Nýja dagblaðið - 20.08.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
IVÝJA DAGBLAÐ19
Útgefandl: Blaðaútgáfan h.f.
Rltatjórl:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Rltstjómarskrlfstofumar:
Llndarg. 1 D. Simar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýslngaskrlfstofa:
Llndargötu 1D. Siml 2323.
Eftir kl. 6: Siml 3948.
Áskriítarverö kr. 2,00 á mánuðl.
í lausasölu 10 aura elntaklð.
Prentsmlöjan Edda h.f.
Simar 3948 og 3720.
Seínt séð
Morgunblaðið skrifar alllang-
ar hugleiðingar um framkvæmd
hitaveitunnar í fyrradag. Verð-
ur ekki annað skilið á blaðinu
en það telji vonlaust að fé fáist
til hitaveitunnar erlendis og
þessvegna verði að taka lán
innanlands.
Frá borgarstjóra hefir þó enn
ekkert birzt, sem gefur það til
kynna, að erlent lán til hita-
veitunnar sé ófáanlegt. Það eina,
sem hann hefir sagt, er það, að
ekki séu horfur fyrir að lánið
fáist í sumar. Hinsvegar hefir
hann ekkert um það sagt, að
hann álíti lánið með öllu ófá-
anlegt, enda virðist það ekki
hafa verið reynt svo til þrautar,
að slíkt sé hægt að fullyrða enn.
Borgarstjóri verður áreiðan-
lega að segja greinilegar frá lán-
tökutilraunum sínum og niður-
stöðum þeirra áður en skrif
Morgunblaðsins um að lánið sé
ófáanlegt erlendis á næstunni,
verða tekin alvarlega.
Það merkilegasta í þessum
hitaveituhugleiðingum Morgun-
blaðsins kemur fram i niðurlagi
greinarinnar. Þar segir:
„... Þessvegna verða allir
kraftar að taka höndum saman
og hrinda hitaveitunni í fram-
kvæmd nú þegar“.
Það skal fullkomlega undir
það tekið með Mbl., að nauðsyn-
legt og sjálfsagt sé að „allir
kraftar taki höndum saman í
hitaveitumálinu“. Þess ber ein-
mitt að vænta að þessi orð tákni
það, að íhaldið ætli sér að taka
upp ný vinnubrögð í þessu máli.
En hingað til hafa öll þessi
vinnubrögð stefnt að þvi, að
sundra þeim öflum, sem gátu
unnið saman um þetta mál, og
hindra alla pólitíska andstæð-
inga frá því að geta komið ná-
lægt málinu til að veita því lið.
Var það kannske gert til þess
að „sameina alla krafta“, að
borgarstjóri fór tvær lántöku-
ferðir á síðastl. hausti, án þess
að láta bæjarráð, bæjarstjórn,
bankana, ríkisstjórn eða aðra
aðila, sem stutt gátu erindi
hans, hafa um það minnstu
vitneskju?
Var það til að skapa „samein-
ingu allra afla“ um þetta mál,
að íhaldið gerði það að pólitísku
áróðursmáli í seinustu bæjar-
stjórnarkosningum og blandaði
inn í það hinum stórfelldu kosn-
ingalygum, sem enn hafa verið
notaðar hér á landi?
Er það til þess að „sameina
alla krafta“, að ihaldið reynir
við öll tækifæri að telja and-
stæðinga sina „fjandmenn hlta-
Vesturför
JóuasarJónssonar
Ummæli Lögbergs
Jónas Jónsson alþm. byrj-
að'i fyrirlestraferð sína um ís-
lendingabyggðir vestra um
síðastl. mánaðamót. Að heim-
sókn hans muni íslendingum
vestra kærkomin og þeir telja
sig geta mikils af henni vænzt
má gleggst marka af eftirfar-
andi ritstjórnargrein, sem
birtist í Lögbergi 28. f. m.:
Hingað kom til borgarinnar á
mánudagsmorguninn í heim-
sókn til íslendinga vestan hafs
óvenju kærkominn gestur, Jón-
as Jónsson alþingismaður, fyrr-
um dómsmálaráðherra íslands
og formaður Framsóknarflokks-
ins á Fróni; maður, sem flest-
um, ef ekki öllum samtíðar-
mönnum sínum fremur, hefir
valdið hinum róttækustu
straumhvörfum í lifi íslenzku
þjóðarinnar seinustu tuttugu
árin, eða því sem næst; maður,
sem yfir svo miklu andlegu
frjómagni býr, eins og gleggst
má ráða af athöfnum hans á
sviði stjórnmálaforustunnar og
velli litbrigðaríkra ritstarfa, að
með fágætum telst. Lögberg hef-
ir áður vikið að því, að frá því
er Björn Jónsson leið, rísi Jónas
Jónsson eins og klettur úr hafi
í blaðamennsku íslands, og ætl-
um vér að lítt verði um það
deilt. Lögberg á Jónasi Jónssyni
margt og mikið, harla mikilvægt,
upp að unna; það hefir endur-
birt fjölda af ágætustu ritgerð-
um hans, og svo minningar-
greinina um Matthia Jochums-
son, sem ber eins og gull af eiri
af því flestu, ef ekki öllu, sem
sagt var um hið andlega jötun-
menni á aldarafmælinu. Og nú
rétt fyrir skemmstu birti Lög-
berg hin íturhugsuðu og fagur-
yrtu ummæli um Einar H. Kvar-
an látinn.
íslendingum vestan hafs í heild
veitunnar“ og hagar öllum að-
gerðum sínum í málinu þannig
að andstæðingum bæjarstjórn-
armeirihlutans ber bein skylda
til að gagnrýna þær?
Nei, ihaldið hefir sannarlega
gert sitt til þess að sundra
kröftunum í stað þess að reyna
'að sameina þá.
Það er því sannarlega nokkuð
seint séð hjá íhaldinu, að „sam-
eina þurfi kraftana". Vissulega
er búið að vinna málinu mikið
ógagn með því að hafa ekki séð
það fyrr. En betra er seint en
aldrei, ef hér er um einlægan
ásetning að ræða. Um hann
hljóta menn þó að efast við
lestur Mbl. í gær, þvl þar eru
allir þeir menn enn á ný taldir
„fjandmenn hitaveitunnar“, sem
leifa sér að gagnrýna hinar
stórgölluðu áætlanir bæjarverk-
fræðinganna. Það er áreiðanlega
ekki rétt leið til „að sameina
kraftana“, ef taka á öllum vel-
Iviljuðum leiðréttingum og
ábendlngum á slíkan hátt.
ber og þess ljóslega að minnast,
hve ríka samúð Jónas Jónsson
hefir ávalt og á öllum tímum
auðsýnt menningarbaráttu
þeirra í fjölda af ritgerðum sín-
um. Og sennilega mun það' ekki
ofmælt, að hann sé áhrifamest-
ur brautryðjandi þeirrar vakn-
ingar heima á ættjörðu vorri,
sem nú hefir gripið um sig og í
þá átt miðar að hrinda í fram-
kvæmd raunhæfum ráðstöfun-
um til eflingar andlegu sam-
bandi milli íslendinga austan
hafs og vestan; honum má vafa-
laust flestum fremur þakka
heimför Guttorms skálds, og
mun vel mega gera ráð fyrir,
að með henni hefjist nýtt tíma-
bil I andlegum samgöngum milli
stofnþjóðarinnar og greinanna í
vestrinu.
„Standa mun í starfsemi andans
stofninn einn með greinum tveimur."
Þannig komst Einar Bene-
diktsson að orði í kvæðí sínu
„Vestmenn“, er hann helgaði ís-
lendingum vestan hafs við komu
sína til Winnipeg. Þessar ljóð-
línur ætlum vér að heimfæra
megi í sterkum dráttum upp á
hugarafstöðu Jónasar Jónsson-
ar gagnvart samstarfinu milli
íslendinga, þótt sitt hvoru meg-
in búi Atlantsála; þetta skildist
oss ljóslega af stuttu samtali
við hann á skrifstofu vorri á
mánudaginn.
Telja má það alveg víst, að
þjóðræknisstarfsemi vor græði
mikið við komu Jónasar; radd-
ir að heiman eru oss ávalt kær-
komnar, og þá ekki sízt, er þær
koma frá munni slíks afburða-
manns, sem Jónas Jónsson er.
Vér vonum að hann finni sig
heima þann stutta tíma, sem
hann dvelur vor á meðal og
bjóðum hann hjartanlega vel-
kominn.
Tilraunastarfsemi
landbúnaðaríns
Gjaldeyrisörðugleikarnir vaxa
og öll hugsanleg ráð verður að
nota, sem sparað geta útlenda
vöru og þar með útlendan gjald-
eyri.
Meðal margs annars, sem at-
huga þarf, er einn áberandi lið-
ur, sem kostar landið ekki
minna en y4 miljón krónur ár-
lega.
Á ég hér við hænsnafóður, sem
enn er flutt inn í landið 1 stórum
stíl, jafnvel fóðurblanda með
síldar- og fiskmjöli er flutt inn
fyrir mikið fé árlega.
Ástæðurnar fyrir þessum inn-
flutningi eru auðvitað þær, að
„hænsnin verða að lifa.“ Jú,
auðvitað eiga hænsnin að lifa,
en sem mest á íslenzkunn fóður-
tegundum.
En getum við þá, án þess að
varpið og hellbrigði hænsnanna
(Framh. á 4. siðu.)
tJTLÖND:
Runcíman
lávardur
Seinustu vikurnar hefir Run-
ciman lávarður verið nefndur
oftar en nokkur annar maður
í fréttaskeytum blaðanna.
Það kom mörgum á óvart, er
það fréttist, að Runciman lá-
varður færi sem fulltrúi ensku
stjórnarinnar til Prag í þeim
erindum að jafna deilumál
Tékka og Sudetta. Sú skoðun
var almenn, þegar hann lét af
ráðherrastörfum á fyrra vori,
að hann ætlaði þá að draga sig
algerlega i hlé úr stjórnmála-
baráttunni.
Hins vegar mun flestum hafa
komið saman um, að emska
stjórnin gat ekki valið öllu betri
fulltrúa til sliks erindreksturs
en Runciman lávarð. Þótt svo
sé látið heita að hann geri
allar tillögur sínar og ráðlegg-
ingar á eigin ábyrgð, en talið
víst að enska stjórnin, og þó
einkum Chamberlain, muni
styðja hann eindregið og fylgja
ráðum hans. Chamberlain ber
til hans mikið traust og hann er
vanur a'Ö standa fast með þeim
mönnum, sem hann velur til
trúnaðarstarfa. Þar er mikill
munur á honum og Baldwin. Sá
síðarnefndi reyndi að losna við
þá, ef störf þeirra urðu óvin-
sæl, enda þótt hann væri þeim
meðábyrgur eins og t. d. í Hoare-
Laval-málinu. Andstæðingar
Chamberlains hafa aldrei getað
ásakað hann fyrir það, að hann
yfirgæfi vini sína eða málstað,
þegar í óefni væri komið, af ótta
við óvinsældir. Chamberlain
hefir þvert á móti sýnt að hann
metur málstað sinn og markmið
meira en umhugsunina um póli-
tískt fylgi.
Leon Blum lét líka svo um
mælt eftir a'ð Runciman var
kominn til Prag að örlög Ev-
rópu væru nú í höndum eins
manns. Það gæti virzt ískyggi-
legt, en þó kvaðst hann ekki
óttast það. Menn treystu hinni
alkunnu gætni og góðvilja Run-
cimans og því bæri að fagna að
enska stjórnin hefði með þess-
ari ráðstöfun sýnt að hún léti
sér ekki á sama standa um það,
hvernig Mið-Evrópumálunum
væri ráðið til lykta. För Runci-
mans yrði þvi að skoðast mikil-
vægt spor í þá átt að tryggja
heimsfriðinn.
Walter Runciman er 68 ára
gamall. Faðir hans var auðugur
skipaeigandi. Árið 1895 lauk
Runciman meistaraprófi við
Cambridgeháskólann. Að loknu
námi byrjaði hann jöfnum hönd
um að stunda vetzlun og stjórn-
mál. Hann vann mikið við hið
stóra skipafélag föður síns og
var forstjóri við Westminster
Bank í mörg ár. Árið 1899 var
hann fyrst kosinn á þing sem
fulltrúi frjálslynda flokksins.
Honum var brátt falið að gegna
ýmsum undirrá'ðherrastöðum og
1908 varð hann menntamálaráð-
herra og 1914—16 verzlunarmála
ráðh. Hann fylgdi þá Asquith
og andstaða hans gegn Lloyd
George varð þess valdandi að
hann féll í kosningunum 1918 og
náði ekki kosningu eftir það fyr
Séra Gísli Eínarsson
í dag verður til moldar borinn
séra Gísli Einarsson fyrrum
prestur að Hvammi í Noröurár-
dal og síðar Stafholti í Staf-
holtstungum.
Séra Gísli var skagfirzkur að
ætt, fæddur 20. janúar 1858, son-
ur Einars prests 1 Glaumbæ,
Magnússonar, og Efemíu, Gísla-
dóttur Konráðssonar.
Hann var vígður til prests að
Hvammi 1888 og gegndi þar
embætti í 23 ár. 1911 gerðist
hann prestur í Stafholti, en þá
voru þau tvö prestaköll sam-
einuð og gegndi hann þeim báð-
um fram til ársins 1935. Er hann
lét af embætti hafði hann verið
prestur í nær fimmtíu ár.
Séra Gísli var kvæntur hún-
vetnskri konu, Vigdísi Pálsdótt-
ur frá Dæli í Víðidal. Hún er lát-
in fyrir fáum árum. Börn þeirra
eru sjö á lífi. Ragnheiður, gift
í Reykjavík, Sverrir, bóndi í
Hvammi, Efemia, ógift, Kristín,
ógift, Sigurlaug, húsfreyja á
Hvassafelli, Vigdís, ekkja Jóns
Blöndals læknis, og Björn, bóndi
í Stóru-Gröf í Stafholtstungum.
en 1924. Árið 1931 vatð hann
verzlunarmálaráðherra í þjóð-
stjórn Mac Donalds, sem full-
trúi þess hluta frjálslynda flokks
ins, sem studdi stjórnina. Hann
gegndi því starfi þangað til vor-
ið 1937, er hann erfði lávarðs-
tignina eftiT föður sinn og
stjórnin var endurskipulögð við
fráför Baldwins.
Runciman gat sér ágætt orð
sem verzlunarmálaráðh. Svip-
aðan vitnisburð hefir hann
hlotið fyrir önnur opinber störf,
sem hann hefir gegnt um dag-
ana. Hann er sagður raun-
hyggjumaður, forsjáll og gæt-
inn. Dugnaði hans og samvizku-
semi í störfum er viðbrugðið.
Hann er orðlagður trúmaður og
fylgir metodistum að málum.
Hann hefir aldrei fylgt fast
neinum bókstafskenningum f
stjórnmálum. Hann hefir verið
of raunsær og gerhugull til þess
að láta þær leggja bönd á dóm-
greind sína. Það er margt sam-
eiginlegt með honum og Cham-
berlain. Skapgerð þeirra virðist
lík og starfsferill þeirra hefir
verið svipaður. Þeir eru einnig
taldir samherjar í utanríkismál-
um. Báðir eru eindregnir friðar-
sinnar. Reynslan sker úr því
hvort leiöin, sem þeir vilja fara,
er rétt. En afstaða þeirra getur
haft meginþýðingu fyrir deilu-
málin í Tékkóslóvakiu.