Nýja dagblaðið - 15.05.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Alit ensks íræðímanns
-----------------------------
\ÝJ1 DAGBLAÐI9
Útgefandi: Blaðaútgáfan hJ.
Ritstjórl: *
ÞÓRARINN ÞÓRARXNSSON.
Ritstj ómarskrif stof umar:
Lindarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa:
Lindargötu 1D. Sími 2323.
Eftir kl. 5: Síml 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintaklð.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar 3948 og 3720.
Um íylgí og
fylgísleysí
Ritstjóri Vísis, Kristján Guð-
laugsson, hefir nýlega skrifað
grein í Vísi um að ég væri mjög
fylgisvana. Myndi líklega hafa
einn fylgismann, og væri þess-
vegna á hnotskóg eftir fylgi hjá
Mbl.mönnum.
Það mun frá almennu sjónar-
miði vera talið líkt því að ganga
í geitahús og biðja um ull, ef ég
færi að falast eftir fylgi Mbl.-
manna. En þó að þetta sé sagt í
Vísi með allmiklum óhyggindum,
þá má vel kóma við skynsömum
umræðum, þó að heimskulega
hafi verið til stofnað.
Sumir menn eru þannig gerðir,
að þeir fá aldrei neitt fylgi sem
um munar, og einn af þeim er
hinn ungi aðstoðarmaður við
Vísi. Hann getur vafalaust feng-
ið sæmilega goldna atvinnu, t. d.
við Vísi. Hann getur ef til vill
einhverntíma orðið bæjarfulltrúi
eða jafnvel uppbótarþingmaður,
en heldur ekki meira. Þetta fylgi
myndi hann fá fyrir atbeina
annara, en ekki fyrir hugkvæmd
eða frumkvæði.
Kristján Guðlaugsson og ýmsir
menn honum líkir, vita ekki, að
þeir menn sem raunverulega
hafa áhrif í sínu þjóðfélagi,
byrja með minna en einn fylgis-
mann. Þeir byrja með alls ekki
neitt. Þegar Landspítalamálið
var strandað á Alþingi, hjá
flokksbræðrum Vísisritstjórans
1923, setti ég jarðhitann inn í
málið, og það fékk líf og þroska-
skilyrði. Eftir 7 ár var spítalinn
tilbúinn. Þegar ég byrjaði sókn
í hitaveitumálum almennt, var í
fyrstu enginn liðstyrkur með. Sá
maður, sem varð fyrsti skóla-
stjóri við fyrsta skólann á heit-
um stað, var algerlega mótfall-
inn þessari framkvæmd. Og í Vísi
og samflokksblöðum hans þótti
það ganga brjálsemi næst að
reisa stórhýsi handa æskunni á
heitum stöðum. Eitt slíkt blað
kallaði þær stofnanir fjalldala-
skóla í háði. En fyrir fáum dög-
um samþykkti allt Alþingi á-
byrgð fyrir Rvík til að nota jarð-
hita til að hlýja allan bæinn. Á
fáum árum hafði hugmyndin um
notkun jarðhitans, frá því að
eiga nálega enga forsvarsmenn,
fengið alla þjóðina til fylgis og
stuðnings. Það má segja að ég
hafi, með baráttunni fyrir jarð-
hitanotkun, leitað eftir fylgi
andstæðinganna. Að minnsta
kosti eru þeir nú allir úr öllum
flokkum, komnir yfir á „fjall-
dalaskoðunina" í þessu efni.
Ég vil taka annað dæmi, enn
nærtækara, um það, hversu hug-
myndir fá fylgi og stuðning. Fyr-
ir rúmlega viku byrjaði ég á bæj-
arstjórnarfundi í útjaðri á einu
stórmáli, fátækraframfærslunni.
Ég byrjaði að leiða hugi manna
að því, hve fjarstætt væri t. d.
fyrir Rvík, að láta fólk streyma
inn í bæinn, án vonar um at-
vinnu, eða sjálfbjargarskilyrði,
og fara síðan brotalaust á fá-
tækraframfæri á herðum þeirra
manna, sem borga útsvör í bæn-
um.
Eftir í-eglunni í bæjarstjórn,
átti einhver úr meirihluta bæjar-
stjórnar að krefja sér hljóðs,
leggja til að málinu væri vísað
til bæjarráðs og molda það þar.
Borgarstjóri gerði þetta líka, og
bjóst við að sú saga væri búin,
og það því fremur, sem bæði
kommúnistar og Alþýðuflokks-
menn tóku í sama streng.
Nálega engir tilheyrendur voru
á fundinum. En hugmyndin um
byggðarleyfi fór eins og eldneisti
í þurran hálm. Um kvöldið vissi
hálfur bærinn, að ný uppástunga
var komin fram til að verja
gjaldendur í bænum fyrir því að
verða algerlega settir á höfuðið
á fáum missirum af atvinnu-
lausu fjölmenni, sem kastaði sér
á bæjarsjóðinn. Og daginn eftir
talaði allur bærinn um málið.
Eftir eitt ár verður Alþingi búið
að-samþykkja löggjöf, sem byggð
er á þessum grundvelli. Og eftir
fáein ár mun verða jafn erfitt að
hitta íslending, sem er á móti
byggðarleyfi, eins og það er nú
nálega ómögulegt að finna mann
sem er svo heimskur að fordæma
það að nota hita, sem hið kalda
land veitir börnum sínum djúpt
úr iðrum jarðar, til framdráttar
fólkinu í landinu.
Hugmynd eins og byggðarleyfi,
byrjar með að hafa engan fylgis-
mann. En eftir að rétt hugmynd
er komin fram, verður hún ekki
stöðvuð. Hún fer eins og logi
yfir akur. Herlína Vísismanna í
bæjarstjórn er mjög sterk, og
liðið í skotgröfunum vel æft. En
byggðarleyfið fór eftir ósýnileg-
um leiðum — vegi andans — yfir
þessa varnarlínu og inn I allar
pólitískar herbúðir í bænum,
nema til kommúnista. Þeir
einir eru fullkomlega lokað-
ir fyrir heilbrigðri skynsemi, og
þessvegna er vörn þeirra fyrir
allri skaðsemi sterkari en ann-
arra manna.
Og nú er ástandið þannig í
bænum, að allir hinir öruggari
gjaldendur í bænum heimta að
Mbl.flokkurinn hjálpi til að
koma frv. um byggðarleyfi gegn
um næsta Alþingi. Þeir vita, hvað
annars bíður þfeirra með útgjöld-
in. Rólegir og skynsamir verka-
menn fordæma fulltrúa Alþýðu-
flokksins fyrir sína neik'væðu að-
stöðu. Alþýðublaðið byrjaði fyrst
með fúkyrðum og illindum árás-
ir á mig í þessu máli. En eftir fáa
daga var móðurinn runninn af
því blaði. Verkamennirnir voru
búnir að kippa í mittisbelti rit-
stjóranna og segja þeim til synd-
anna.
En úti í dreifbýlinu eru radd-
irnar allra háværastar með
byggðarleyfin. — Bændum og
(Frh. á 4. siðu.)
Því er haldiff fram, aff
hver þjóff hafi viss skap-
gerffareinkenni, sem geri
hana frábrugffna öðrum
þjóffum. Þannig er t. d.
talað um fslenzka skap-
gerff, enska skapgerff o. s.
frv. f enska tímaritinu Poli-
tical Quarterly (London)
hefir Mr. Hamilton Fyfe
nýlega skrifað grein, þar
sem hann tekur það til at-
hugunar, hvort slík skoðun
hafi viff rök aff styffjast.
Fer hér á eftir álit höfund-
arins í stuttu máli:
Það er hægt að gera hverja
þjóð ánægða með því að segja
henni að hún sé betri en allar
aðrar. Fyrir hundrað árum hefði
verið auðvelt fyrir hvaða
heimskingja, sem var, að vekja
mikil fagnaðarlæti á múgfundi,
hvar sem var í Englandi, með
því einu, að segja „að einn Eng-
lendingur gæti hæglega ráðið
niðurlögum þriggja Frakka“. Við
sjáum nú svipuð dæmi í Þýzka-
landi, þar sem Hitler er hvar-
vetna tekið með ótrúlegum
fögnuði, þegar hann heldur því
fram, að Þjóðverjar hafi eigin-
leika til að verða hin ráðandi
þjóð heimsins. Þegar Mussolini
hvetur ítölsku þjóðina til að
sýna, að hún sé „verðugur arf-
taki hins gamla Rómaveldis“, er
honum tekið með jafnmiklum
gleðilátum.----
Hættnlegnr
misskilniiigur.
Ef við gætum losað okkur við
þann misskilning, að þjóðernið
væri einhver leyndardómsfull
náð, sem hefði gert okkur fremri
öffrurn þjóðum, en í þess stað
viðurkennt, að þrátt fyrir mis-
munandi litarhátt, ytri kyn-
flokkaeinkenni og trúarbrögð,
er skapgerð hinnar mannlegu
veru mjög á sama hátt, hvar
sem er á hnettinum, þá væri
rutt úr vegi alvarlegustu hindr-
uninni fyrir skynsamlegri stjórn
í heiminum. Það, sem Rabind-
ranath Tagore nefnir „hið
mannlega, maður er maður“,
þarf að verða okkur öllum skilj-
anlegt, því án þess verður eng-
inn varanlegur friður grund-
vallaður í heiminum.
Fyrsta og þýðingarmesta
sporið í þá átt, er að kveða nið-
ur þá heimskulegu ímyndun, að
þjóðirnar hafi sérstaka skap-
gerð, vilja og hæfileika. Enn-
fremur þurfum við að gera okk-
ur ljóst, að það sem við teljum
til þessara skapgerðareinkenna
og sérskoðana þjóðanna, er
ekkert annað en afleiðing af
ytri orsökum, t. d. áróðursstarf-
semi, blaðalestri, skólanámi o. s.
frv., en ef þessar aðstæður
breyttust, myndu önnur skap-
gerðareinkenni og aðrar skoð-
anir koma fram.
Áhrif áróðursins.
Ég skal nefna dæmi, sem
sýnir hversu skoðun heillar
þjóðar getur breyzt á örskömm-
um tíma, vegna áróðurs blaða
og stjórnmálamanna. Allt fram
til 1904 tortryggðu Englending-
ar Frakka og höfðu jafnvel á
þeim vissa fyrirlitningu. Þeir
álitu Frakka léttúðuga og sið-
spillta. Frakkar höfðu þá oftast
verið fjandmenn Englendinga
um nokkurra alda skeið og hvað
siðferði snerti, létu Englending-
ar sér nægja, að dæma þá eftir
París. Fram til sama tíma höfðu
Englendingar einnig litið á
Þjóðverja sem næstum eins
heiðarlega og þá sjálfa.
Þetta var Englendingum talin
trú um 1904. En skyndilega
breyttist þetta. Englendingum
var sagt, að Frakkar væru göf-
ug og sorglega misskilin þjóð, en
Þjóðverjar gerðu sér allt far
um að skaða verzlun Englend-
inga og koma upp öflugri flota.
Þjóðverjarnir væru hættulegir
og þess vegna urðu menn að
vara sig á þeim.
Á skammri stundu gerbreytti
þetta afstöðu ensku þjóðarinn-
ar til Frakka og Þjóðverja. Síðan
hófst hinn 10 ára langi stríðs-
undirbúningur. Um hann skal
ekki nánar rætt hér. En þjóð,
sem vegna fyrirmæla leiðtoga
sinna, skiptir jafn hastarlega
um skoðun, getur ekki talizt
hafa neina sameiginlega skap-
festu. Þar sem nefna má svipuð
dæmi frá öllum þjóðum, ætti
það að vera nægilega ljóst, að
kenningin um þjóðarskapgerð
byggist á fullkomnum misskiln-
ingi.
Fordæmi Gyðinga
Þessi misskilningur á upptök
sín hjá Gyðingum. Æðstu-
prestar Gyðinga styrktu áhrif
sín meðal þjóðarinnar með því
að halda því fram, að hún væri
„Guðs útvalda þjóð“. Gyðingar
geta rakið alla sína óhamingju
til þess, að þeir létu glepjast af
þessari kenningu. (Hitler hefir
þannig tekið sér Gyðinga til
fjrrirmyndar, þegar hann talar
um Þjóðverja sem hina „útvöldu
þjóð“. Vonandi hefir þessi kenn-
ing þó ekki sömu hörmungar í
för með sér fyrir þá).
Bæði rómverska keisaradæm-
ið og kirkjan unnu gegn trúnni
á sérstök þjóðexni. En hún
þekktist samt á tíma Rómaveld-
isins, en náði fyrst verulegri
fótfestu, þegar vald þessara
tveggja stofnana dvínaffi. Ýms-
ir einvaldar byrjuðu að rétt-
læta styrjaldir sínar með því, að
þau væru háð fyrir þjóðathags-
munina. Á 17. öld voru fyrstu
styrjaldirnar, sem höfðu öll
einkenni þjóðernisstyrjaldanna.
Á þessum tíma var jafnframt
byrjað að sýna fram á sérein-
kenni þjóðanna I skapgerð og
lífsháttum, stundum með því að
skapa ímyndaða persónu, sem
átti að samrýma alla hina sér-
stöku eiginleika þjóðarinnar.
Msbeppnaðar
táknvcrur.
John Bull varð til á þessum
tíma. Margir telja að gerfi hans
megi að talsverðu leyti rekja til
Georgs III. En flestir, sem sjá
hinar venjulegu skopteikningar
af John Bull, feitum, stubbara-
legum og værugjörnum, munu
komast að þeirri niðurstöðu, að
hann eigi lítið skylt við hinn
venjulega Englending. Enska
lárviðarskáldið, John Mase-
field, hefir líka komizt að þeirri
niðurstöðu, að John Bull væri
meira en það, að vera ekki Eng-
lendingur, hann væri ekki einu
sinni mannleg vera.
Eru þá Onkel Sam og Mari-
anne sannir fulltrúar Banda-
ríkjamanna og Frakka? Nei,
vissulega ekki. Þessar táknverur
eru áreiðanlega engu minna
misheppnaðar en John Bull.
Það, hvernig misheppnast
hefir með þessar táknverur, gef-
ur bezt til kynna, hversu erfitt
er að skilgreina skapgerð og
eiginleika vissrar þjóðar þann-
ig að augljóst verði, að hún sé
öðrum þjóðum frábrugðin.
Ef við athugum „stórmenni“
og mestu áhrifamenn vissrar
þjóðar, kynnumst við hinum ó-
líkustu tegundum skapgerðar.
Ein þjóðhetja Englendinga er t.
d. gerólík annari, en hinsvegar
á margan hátt keimlík einhverri
þjóðhetju annarar þjóðar. Ger-
um við síðan slíka athugun
meðal alþýðu þjóðarinnar,
koma enn fleiri afbrigði og mót-
setningar í ljós. Meðal hverrar
þjóðar er svo að segja ótak-
mörkuð fjölbreyttni af andlega
sérstæðum einstaklingum, al-
veg eins og þeir eru ólíkir, hvað
líkamlega eiginleika snertir.
Stundum hættir okkur til að
segja „þesi maður er táknrænn
fyrir þjóðina“. En fyr en seinna
komumst við að raun um eitt-
hvað í fari hans, sem sýnir að
skoðun okkar hefir verið röng.
Menn segja kannske, að ein-
staklingarnir verði ólikari hver
öðrum, þegar þeir eru einangr-
aðir, en hin sameiginlegu ein-
kenni verði meira áberandi,
þegar þeir blandast saman í
eina heild, eina þjóð. Þetta er
vafalaust að einhverju leyti
rétt, en með því er ekki sagt, að
til sé einhver þjóðleg skapgerð.
Þó mætti ef til vill fullyrða það,
ef maður gæti sýnt fram á ein-
hverja festu og samræmi í vilja
og skapgerð múgsins.
En ef við athugum söguna,
sjáum við í þess stað, að vilji
múgsins eða þjóðarinnar hefir
aldrei fylgt neinni ákveðinni
„línu“ eða mótast af vissum
skapgerðareiginleika. í raun og
veru hefir alltaf verið hægt,
með nægilegri sterkri áróðurs-
starfsemi, að teyma múginn í
hvaða átt, sem vera skyldi.
(Frh. á 4. Mu.)