hér til
sem flestra hluta, og þá um leið
til upphitunar húsa, sem ann-
ars. En þessi nauðsyn má um-
fram allt ekki leiða menn út á
villigötur. Það er hægt að fara
svo með gott- mál, að að því
verði lítill hagur, eða jafnvel
tjón, og vísasti vegurinn til þess,
er að koma þvi inn á einstigi
pólitískra sérhagsmuna, þar
sem ýmist er rasað um ráð fram,
eða stungið við fótum.
Sú hefir orðið raunin á með
þetta mál. Það hefir aldrei ver-
ið tekið rólegum og íhugandi,
vísindalegum eða hagfræðileg-
um tökum. Það hefir verið
meira og minna þröngsýnt og
kenjótt tilfinningamál, krydd-
að rómantík og pólitík. Frá upp-
hafi hefir verið einblínt á eina
aðferð og einn stað, alveg eins
og ekkert annað væri þekkt, eða
gæti komið til mála, milli him-
ins og jarðar.
Það virðist t. d. alveg hafa
gleymzt, að austur við Sog eiga
Reykvíkingar sex milljón króna
fyrirtæki, eða vel það, sem, eins
og nú standa sakir, skilar nátt-
úrunni aftur um 85% af þeirri
íslenzku orku, sem þar er virkj-
uð, — ónotaðri. Það virðist al-
veg hafa gleymzt, að það er
framúrskarandi góð aðstaða
til stækkunar á þessu orkuveri,.
svo það geti hitað, — ekki helm-
inginn af hálfri Reykjavík,
heldur Reykjavík alla, Hafnar-
fjörð og nágrenni, Suðurlands-
undirlendið og Suðurnes, — ef
því er að skipta.
Hvernig stendur á því, að
þetta virðist ekki hafa verið
skoðað sem rannsóknarefni, til
samanburðar við hitaveitu frá
jarðhitasvæðum?
Ef rannsókn leiddi í ljós, að
hægt væri að framleiða hita-
orku austur við Sog, lítið eða
ekkert dýrara en þá, sem fást
kynni frá j arðhitasvæðum með
beztu skilyrðum, hefir það þann
mikla kost, að margfalt fleiri
gætu orðið þess aðnjótandi. Það
verður einnig að fullyrða, að
hvað tækni snertir, stendur raf-
magnsupphitun, þar sem hún
er fullkomnust, langt framar
vatnsupphitun. Er þó vafalaust,
að rafmagnsupphitun hefir ekki
náð þeirri fullkomnun, sem
vænta má í náinni franltíð, svo
mjög sem þeim vísindum fleygir
fram hin síðari ár.
Rannsókn á rafmagnsfram-
leiðslu til upphitunar, átti vit-
anlega að fara fram samhliða
jarðhitarannsóknum þegar í
upphafi, en hún er þrátt fyrir
það enn ekki um seinan. Hún
þarf heldur ekki að tefja fyrir
hitaveitu reynist sú aðferð
heppilegri.
Eins og nú er frá þessum
upphitunarmálum gengið, er
ekki hægt að búast við því, að
virkjun af neinu tagi komi til
greina fyr en á næsta sumri.
Það er því enn tími til rann-
sóknar, ef undinn er bráður
bugur að. Aðstaðan er sérstak-
lega hæg. Við höfum ónotað
rafmagn í stórum stíl og þurf-
um því ekki að miða við fræði-
legar niðurstöður um tæki eða
orkuþörf. Þá hlið málsins er
því hægt að sannprófa.
Upplýsingar um kostnað við
framhaldsvirkjun, munu að
nokkru leyti liggja fyrir, og að
því leyti sem þær eru ónógar,
eru þær að sjálfsögðu auðfengn-
ar á skömmum tíma frá þeim
norsku verkfræðingum, sem
höfðu með höndum eftirlit og
áætlanir um Sogsvirkjunina, og
sem að allra dómi inntu það
verk þannig af hendi, að ekki
verður út á sett.
Að lokum munu liggja fyrir
ýmsar almennar erlendar rann-
sóknir um rafmagnsnotkun til
upphitunar húsa. Ég get nefnt
sem dæmi rannsókn þá, sem
gerð var í Frakklandi árið 1933,
að tilhlutun hins opinbera, en
það var samanburðarrannsókn
um upphitunargildi kola (kola-
kyntar vatnsmiðstöðvar), raf-
magns og gass. Rannsóknar-
nefndin komst að þeirri niður-
stöðu, að 30 kilowattstundir af
rafmagni jafngiltu 11 kg. af kol-
um. Ef kolasmál. er reiknuð á
kr. 40.00, mætti kilowattstundin
þá ekki kosta meira en 1.5 aura.
Það skiptir þó nokkru máli
hvaða kolategundir átt er við,
en það er ekki hægt að sjá á
þeim útdrætti, sem ég hefi séð
af umræddri skýrslu, og sem
birtist í hinu þekkta franska
byggingafræðitímariti, „L’archi-
tecture d’aujourd’hai". Þar sem
hér eru yfirleitt notaðar fremur
lélegar kolategundir, (t. d. alls
ekki anthracitekol, sem þó eru
mjög notuð í borgum erlendis,
vegna þess, hve þau eru reyklítil
og brennsla þeirra fullkomin),
má búast við að hlutfallsverðið
á rafmagninu mætti vera eitt-
hvað hærra en að framan grein-
ir. — Verkfræðingurinn, sem
skrifar um frönsku skýrsluna í
áður nefnt tímarit, getur þess,
að hin franska rannsóknarnefnd
hafi farið mjög gætilega í sak-
irnar hvað rafmagnið snertir, og
þykist hann hafa sannanir fyrir
því að 30 kw.st. jafngildi 15 kg.
af kolum, en það svarar til 2ja
aura verðs á kilowattstund,
reiknað á sama hátt og áður.
Þótt ekki liggi fyrir fullnægj-
andi rannsóknir á þessum efn-