Nýja dagblaðið - 02.07.1938, Qupperneq 3

DAGBLAÐIÐ
3
N Ý J A
Heggur sá, er hlífa skyldí
Efitír Björgvín Gudmundsson
tónskáld
IIVÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandl: Blaðaútgáfan h.f.
Ritstjórl:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritstj ómarskrif stof umar:
Llndarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Aígr. og auglýstngaskriístofa:
Lindargötu 1D. ' Síml 2323.
Eftir kl. 5: Sími 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar 3948 og 3720.
Ný heíldsalaárás á
kjördæmaskípunína
Meðal heildsalavaldsins í
Reykjavík er enginn ósk inni-
legri og heitari en sú, að brjóta
niður hin hollu áhrif sveitanna á
skipun Alþingis. Með hinum
margvíslegustu tegundum kosn-
ingameðala hefir heildsölunum
og flokki þeirra tekizt að afla
sér ótrúlega sterks fylgis í
Reykjavík og hinum stærri
kaupstöðum. En þrátt fyrir hina
ítrustu notkun slíkra meðala í
sveitunum hefir fylgi þeirra
stöðugt farið minnkandi þar.
Hið hugsandi fólk sveitanna
hefir séð við tálsnörum fjár-
aflamannanna og ekki látið
pyngjur þeirra og hræsni villa
sér sýn.
í blöðum heildsalanna brýzt
gremjan út af þessu iðulega
fram í kröfum um breytta kjör-
dæmaskipun og nýtt kosninga-
fyrirkomulag. Stundum eru þær
kröfur byggðar á þeirri rök-
semd, að „mennirnir með mos-
ann í skegginu" séu svo illa
gefnir og þekkingarlausir að
ekki megi láta þá ráða miklu
um þjóðmálin. Þessu er að vísu
ekki hreyft, nema þar sem
sveitafólkið er nægilega fjar-
lægt! Þá er sagt að rétt sé að
láta Reykjavík og kaupstaðina
ráða meiru, því að þar séu há-
skólinn, allir helztu skólarnir og
söfnin og fólkið þar sé því miklu
betur menntað! Annars eru
þessháttar rök heildsalanna svo
mörg, að ekki er rúm til að telja
þau upp.
Seinasta röksemd heildsal-
anna er sú, að lýðræðið sé í
hættu, ef kosningafyrirkomu-
laginu sé ekki breytt. Hafa þeir
látið Mbl. ríða á vaðið með þessa
röksemdafærslu í gær og segir í
þeim skrifum m. a.:
„Lýðræðiff hjá okkur er ekki
nema nafniff tómt, sem stafar
af því, aff okkar kosningafyrir-
komulag er svo afkáralegt, aff
útkoman verður hrein skrípa-
mynd lýðræffis. Dæmin frá síff-
ustu tveim alþingiskosningum
sanna þetta svo greinilega, að
ekki er þörf að orfflengja þaff
frekar.
En þeir, sem á annaff borff
unna lýffræffinu verffa vel aff
gæta þess, aff því stafar af engu
meiri hætta en ef fólkiff finnur
þaff, aff helgasti réttur þess er
fyrir borff borinn“.
í framhaldi greinarinnar er
síðan talað mikið um hreppa-
pólitíkina á þinginu og að þing-
menn eigi að vera þjófffulltrúar.
Verða þær hugleiðingar ekki
skildar á aðra leið en þá, að fyrir
Morgunbl. vaki að gera landið
allt að einu kjördæmi eða skipta
því niður í stór kjördæmi og hafa
hlutfallskosningar.
Þó menn viti, að bak við þessa
kröfu heildsalanna vakir annað
en umhyggja fyrir lýðræðinu, er
rétt að nota tækifærið til að
ræða málið á þeim grundvelli.
Það verður bezt gert með því að
athuga þá erlendu reynslu, sem
til er um það, hvort heillavæn-
legra sé fyrir lýðræðið að kjósa
þingmenn í einstökum kjördæm-
um eða kjósa þá hlutfallskosn-
ingu fyrir landið allt, eða í stór-
um kjördæmum.
Sú reynsla segir hiklaust, að
lýðræðið hafi hvergi gefizt vel,
nema þar sem kosningafyrir-
komulag hefir verið svipað oghjá
okkur. Bezt sézt þetta á reynslu
Englendinga. Þar hefir þessu
fyrirkomulagi verið fylgt frá
upphafi. Hvergi í heiminum
stendur lýðræðið nú eins traust-
um fótum og þar. Þó er munur
á fólksfjölda í einstökum kjör-
dæmum sízt minni þar en hér.
Norðurlandaþjóðirnar hafa tek-
ið upp fyrirkomulag Englend-
inga að mestu leyti og reynsla
þeirra hefir orðið á svipaða leið.
Hinsvegar hefir reynslan af
hlutfallskosningum fyrir allt
landið eða stór kjördæmi orð-
ið mjög á annan veg. Þar
sem mest hefir reynt á þetta
fyrirkomulag, í Þýzkalandi, varð
það ein meginorsökin í falli lýð-
ræðisins og sigri fasismans. Völd
einstakra flokksstjórna urðu of-
mikil, flokkaskiptingin sundur-
leit og óheppileg og þingmenn
meira valdir eftir trúmennsku
við flokkinn en hæfileikum. Af
öllu þessu leiddi slíkt los og ring-
ulreið á störfum þingsins, að það
gat ekki tekið viðfangsefnin
eins föstum tökum og skyldi og
einræðisflokkunum veittist því
tiltölulega auðvelt að eyðileggja
virðingu þess og trú manna á
lýðræðið.
Heildsölunum og Morgun-
blaðinu gagnar því ekki sú rök-
semd, að hlutfallskosningar séu
heppilegri fyrir lýðræðið, en
núverandi kosningafyrirkomu-
lag. Öll reynsla mælir á móti því
að svo sé, en sýnir hinsvegar,
að lýðræðið stendur öruggust-
um fótum í þeim löndum, sem
hafa svipað kosningafyrirkomu-
lag og við. Það er heldur ekki
verndun lýðræðisins, sem vakir
fyrir heildsölunum, þegar þeir
heimta nýja kjördæmaskipun.
Þá hefðu þeir ekki leynt og ljóst
stutt allar tilraunir nazista til
flokksmyndunar hér á landi og
gengist fyrir hinni alræmdu
„breiðfylkingu“ í seinustu kosn-
ingum. Almenningur veit, að það
sem fyrir þeim vakir er að
brjóta niður áhrif sveitanna á
landsmálin og láta lýðræðið
með óheppilegu kosningafyrir-
komulagi grafa sér samskonar
gröf hér og í Þýzkalandi. Þeim
verður því áróðurinn fyrir þess-
um kröfum sínum sízt áhrifa-
meiri, þó þeir reki hann í nafni
þess skipulags, sem þeir ætla
sér að eyðiieggja.
Ctbreiðið
Nýja dagblaðið!
Niðurlag.
Margt bendir til að íslenzka
þjóðin sé tiltölulega vel búin að
tónlistargáfum. En ef svo skal
horfa framvegis, sem gert hefir
það sem af er þessum áratug,
efast ég mjög um, að þeir hæfi-
leikar sem fram kunna að
koma verði að hálfum — hvað
þá fullum notum. Því ástandi
hefi ég áður lýst, en svo lítur út
að sú vísa þoli að vera oftar
kveðin, og er það í stuttu máli
svona. Algert markaðsleysi á ís-
lenzkum tónvefkum, prentuð-
um og enda hljóðrituðum. Full-
komið tómlæti blaða og tíma-
rita um hljómræn efni, nema
þá helzt til bölvunar, því að það
lítið skriffinnskan lætur þau
mál til sín taka, er það helzt
skætingur og sleggjudómar um
tónskáldin fyrir verk sem liggja
1 handritum heima hjá þeim
sjálfum, og öllum öðrum eru ó-
kunn, og sannast þar, sem oft-
ar, að sá segir mest af Ólafi
konungi sem hvorki hefir heyrt
hann eða séð. Fullkomin lítils-
virðing túlkandi stéttarinnar í
landinu fyrir íslenzkri tón-
smíða-viðleitni. Óþjóðrækin út-
varps-starfsemi, þó hún, að
ýmsu öðru leyti, hafi talsvert
breyzt til batnaðar í seinni tíð,
og loks: Allt of mikið virðingar-
og skilningsleysi tónlistamann-
anna sjálfra á skyldum sínum,
og því, hvað þeim og þjóðinni
er íyrir beztu. Og hvernig eiga
svo tónskáld að vaxa upp, og
þrífast í slíkum jarðvegi?
Ég segi það í fullri alvöru og
einlægni, að á meðan núverandi
ástand ríkir, get ég ekki, sam-
vizku minnar vegna, annað en
hikað við að eggja unga menn
Næstkomandi þriðjudag verð-
ur landsmót skáta sett að Þing-
völlum. Er það haldið til minn-
ingar um 25 ára starfsemi Vær-
ingja, og sjá þeir um mótið. Mót-
ið verður lang fjölsóttasta og
veglegasta skátamótið, sem hér
hefir verið haldið.
TJALDBÚÐIRNAR.
Skátarnir hafa nú undanfarið
unnið að undirbúningi tjaldbúð-
arinnar. Er hún hin veglegasta.
Skátarnir hafa orðið að leggja
380 m. vatnsleiðslu til tjaldanna.
Auk útilegustarfa, munu skát-
arnir stunda leiki og íþróttir og
hefir verið gerður nýr íþrótta-
og knattspyrnuvöllur nálægt
tjaldborginni. Hver þjóð og hvert
félag fær afmarkað sitt svæði og
verða þau á ýmsan hátt skreytt
að skátasið.
ÞÁTTTAKA.
Átta erlendar þjóðir senda
skáta til þátttöku i mótinu. Það
eru Englendingar, Frakkar, Dan-
á að leggja á sig þá æfiraun, að
gerast tónskáld á íslandi, og ég
held nærri því varlegar, sem um
meiri hæfileika væri að ræða.
Enda væri það þýðingarlaust,
því enginn, hvað mikinn eld
sem hann hefir af guðs náð,
endist til að leggja sig í bleyti
æfina út, við að semja verk,
sem hann veit nokkurnveginn
fyrirfram að aldrei eiga að
prentast eða heyrast, og sæta
svo þar að auk ofsóknum fyrir.
Nei. því miður mun haga svo til
á öllum sviðum þjóðlífsins nú,
á þessari uppgangs-öld afvega-
leiddrar mannúðar, sem reynd-
ar er að snúast upp í fullkomna
ræfla-dýrkun, að þeir, sem
hafa eldinn og atorkuna til að
lyfta því (þjóðlífinu) áleiðis og
upp á við, eiga í vök að verjast.
En slíkt ástand er óþolandi, og
verður að breytast til bóta.
Þetta „æðra veldi“, með horn og
klaufir í öllu og öllum, sem að
þess dómi álpast ekki nógu
kálfslega og skilningslaust á
eftir þeim, sem hampa slordalli
nýjasta „ismans“ framan í þá,
má ekki, og á ekki að þolast
lengur með þögn og umburðar-
lyndi. Það er ekki nóg að menn
geri sér grein fyrir hættunni,
sem af því stafar, að niðurrifs-
öfl þjóðfélagsins megi sín til
jafns, eða rúmlega það, við
frjómögn þess, og framsóknar-
viðleitni. Heldur verða allir
athafna- og áhugamenn hver á
sínu sviði, að búast til varnar
fyrst og síðast með því, að sann-
færa sjálfa sig og aðra um, að
ir, Svíar, Finnar, Færeyingar,
Hollendingar og Norðmenn. ís-
lenzku skátarnir koma frá eftir-
töldum stöðum: Borgarnesi,
Akranesi, Stykkishólmi, Flateyri,
ísafirði, Siglufirði, Akureyri,
Vestmannaeyjum, Vík, Stokks-
eyri, Keflavík, Hafnarfirði og
Reykjavík. íslenzku skátarnir
koma flestir til bæjarins nú um
helgina. Norsku skátarnir eru
þegar komnir, ásamt einum
Svia, en aðalhópurinn erlendi
kemur með Gullf. nú um helg-
ina, aðrir koma með „Esju“ og
„Dronning Alexandrine“.
DAGSKRÁ.
Skátarnir leggja af stað austur
n.k. mánudag kl. 4 e. h. Farið
verður af stað frá Miðbæjarskól-
anum. Mótið verður siðan sett
næsta dag og stendur yfir til 11.
júlí. Skátarnir munu daglega
æfa sig í ýmsum útilegustörfum
og skátaíþróttum, auk leikja og
almennra íþrótta. Kvöldin verða
(Framhald á 4. síðu.)
það er aldarandinn, blindur og
skilningslaus, eins og hann á-
valt er, með kjaftinn einan „í
lagi“, fullan af slagorðum öfga
og ósanninda, sem hér er að
verki, og hefir flækt margan
góðan dreng í neti sínu, og berj-
ast gegn honum, í stað þess,
annaðhvort að f j andskapast,
eða hugga sig þegjandi við þá
fjarstæðu, að allur ósómi þurfi
endilega „að hafa sinn gang“.
Hvað tónlistar-starf útvarps-
ins snertir, og raunar allt mú-
sikalskt athafnalíf í landinu, þá
verður það að sjálfsögðu að
stjórnast af skilningi á um-
hverfinu, og viðhorfi þjóðar-
innar gagnvart því. Af skilningi.
á þjóðinni og takmörkum henn-
ar, því það á að vera skóli henn-
ar og kennari, en ekki afvega-
leiðari, og af skilningi og
mannrænu á því, hvernig hægt
sé á sem farsælastan hátt að
efla og þroska tónmenninguna
í landinu. Þar getur margt
komið til greina, og þarf ekki
allt að vera stórvægilegt, svo að
haldi geti komið, t. d. væri mjög
útlátalítið fyrir útvarpið, að
hafa standandi auglýsingu, sem
lesin væri að minnsta kosti
þrisvar í viku, svo hljóðandi:
„Kaupið íslenzk tónverk. Styðj-
ið íslenzk tónskáld“. Með tím-
anum gæti þetta, og hliðstæð
smá-atriði, vakið ýmsa til um-
hugsunar um þessi mál, og m.
a. komið því til leiðar, að bóka-
búðirnar hættu að fela svo
rækilega það lítið þær hafa á
boðstólum af islenzkum nótna-
bókum, að þær fyrirfinnast ekki,
þá sjaldan að einhverjir fala þá
vöru til kaups, en það hefi ég
til sanns spurt, að komið hefir
þrásinnis fyrir, og sýnir það m.
a. í hverja fyrirlitningu íslenzk
tónverk eru komin hjá þeim,
sem helzt skyldu halda þeim á
lofti. Sem sagt: Flestallar at-
hafnir og athafnaleysi þeirra
afla, sem að öllu eðlilegu ættu,
og er skylt, að láta sér umhug-
að um þessi mál, miða eindregið
að gjör-eyðingu íslenzkrar tón-
smíða-viðleitni.
Það virðist því eðlilegra, að
Emil Thoroddsen, og aðrir for-
ingjar íslenzkrar tónmenning-
ar, tækju í sama ytreng og ég
geri hér, í stað þess að beina
eiturskeytum andúðar og fyrir-
litningar gegn þeim lítilmagna,
sem í allri einlægni vill vekja
sjálfsvitund þjóðarinnar á þess-
um vettvangi, og hefja hana
hærra eftir eðlilegum þroska-
lögmálum hennar sjálfrar, en
ekki í krafti útlends nýtízku-
gjálfurs, og það er beinlínis
heilög skylda þeirra að gera
það. Ef þeir gera það, og sýna
auk þess trú sína í verkinu með
því að túlka gegnum útvarpið
og hagnýta á annan hátt það
bezta, sem framleitt er með
þjóðinni, enda þótt af vanefn-
um sé, gæti svo farið innan
skamms, að við stæðum frænd-
þjóðum okkar ekki langt að
(Framhald á 4. síðu.)
Landsmót skáta hefst á
þríðjudaginn
Þátttakendur frá 8 löndum, auk meiri
þátttöku ísl. skáta en áður eru dæmi til.