Nýja dagblaðið - 08.05.1938, Síða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Sýslumennirnir og þjóðiélagið
Eftir JÓNAS JÓNSSON
—~---------------------------í
\ÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Ritstjórl:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritstjórnarskrif stofumar:
Lindarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrlfstoía:
Llndargötu 1D. Sími 2323.
Eftir kl. 5: Síml 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar 3948 og 3720.
•I I !■ II ■ I — < II !■ 3 ■■ II — I !!!■ II I ■ II M II M fl ■■
Óttasl íhaldíð
lærisveinínn?
Hinni vaxandi hagsmuna-
streytu stéttanna og tillitsleysi
þeirra til þjóðarheildarinnar,
hefir réttilega verið líkt við bar-
áttu ættanna á Sturlungaöld.
Hér, eins og annarstaðar, á
stéttabaráttan upptök sín í
hugsunarhætti og skipulagi
frjálsu samkeppninnar.
Það er lögmál hinnar frjálsu
samkeppni, að hver einstakling-
ur eigi fyrst og fremst að hugsa
um sjálfan sig og sá, sem sterk-
ari reynist í samkeppninni um
fjármagnið og yfirráðin, hafi
rétt til að undiroka þann, sem er
minnimáttar.
Samkvæmt þessum hugsunar-
hætti hafa þær stéttir, sem náð
hafa tökum á fjármagninu og
yfirráðum stóratvinnurekstrar-
ins, byggt upp fagleg og pólitísk
hagsmunasamtök til að vernda
sérréttindi sín og efla þau á
kostnað hins vinnandi fólks.
Til að hamla á móti yfirtroðsl-
um og kúgun þessara stétta,
hafa hinar, sm selja þeim vinnu
sína, myndað samtök til að berj-
ast fyrir rétti sínum og kjörum.
Þannig hefir hin frjálsa sam-
keppni skapað stéttabaráttuna
Hér á landi er Sjálfstæðis-
flokkurinn hin pólitísku hags-
munasamtök þeirra fámennu
stétta, sem betur hafa mátt sín
í samkeppninni. Hann er til
þess stoínaður að vernda sér-
réttindi þeirra og bera kröfur
þeirra fram.
Sé skyggnzt yfir stéttabarátt-
una og stéttakröfurnar á undan-
förnum árum, verður fljótlega
ljóst, að ósvífnustu og þjóð-
hættulegustu kröfurnar hafa
komið frá þessum stéttum og
verið bornar fram af flokki
þeirra, Sjálfstæðisflokknum.
Ein stéttin í Sjálfstæðisflokkn-
um, heildsalarnir, hefir krafizt
ótakmarkaðs innflutnings, til
þess að halda svipuðum tekjum
og í góðærinu, enda þótt fullnæg-
ing slíkra krafna hefði eyðilagt
fjárhagslegt sjálfstæði þjóðar-
innar.
Önnur stéttinn i Sjálfstæðis-
flokknum, stórútgerðarmennirn-
ir, hefir krafizt svo mikils láns-
fjár hjá bönkunum, að laun
þeirra þurfi ekki að lækka, þó
aflaleysi og markaðsvandræði
sverfi að sjávarútveginum.
Þriðja stéttin í Sjálfstæðis-
flokknum, íhaldslæknarnir í
Reykjavík, hefir myndað harð-
vítug verkfallssamtök til að
knýja fram samninga við
Sjúkrasamlagið, er getur tryggt
þeim yfir 30 þús. kr. árslaun.
Þannig mætti lengi telja.
Það verður ekki talið neitt
undarlegt, þótt þetta fordæmi
stéttanna í Sjálfstæðisflokknum
hafi orðið til þess að skapa eins-
konar kröfufaraldur í þjóðfélag-
inu. Enda hefir það líka farið
svo, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefir eignazt hættulegan læri-
svein í þessum efnum.
Þessi lærisveinn er Kommún-
istaflokkurinn.
Kommúnistafl. er miklu yngri
en Sjálfstæðisflokkprinn. Þó að
fátt megi gott um hann segja,
verður það ekki af honum haft,
að hann hefir verið frámunalega
næmur á þau vinnubrögð Sjálf-
stæðisflokksins að gera kröfur á
hendur þjóðfélaginu í nafni
hinna og þessara stétta.
Kommúnistaflokkurinn hefir
einkum snúið máli sínu til verk-
lýðsstéttanna. Hann hefir reynt
að espa þær til baráttu fyrir
kaupkröfum og kjarabótum, sem
hann vissi að atvinnuvegirnir
gátu ekki fullnægt. Sterkasta
stoð hans í þessari baráttu hefir
verið sú, að hann hefir venju-
lega getað bent á óbilgjarnari
kröfur hjá stéttunum í Sjálf-
stæðisflokknum og hversu kjör
þeirra væru miklu betri en kjör
hins vinnandi fólks.
Tilgangur kommúnista með
þessari kröfubaráttu er sá, að
að skapa stöðvun og óáran í at-
vinnulífinu, er skapi farveg fyrir
uppreist og byltingu, sem er
þeirra takmark.
Það virðist nú eins og ýmsum
Sjálfstæðismönnum standi orðið
stuggur af þessari samkeppni
lærisveinsins og telji hana
hættulega, ekki eingöngu sín
vegna, heldur líka vegna fram-
tíðar þjóðarinnar. Blöð flokks-
ins eru jafnvel farin að tala um
hættu stéttabaráttunnar og
nauðsyn þess, að stéttirnar taki
meira tillit til þjóðarinnar.
Þetta virðist nokkuð seint séð
hjá Sjálfstæöisflokknum, þar
sem hann er frumkvöðull stétta-
baráttunnar hér á landi og hefir
verið málsvari þeirra stéttar-
krafa, sem ósvífnastar hafa verið
og hættulegastar þjóðarhags-
mununum. En samt væri það
lofsvert, ef flokkurinn kæmi
auga á þessa staðreynd fyrr en
seinna, og gæti líka reynzt þjóð-
inni mikilsvert. En fyrsta próf-
unin á einlægni flokksins í þess-
um efnum, verður sú, hvort hann
vill vera með í því að lækka laun
og forréttindi þeirra stétta, sem
hann er fulltrúi fyrir, því að þau
eru frumrætur stéttabaráttunn-
ar. Reynist afstaða hans óbreytt
í þeim efnum, ætti hann ekki að
vera að setja upp neinn lýðs-
skrumssvip og skamma læri-
svein sinn fyrir það, sem hann
er jafnsekur um sjálfur.
Þ. Þ.
PRENTMYNQASTOFAN
LEIFTU R
Hainaríirœii 17, (uppí),
býr til 1. floUks prentmyndir.
Sími 3334
ÚTBREIÐIÐ
NÝJA DAGBLAÐIÐ.
Jónas Jónsson flýtur í efri
deild þingsályktunartillögTi um
byggingu sýslumannabústaða.
Hefir hann skrifað með henni
ítarlega greinargerð og fer hún
hér á eftir:
Þýðingarmikil stétt.
Sýslumannaembættin eru
gömul og virðuleg. Margir af
þjóðnýtustu mönnum í sögu
landsins hafa gegnt sýslu-
mannsstörfum. Og með ári
hverju má heita, að bætt sé á
þá stétt nýjum og vandasömum
störfum og framkvæmdum fyrir
þjóðfélagið.
Sýslumaðurinn er lögreglu-
stjóri og dómari í sínu héraði.
Hann innheimtir skatta fyrir
ríkið. Hann stýrir fjármálum
og framkvæmdum sýslunnar.
Hann hefir með höndum hin
fjölbreyttustu og vandamestu
störf fyrir ríkið og sýsluna.
Hann geymir hin dýrmætustu
skjöl viðvíkjandi eignum þús-
unda af meðborgurum sinum.
Glatist slík skjöl við bruna eða
af öðrum slysum, er tapið oft
óbætanlegt.
Léleg kjiir í seinni tíð.
En það er síður en svo, að þjóð
og þing hafi skilið, hve mikið
var hér í húfi. Að sama skapi
og hin nýja menning og fjöl-
þættu félagsmál leggja meiri
og meiri byrðar á herðar sýslu-
mönnum, má heita, að kjör
þeirra hafi farið versnandi. í
vaxandi dýrtíð eiga þeir hvergi
höfði sínu að að halla, og þeir
verða að hrekjast á milli heim-
ila með hin dýrmætu skjöl, eins
og væru þeir mannfélaginu ó-
viðkomandi. Dæmi eru til, að
nýir sýslumenn hafi hvergi
fengið inni í sýslu sinni og orð-
ið að koma fjölskyldu sinni
fyrir í annari sýslu. Hitt er þó
enn algengara, að sýslumaður-
inn verður að byggja eða kaupa
dýr hús, oft með sérstöku
neyðarverði, og sitja svo með
skuldabaggann alla æfi. Við
sýslumannaskipti eru húsamál-
in oft erfið og hættuleg fyrir
fjárhagslegt sjálfstæði þessara
starfsmanna. En ekki þarf
miklum getum að því að leiða,
hve ógætilegt það er fyrir ríkið,
að menn í hinum mestu trún-
aðarstöðum um fjármál og rétt-
arfar þurfi að vera fjárhagslega
háðir mönnum, sem láta í té
fjárstuðning eða ábyrgðir til
þess að dómari héraðsins og
fjárgæzlumaður ríkisins hafi
þak yfir höfuðið.
Virðing sýslumanna-
embœttanna áður.
Fyrr á öldum bjuggu sýslu-
menn venjulega stórbúum á
beztu jörðum í héruðunum.
Laun þeirra gerðu þeim kleift
að hafa rausn og risnu sem
hæfði embættinu að sið þeirrar
aldar. Enn eru sýndir á Ökrum
í Skagafirði veggir, sem taldir
eru verk Skúla fógeta, þegar
hann var sýslumaður í Skaga-
firði laust fyrir miðja 18. öld.
Fram yfir síðustu aldamót gátu
sýslumenn landsins með þeirri
launaaðstöðu, sem þeir höfðu,
notið sín sæmilega í héraði
undir hinu aldagamla skipulagi
um embætti þeirra. Húsakynni
þeirra voru að vísu ekki eld-
trygg, en þess var þá heldur
enginn kostur með þeirri gerð,
sem þá var á híbýlum manna í
landinu. En rausn og svipur
sýslumannsembættanna var þá
með þeim hætti, sem hæfði
þeirra virðulega starfi.
En þegar kom fram á stríðs-
árin 1914—18, breyttist þetta
skyndilega. — Verðhækkunin
sýndist skapa mikla auðlegð,
ekki sízt í Reykjavík. Áhrifa-
mestu lögfræðingarnir fengu
gífurlegar tekjur, margföld laun
við það, sem ríkið galt sýslu-
mönnum sínum. Margir af
helztu skörungum í lögfræð-
ingastétt vildu nú ekki líta við
sýslumannsembættum, heldur
reka sjálfstæða gróðaatvinnu í
kaupstöðum. Fór þá svo undir
þessum kringumstæðum, að
stundum voru settir í sýslu-
mannsembættin menn, sem
ekki voru til þess færir, svo sem
t. d. Einar Jónasson, svo að
ekki séu nefnd fleiri dæmi.
Undir þessum kringumstæðum
varð mjög erfitt að fá heppilega
menn í sýslumannastöður,
nema að beita til þess lægni og
áróðri, eins og gert hefir vexið
af ráðherrum Framsóknar-
manna síðan sá flokkur fór að
hafa bein áhrif á veitingar
sýslumannsembætta. En þó
verður að játa það, að síðan á
stríðsárunum 1914—18 hefir að-
staða íslenzkra sýslumanna
verið hin erfiðasta. Var þó hin
mesta þörf á að halda þessum
gömlu og virðulegu embættum í
heiðri, þegar svo mikil nýsköp-
un og óró var í hinu íslenzka
þjóðlifi í sambandi við ger-
breytingu i atvinnulífi og hugs-
unarhætti landsmanna.
Ekki verður deilt um nauðsyn
sýslumannsembættanna fyrir
ríkið. Að vísu mætti að skað-
lausu leggja nður 2—3 embætti,
en slík breyting er svo viðkvæm
fyrir héruðin og hefir ekki
mikla fjárhagslega þýðingu fyr-
ir ríkissjóð, að einsætt má telja,
að Alþingi muni í þeim efnum
ekki gera neinar verulegar
breytingar. Má auk þess líta á
það, að auk skyldustarfanna
eru góðir sýslumenn, sáttasemj-
arar í héraði og lögfræðilegir
ráðunautar héraðsbúa í vanda-
sömum málum, og má sízt gera
of lítið úr þýðingu þeirrar
staTfsemi fyrir almenning í
landinu.
Sýslumannsembœttin
þurfa að ná virðingu
sinni aftur.
Ég álit, að það eigi að hefja
sýslumannsembættin aftur til
vegs og virðingar, ekki vegna
sýslumannanna sjálfra, heldur
vegna þjóðfélagsins. í þau em-
bætti þurfa að veljast hinir
færustu menn, ekki fyrir áróður
þeirra manna, sem í hvert sinn
eru í ríkisstjórninni, heldur af
því, að það þyki eftirsóknarvert
að gegna störfum sýslumanns-
ins fremur en sinna gróðabralli
og fésýslu í höfuðstaðnum. Ég
álít, að hér á landi eigi sýslu-
menn að vera fyrir ísland það,
sem landshöfðingjarnir eru í
Svíþjóð, virðulegar og sterkar
stoðir mannfélagsins. Að vísu
er ólíku saman að jafna um auð
og veldi Svíanna, en hliðstæð
dæmi má finna, þó að hlutföll
séu önnur um auð og mann-
fjölda. Landshöfðinginn í
Gautaborg hefir hálfa milljón
manna í sinni umsjá. Hann býr
í höll, sem er tveggja alda göm-
ul eða meira. Áður fyrr gegndu
ríkir aðalsmenn slíkum embætt-
um í Svíþjóð, en nú eru settir í
þau fátækir myndarmenn. Þeir
hafa að vísu minni rausn en
hinir ríku fyrirrennarar þeirra,
en ríkið gerir þeim kleift að
halda uppi nægilegri rausn til
að halda við áliti stöðunnar.
Eru slík embætti þýðingarmikil
til að viðhalda heilbrigðu öryggi
í vaxandi þjóðfélagi.
Það er með öllu óhugsandi,
að sýslumenn, sem koma í em-
bætti, séu húsnæðislausir og
fái hin dýrmætu skjöl og em-
bættisbækur í kössum og böggl-
um, eins og nú tiðkast. Hér er
ekkert undanfæri. Héruðin
þurfa að eignast fasta embætt-
isbústaði handa sýslumönnum.
Embættin eru bæði í þágu ríkis
og héraða. Þess vegna verða
þessir aðiljar að kosta bústað-
ina í félagi. Aftur má telja rétt,
að sýslumenn annist viðhald
húsanna, meðan þeir gegn em-
bættinu.
Sýslumannssetur.
Ég álít, að sýslumannssetrin
eigi að vera sett á fallega staði
og hafa nokkurt landrými í
kring, svo að það megi koma
við trjágarði og nauðsynlegum
útihúsum, bæði fyrir bifreiðar
og hesta. Sýslumannssetur Ár-
nesinga færi vel á túninu á
Selfossi, utan við hringiðu hins
vaxandi kauptúns. í Rangár-
vallasýslu verður eðlilegast að
reisa það við vegamótin hjá
Stórólfshvoli. í kaupstöðum og
kauptúnum er eðlilegast að reisa
sýslumannshúsin á fallegum
stöðum í útjaðri bæjanna.
Sýslumannsbústaðir ættu hér
á íslandi að vera einlyft hús,
en með þeirri tilbreytni, sem
má fá með útbyggingum og
brotnu þaki. Slík hús eru til-
tölulega ódýrust og bezt til i-
búðar. Annarsvegar þarf að
vera skrifstofan, með sérinn-
gangi, biðstofu, ritaraherbergi
og eldtryggri skjala og pen-
ingageymslu. Hinsvegar Ibúð
sýslumannsins með nægilegu
húsrúmi fyrir meðalfjölskyldu
og gesti, og borðstofu, þar sem
(Frh. á 4. sUSu.)