Nýja dagblaðið - 04.08.1938, Qupperneq 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Hubert R. Knickerbocker s
Signr Francos er ankin hætta
fvrir Tékkoslovakiu
VÝJA DAGBLAÐIB
Útgefandi: BlaSaútgáfan h.f.
Rltetjórl:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Rítstjórnarskrlf stofumar:
Llndarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Aígr. cg auglýslngaskrlístofa:
Lindargötu 1D. Slml 2323.
Eftir W. 6: Síml 3048.
Áskriftarverð kr. 2,00 6. mánuðl.
t lausasölu 10 aura elntaklö.
Prentsmlðjan Edda h.f.
Símar 3048 og 3720.
c 'mmummm u — 'L — immvmm t mm n »nin».n
Fátækraframíærí
og atkvæðísréttur
Síðastl. vetur skrifaði Jón
Árnason framkvæmdastj. gxein
hér í blaðið, þar sem hann bar
fram þá tillögu, að þurfamenn
hefðu ekki atkvæðisrétt við
sveitar- og bæjarstjórnarkosn-
ingar.Hinsvegar taldi hann ekk-
ert því til fyrirstöðu, að þeir
hefðu atkvæðisrétt við alþingis-
kosningar.
Rök Jóns fyrir þessari tillögu
voru þau, að þurfamenn fengju
aðstöðu til þess með þátttöku
sinni í sveitar- og bæjarstjórn-
arkosningum, að ráða miklu um
það, hvernig fátækramálin
væru framkvæmd. Slíkt væri ó-
eðlilegt og gæti haft hina
mestu spillingu í för með sér.
Það þarf heldur ekki langt
að fara til að finna þess óyggj-
andi dæmi. Hér í bænum hefir
þurfalingum fjölgað óðfluga á
undanförnum árum og framlög
bæjarins til fátækraframfærs-
ins hækkað, svo skipt hefir
hundruðum þúsunda kr. á ári
hverju. Þurfamennirnir eru
orðnir svo stór hluti bæjarbúa,
að þeir geta algerlega ráðið úr-
slitum í bæjarstjórnar- og al-
þingiskosningum.
Til þeirrar ástæðu má líka að
verulegu leyti rekja hin miklu
útgjöld við fátækraframfærið.
Það er vitanlegt, að fjölmargt
af þessu fólki er vinnufært og
gæti haft tækifæri til að vinna
fyrir mat sínum og yrði líka að
gera það, ef það fengi ekki fá-
tækrastyrkinn auðveldlega. Það
er einnig vitanlegt, að með
stóru mötuneyti, saumastofu,
sem ynni úr innlendum fataefn-
um, sameiginlegum innkaupum
á ýmsum varningi, útboði á hús-
næði og öðrum slíkum ráðstöf-
unum, væri hægt að stórminnka
fátækraútgjöldin. En þurfa-
mönnunum finnst að þessar
ráðstafanir takmarki frjálsræði
þeirra og eyðslu og eru þeim því
andvígir. Þess vegna þora for-
ráðamenn bæjarins heldur ekki
að hrinda þeim í framkvæmd,
því þeir vita, að slíkt myndi
svipta þá liðveizlu þurfamann-
anna í næstu kosningum.
Þegar mál þessi eru athuguð,
kemur það líka glöggt í ljós, að
þetta þrennt er í óslitnu sam-
hengi: Vaxandi fjöldi styrkþega
í bænum, aukið fylgi íhaldsins
í bæjarstjórnarkosningum og
aðgerðarleysi bæjarstjórnar-
meirihlutans í því að reyna að
spara fátækrakostnaðinn.
Þátttaka þurfamanna í bæj-
arstjórnarkosningunum í Reyk-
javík hefir því skapað ein-
hverja þá stórfelldustu fjár-
málaspillingu, sem þekkst hefir
hér á landi. En það eru hin
meira og minna óþörfu millj-
ónaframlög, sem árlega fara til
fátækraframfærslunnar og gera
það tvennt í einu, að halda
vinnuaflinu frá framleiðslunni
og leggja óhæfilegar álögur á
skattgreiðendurna og atvinnu-
lífið. Og stærsti stjórnmála-
flokkur bæjarins, sem einn hef-
ir hreinan meirihluta í bæjar-
stjórninni, gerir allt sem hann
getur til að viðhalda og auka
þessa spillingu, því hún er und-
irstaðan að völdum hans í bæn-
um.
Tillaga Jóns Árnasonar mætti
líka hatramastri mótstöðu í
blöðum Sjálfstæðisflokksins.
Engum dettur það i hug í al-
vöru, að slikt hafi stafað af
umhyggju fyrir rétti þurfa-
mannanna. En hitt var bæjar-
stjórnarmeirihlutanum ljóst, að
framkvæmd hennar var líkleg
til að binda enda á hina spiltu
fjármálastjórn íhaldsins.
íhaldsblöðin töluðu mjög um
það í sambandi við tillögu Jóns,
að hún væri brot á lýðræðinu.
En þar sem lýðræðið stendur
traustari fótum en hér, eins og
t. d. í Danmörku, þekkist það
ekki, að þurfamennirnir séu
dómarar í sínum eigin málum
með því að taka þátt í sveitar-
og bæjarstjórnarkosningum. Þar
er atkvæðisrétturinn í þeim
kosningum bundinn því skilyrði,
að kjósandinn greiði skatt til
hlutaðeigandi sveitar- eða bæj-
arfélags. Slíkt þykir þar ekki
brot á lýðræðinu, heldur er
beinlínis gert til að tryggja það
í sessi. Því lýðræðið er sannar-
lega ekki fólgið í ótakmörkuðu
frelsi, án allrar gagnkvæmrar
skyldu.
Sú spilling, sem íhaldið hefir
skapað í fátækramálum bæj-
arins, er eitt allra vandasam-
asta viðfangsefnið, sem úr-
lausnar bíður á næstu árum.
Það elur upp herskara iðju-
lausra en vinnufærra manna,
útrýmir sj álf sb j argarviðleitn-
inni og keppir við sveitirnar um
vinnuaflið. Það hvílir eins og
þung mara á öllum skattgreið-
endum og atvinnufyrirtækjum
bæjarins og dregur þannig smá-
saman úr getunni til þess að
halda áfram þeim atvinnu-
rekstri, sem nú er í bænum.
Slíkt ástand verður ekki bætt,
nema með djörfum og róttæk-
um ráðstöfunum. Þ. Þ.
Þegar uppskerutíminn er lið-
inn hjá, má vænta nýrra að-
gerða gagnvart Tékkóslóvakíu
af hálfu Þjóðverja. Margir bú-
ast við að til þess komi jafnvel
í ágústmánuði. Þegar Franco
tekst að binda enda á mótstöðu
spönsku stjórnarinnar, má
vafalítið gera ráð fyrir þýzku
herhlaupi á hendur Tékkum.
Þetta tvennt er það mikil-
vægasta, er manni ber að hafa
í huga, ef skyggnast skal inn í
framtíðina. Ástæðan til þess,
að menn búast við, að þjóð í
stríðshami láti til skarar skriða
um síðsumarleytið, er sú, að þá
er uppskera ársins komin í
kornhlöðurnar og verkamann-
anna ekki lengur þörf til akur-
vinnunnar. Það er talið, að til
þessara atburða komi, jafnvel
þótt Hitler vilji komast hjá
styrjöld, þar eð hann getur að
nýju ógnað með stríði, án þess
að því fylgi áhætta. Sérhver
framkvæmd af Þjóðverja hálfu
fær einnig meiri þýðingu og
verður skoðuð sem alvarlegri
hótun, eftir að kornið hefir ver-
ið skorið upp og menn vita, að
varaliðið er til taks til hvers
sem vera skal.
Marseflle óg'nað.
Áhrifin, sem úrslit Spánar-
styrj aldarinnar hafa á þessi
mál, liggja í því, að sigur Fran-
cos yrði þvílíkt farg á Frökkum,
að þeir treystast ekki til að
veita Tékkum lið. Hér hefir
maöur ekki landamærin í huga.
Örfáar franskar herdeildir
gætu gætt þeirra tveggja leiða,
sem liggja yfir Pyreneafjöllin
og hernaðarlega þýðingu hafa,
Hendaye og Perpignon. En á
undanförnum árum hafa
Frakkar flutt aðsetursstöðvar
hernaðariðnaðarins til Suður-
Frakklands í því skyni, að fjar-
lægja þær hina þýzku hættu.
Frá spönskum flugvöllum ættu
þýzkar sprengjuflugvélar ör-
skammt til þessara og annarra
iðnaðarhéraða og stór hætta
vofði yfir Marseille. Með sama
hætti gætu þýzkar flugvélar og
þýzkir kafbátar torveldað her-
flutninga á milli Frakklands og
Afríku og króað af um þriðjung
franska hersins. Stuðningur
Francos hefði kannske í sjálfu
sér lítið gildi, en hann myndi
nægja til þess að binda Frakka
í báða skó og gera þeim óhægt
um liðveizlu við Tékka. Ef það
lægi í augum, að liðveizla við
Tékka drægi ekki einasta til
ófriðar, heldur og ósigurs,
myndu Frakkar vafalaust hika
við að efna sín gefnu heit.
Og ef Frakkland bregst lof-
orðum gagnvart Tékkóslóvakíu
eru Rússar heldur ekki bundnir
af sínum heitorðum, þar eð
þaö var áskilið í samningi þeim,
er Rússar og Frakkar gerðu sín
á milli um þessi mál, að Frakk-
ar skyldu ríða á vaðið. Án
Frakka myndu Englendingar
heldur ekki grípa til neinna að-
gerða.
Þýzkt drottinvald í
Austur-Evrópu.
Þegar málin eru skoðuð frá
þessari sjónarhæð, verður nið-
urstaðan sú, að sigpr Francos
leiðir til einangrunar Tékkó-
slóvakíu. Kjósi Tékkar þann
þunga kost, að láta kúgast,
myndi það sennilega leiða til
þýzkrar innrásar og yfirdrottn-
unar í Tékkóslóvakíu og kynni
að hafa I för með sér aukið vald
Þjóðverja í Ungverj alandi,
Rúmeníu og á öllum Balkan-
skaganum, með öðrum orðum
þýzkt drottinvald um mestalla
Evxópu.
Hér er byggt á tveim alkunn-
um staðreyndum. Önnur er
bandalag Þjóðverja og upp-
reisnarmanna á Spáni, að ekki
sé minnst á Ítalíu. Hin er sú, að
Tékkar treystust ekki til sjálfs-
varnar fyrr en þeir höfðu feng-
ið nýja tryggingu fyrir hjálp
Frakka, ef til innrásar kæmi.
Viðhorf Engleudinga.
Anthony Eden og Winston
Churchill, sem er hinn raun-
verulegi leiðtogi stjórnarand-
stööunnar í Englandi telja hættu
á að Spánverjar myndu styrkja
Þjóðverja eða ítali. Á þessum
grundvelli beita þeir nú á-
hrifum sínum gegn einræð-
isherrunum. Þeir hafa viljað,
að Frakkar og Englendingar
tækjust á hendur svo ákveðn-
ar skuldbindingar gagnvart
Tékkum, að Hitler vogaði aldrei
að hefja stríð gegn þeim; þeir
hafa viljað, að Frakkar og Eng-
lendingar veittu spönsku stjórn-
inni þann stuðning, sem hún
þyrfti til þess að standast á-
tökin við Franco, svo að hægt
væri að minnsta kosti að koma
á vopnahléi og miðla málum,
með þeim hætti, að hjálp frá
Spáni til handa Þjóðverjum til
fyrirætlana fjandsamlegra
Frökkum, væri útilokuð.
Chamberlain forsætisráðherra
Englendinga treystir því hins-
vegar, að Franco muni að unn-
um sigri snúa baki við Þjóðverj-
um og ítölum og leita til Eng-
lendinga um fjárhagslega að-
stoð, sem hann óhjákvæmilega
þarf til þess að endurreisa sitt
þrekaða land. Af þessum sök-
um óskar hin núverandi stjórn
Englands þess, að sem bráðast-
ur endir verði bundinn á Spán-
arstríðið.
Samningur á milli Ítalíu og
Englendinga kemur ekki til
framkvæmda fyrri en vanda-
málin á Spáni eru leyst. Með
þetta fyrir augum rekur Cham-
berlain stjórnmálastefnu sína,
sem svo mörgum hefir reynzt
erfitt að botna í. Gott og vel:
Látum Franco sigra á Spáni,
svo að til sundrungar dragi með
Mussolini og Hitler, sem er
hinn eini, er getur ógnað Eng-
landi.
Aiuliið Spánverja gegn
ítölum og Þ|óðverjum.
Hvor þeirra hefir rétt fyrir
sér, Chamberlain eða Eden?
Það skiptir skoðunum í stjórn-
málum í Evrópu um þessar
mundir. Er ég kom til Burgos
skömmu eftir að borgarastyrj -
öldin brauzt út og mér gafst
tækifæri til þess að fylgjast með
því, hvernig þýzkt og ítalskt
áhrifavald færist í aukana,
þóttist ég þess fullviss, að ein-
ræðisherrarnir myndi einnig
drottna yfir Franco. Nær tveim
árum síðar var ég að nýju
staddur í Burgos, litlu eftir að
tékknesku vandamálin komu til
sögu. Þá var fyrri fullvissa mín
tekin að veikjast. Á tveimur ár-
um hafa Spánverj arnir, stolt-
asta þjóðin í Evrópu, fyllzt
heiftarhug til Þjóðverja og ít-
ala, einmitt vegna liðveizlu
þeirra. Það kann að vera að
þjóðin sjálf leggi ekki lóðið á
vogarskálina í þessu efni, en
meðal herforingjanna og ann-
ara leiðtoga uppreisnarmanna
er hatrið gegn hinum erlendu
bandamönnum sízt minna en
hjá alþýðunni.
Fvanco skuldar
ítöluin og Þ jiVðverjuin
20 millj. sterlingspund
í Burgos var hvergi að fá
neina sönnun þess, að þýzkum
eða ítölskum hershöfðingjum
hefði verið fengin í hendur yf-
irstjórn hers uppreisnarmanna.
Hinsvegar heyrðist sífellt yfir
því kvartað, að þeim hefði ver-
ið bolað frá þeirri íhlutun um
stjórn hernaðarmálefnanna,
sem þeir töldu sig eiga tilkall
til. Tala ítalskra hermanna á
Spáni hefir nú lækkað niður í
34500 og þýzkra niður í 7500,
samkvæmt nýjum skýrslum,
sem fengizt hafa frá Burgos.
Sú þýðing, sem þessir liðsmenn
hafa haft í stríðinu, hefir æ
verið stórum orðum aukin. í
byrjun striðsins var erlenda
hjálpin dýrmæt, þar eð Franco
flutti meginhluta hinna afrik-
önsku hersveita sinna til Spán-
ar með tilstyrk þýzkra flug-
tækja. Þjóðverjar hafa síðan
birgt Franco upp af flugvélum
og mikið af stórskotatækjum,
bryndrekum og loftvarnarbyss-
um hefir verið tekið-út á þýzk-
an reikning. En sendimönnum
hlutleysisnefndarinnar reiknað-
ist þó svo til, að þegar alls væri
gætt, þá styddust aðeins 15 af
(Framh. á 4. síðu.)