Nýja dagblaðið - 04.09.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Héðinn Valdimarsson
og skíptí hans við
F r amsóknarf lokkínn
I\tJA DAGRLAÐIS
Útgefandi: Blaðaútgáfan hú.
Rltatjórt:
ÞÓRARBÍN ÞÓRARXNSSON.
Ritstjómarskrifstofurnar:
Llndarg. 1 D. Simar 4373 og 2353.
Aígr. og auglýsingaskrlfstofa:
Lindargötu 1D. Síml 2323.
Eftlr U. 6: Sími 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmlðjan Edda h.f.
Bímar 3948 og 3720.
íhaldið og nýju
framfærslulögin
í umræðunum um fátækra-
málin í Reykjavík er það aðal-
röksemd bæjarstjórnarmeiri-
hlutans að aukning þess sé að
kenna nýju framfærslulögunum,
sem sett voru á þingi 1935. Því
er jafnfram haldið fram, að þau
hafi verið knúin fram með of-
ríki „rauðliða“ gegn harðri en
árangurslausri mótspyrnu Sjálf-
stæðismanna.
Eiga það einkum að vera á-
kvæöin um afnám sveitfestitím-
ans, sem hafa aukið fátækra-
framfærsluna, og verður ekki
annað skilið af málfærslu bæjar-
stjórnarmeirihlutans, en að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi eink-
um barizt gegn þeirri breytingu.
Sannleikurinn er sá, að hér er
farið eins rangt með mál og
framast er unnt. Sjálfstæðis-
flokkurinn hreifði engum mót-
mælum gegn aðalákvæðum nýju
framfærslulaganna og margir
þingmenn flokksins kepptust við
að lýsa ánægju sinni yfir niður-
fellingu sveitfestitímans. Gefur
það m. a. vel til kynna, hver af-
staða flokksins í heild hefir ver-
ið, að lögin voru afgreidd með 15
samhljóða atkvæðum frá efri
deild. Aðeins einn þingmaður
hefir verið fjarverandi eða ekki
greitt atkvæði, allir aðrir þing-
menn deildarinnar greiddu at-
kvæði með lögunum.
Til að sýna þessa aðstöðu Sjálf
stæðisflokksins enn betur, skulu
hér birt nokkur ummæli, sem
þingmenn flokksins létu falla í
sambandi við afgreiðslu málsins
og skjalfest eru í þingtíðindun-
um.
Thor Thors og Garöar Þor-
steinsson segja í nefndaráliti
(þingskj. 715):
„Aðalbreytingin er í því fólgin
að fella niður ákvæðin um sveit-
fsetitímann. .. . Er með þessu
klippt burtu úr löggjöfinni fæð-
ingarsveitarákvæðið, sem hefir
verið undirstaða að því að eyði-
leggja fjárhag fjölda sveitar- og
bæjarfélaga hér á landi.“
Pétur Magnússon segir (B
2075):
„Eg hefi ekki hvatt mér hljóðs
til að tala gegn þessu frv., því ég
tel að þær breytingar á fátækra-
lögunum, sem í því felast, séu í
öllum höfuðatriðum til bóta.
Sérstaklega tel ég ákvæði 12. gr„
um það, að framfærslusveit og
dvalarsveit falli saman, vera til
bóta, því það er þegar komið svo,
að fjöldi sveitarfélaga megna
ekki lengur að sjá fyrir þeim
þurfamönnum sínum, sem dvelja
utan sveitarfélaganna og ekki
sízt, ef þeir dvelja í kaupstöðun-
um, þar sem kostnaðurinn er
hærri.“
Pétur Ottesen segir (B 2034):
„.... Nú hefir þessu samkv.
frv. verið breytt í það, að menn
skuli hafa þar framfærslurétt,
sem þeir eiga lögheimili. Eg álít,
aö sú breyting, sem hér er um að
ræða, sé eins og nú er komið
á réttum grundvelli reist, því að
við verðum að beygja okkur fyrir
þeim breyttu kringumstæðum,
sem átt hafa sér stað í þessu
efni.“
Jakob Möller segir, að þetta
frv. muni sennilega þyngja fá-
tækraframfærslu Reykjavíkur
og annarra kaupstaða. „Hinsveg-
ar er að gæta þess ástands,“ segir
hann (B 2066), „sem nú er, að
mjög er erfitt að fá greiddar
skuldir, sem sprottnar eru af
framfærslu þurfamanna úr öðr-
um sveitum. Nálgast það meir og
meir, að á endanum muni allar
slíkar greiðslur falla niður, svo
að þar er ekki úr háum söðli að
detta.“
Magnús Jónsson segist óttast,
að frv. muni þyngja fátækra-
framfærsluna á Reykjavíkurbæ.
„Eg er nú með þessu,“ segir hann
samt (B. 2090), „alls ekki að
mæla á móti því, að hver maður
eigi framfærslusveit, þar sem
hann er heimilisfastur maður.
Það var engum vafa bundið. að
að því myndi reka fyrr eða síðar.
.... Nú má segja, að fólkið sé
eins og fjaðrafok um allt landið,
í samanburði við það, sem gilti
fyrir hálfri öld. Þá var gamli
sveitfestitíminn miðaður við aö
það væru undantekningatilfelli
að menn flyttu milli héraða. En
þegar flutningar eru orðnir eins
tíðir og stórbrotnir eins og þeir
eru nú, þá er ómögulegt að eltast
við þetta gamla sveitfesti-
ákvæði.“
Hinir tveir þingfulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík, Pét-
ur Halldórsson og Sigurður
Kristjánsson, tóku alls ekki til
máls og verður ekki annað séð,
en að þeir hafi verið frv. sam-
þykkir.
Það er því fullkomlega ijóst af
þessum heimildum, að Sjálf-
stæöisflokkurinn hefir sízt átt
minni þátt í afnámi sveitfesti-
tímans en aðrir flokkar. Ekki
einu sinni þingfulltrúar flokks-
ins í Rvík hreyfðu neinum and-
mælum. Þessi afstaða flokksins
er líka mjög eðlileg, þó að hann
hafi kannske verið henni and-
vígur í hjarta sínu. Afnám sveit-
festitímans var orðið viðurkennt
réttlætismál, sem ekki þýddi að
standa á móti. Það var fullkom-
inn óréttur að skylda sveitirnar
til að ala önn fyrir fólki, sem var
löngu flutt í burtu og krafðist
miklu hærra meðlags en það
hefði þurft, ef það hefði verið
kyrrt í sveitinni. Enda var þetta
fyrirkomulag búið að koma
mörgum sveitarfélögum í fjár-
hagslegt öngþveiti og var orðið
svo þungur baggi á skattgreið-
endum þar, að það ýtti undir
marga þeirra að flytja burtu.
Þessi breyting mun heldur ekki
hafa aukið fátækraframfæri
Reykjavíkur neitt verulega. Al-
veg eins og Jakob Möller bendir
réttilega á, fékk bærinn ekki
nema aö litlu leyti orðið greidd-
FRAMHALD
Ekki tók betra við um skipti
Mbl.manna við H. V. Að vísu
hafa þeir oft veitt honum þung-
ar átölur og venjulega mest, þeg-
ar sízt var ástæða til. í flokki
Mbl. eru flestir meiri háttar at-
vinnurekendur landsins og við
þá átti H. V. í stöðugum kaup-
ófriði ár eftir ár, eftir að hann
gerðist leiðtogi verkamanna. Er
skjótt af því að segja, að H. V.
vann þar marga og mjög auð-
velda sigra. í nágrannalöndun-
um, þar sem iðnþróun er gömul,
er einskonar jafnvægi milli
verkamannasamtakanna og fé-
lagsskapar atvinnurekenda. —
Báðir halda fast á sínu máli, en
gæta þó hófs að eyðileggja ekki
framleiðslu þjóðanna. Er þó af
miklu að taka í löndum með
mikinn og gamlan þjóöarauð.
Verkamenn vita það, að ef þeir
ganga of langt í kaupkröfum, er
mótstaðan mikil, og sigur meir
en vafasamur. Hér á landi voru
atvinnurekendur yfirleitt fátæk-
ari að undanskildum sárfáum
mönnum, og störfuðu aðallega
með lánsfé bankanna. Þessir at-
vinnurekendur voru samkeppn-
ismenn í orði og verki og yfirleitt
alls óvanir meiri háttar sam-
starfi. Þeir stóðu því mjög laus-
lega saman og gáfust venjulega
upp átakalítiö fyrir kröfum H. V.
og samherja hans. Og eftir að
kreppan hafði sorfið af þessum
atvinnurekendum það, sem þeir
áttu, svo að atvinnan var raun-
verulega rekin á ábyrgð bank-
anna, varð mótstaðan enn
minni. Á þennan hátt urðu sigr-
ar H. V. í kaupkröfupólitik, sem
ekki var studd með baráttu við
dýrtíðina, til þess að nálega öll
íslenzka framleiðslan var rekin á
óheilbrigðum grundvelli og varð
ekki samkeppnisfær við önnur
lönd. Norðmaður einn, sem vel
þekkti veilurnar í framleiðslu
íslendinga, sagði um þetta
haustið 1936: „Þið haldið svona
áfram, meðan útlendir bankar
lána ykkur.“
ar skuldir, sem sprottnar voru
af framfærslu þurfamanna úr
öðrum sveitum, svo „þar var ekki
úr háum söðli að detta“. Aukn-
ing fátækraframfærslunnar hér
seinustu árin er því ekki að rekja
til nýju framfærslulaganna. Að-
alorsakirnar liggja í því, að fólk-
inu hefir fjölgað i bænum, sam-
fara því, sem vinnan við sjávar-
útveginn hefir minnkað, og að
stjórn þessara mála hefir farið
versnandi, sökum þess að bæjar-
stjórnarmeirihlutinn byggir fylgi
sitt orðið meira og meira á lið-
veizlu þurfamannanna.
Og það sýnir mæta vel öng-
þveiti íhaldsins í þessum málum,
að það skuli telja það höfuðkost
sinn að hafa verið á rnóti lögum,
sem það hefir hjálpað til að sam-
þykkja!
Frá Framsóknarmönnum hafði
H. V. fengið fjárhagsaðstöðu
sína, en frá Mbl.liðinu frægðina
fyrir marga kaupkröfusigra. —
Meðvitundin um mikil fjárráð á
íslenzkan mælikvarða, og að því
er virtist mikil og fljóttekin völd
yfir atvinnulífinu, gat tæplega
annað en haft óheppileg áhrif á
dómgreind manns, sem var að
eðlisfari í órólegu jafnvægi um
skapsmuni.
Þegar kom í sjálfan Alþýðu-
flokkinn fékk H. V. þar að sjálf-
sögðu mikil völd og áhrif, sem
eðlilega afleiðingu af því að
hann lagði mikla vinnu í félags-
málastarfsemi flokksins. Auk
þess hefði greind hans og
menntun, samfara allmiklum
þrótti og elju hlotið að skipa há-
an sess framarlega í hvaða flokki
sem var. En í viðbót við þetta,
sem mátti kalla eðlilegar mann-
virðingar honum til handa í Al-
þýðuflokknum, bættist svo end-
urskin af peningavaldi hans og
léttfengnum og tvíræðum sigr-
um í kaupdeilum við sundraða
atvinnurekendur, sem margir
hverjir létu berast fyrir vindi
eins og skip með brotið stýri og
siglu.
Atvikin höfðu hagað því svo,
að H. V. varð á tiltölulega ung-
um aldri með óþolna og lítið
tamda skapgerð, illa vanið eftir-
lætisbarn þriggja stjórnmála-
flokka. Afleiðingarnar komu
fyrst niður á flokksbræðrum
hans, þar næst á Framsóknar-
mönnum, og að lokum eru þær
nú að bitna á verkamannastétt
landsins og atvinnulífi landsins.
Sú þróun, sem nú hefir verið
lýst, var óheppilegur undirbún-
ingur fyrir opinbert líf en vel
fallinn til að gefa H. V. ranga
hugmynd um hæfileika sína og
aðstöðu. Hann vandist á að líta
á Alþýðuflokkinn eins og hest
sinn eða bifreið, gera of mikið úr
hæfileikum sínum, áhrifum og
vinnu, en of lítið úr samstarfs-
mönnunum, flokknum og mál-
efnum hans. Af þessu kom hin
mikla ósanngirni hans við leið-
andi menn í flokki sínum, og
það, hve hann gerðist frekur á
stalli að ryðja áhrifamönnum
flokksins úr trúnaðarstöðum,
hvar sem hann gat því við kom-
ið í því skyni að fylla sæti þeirra
með liðléttingum, sem hlýddu
honum gagnrýnislaust. Síðasta
átakið var sókn hans á hendur
Jóni Baldvinssyni. Honum varð
of löng biðin að erfa völd for-
ingjans. Hann vildi taka þau
með með áhlaupi. Gætnari mað-
ur, sem stefni að sama takmarki,
hefði séð að eins og heilsu Jóns
Baldvinssonar var komið hin síð-
ustu ár, var auðvelt að ná sama
marki á friösamlegan hátt. Það
er enginn vafi á, að um nokkur
undanfarin missiri myndi Jón
Baldvinsson einskis hafa óskað
fremur en að geta afhent flokks-
forustuna í hendur yngra manni,
sem líklegur var til aö halda
áfram hinni friðsamlegu og
þjóðræknu þróun, sem Jón Bald-
vinsson vildi að Alþýðuflokkur-
inn stefndi að.
En með hinu harðfengna og
eigingjarna ofurkappi í viðbót
var H. V., áður en til klofnings
kom opinberlega, búinn að
þreyta svo alla leiöandi menn í
Alþýðuflokknum, að hann átti í
þeirra hóp fáa formælendur.
Liðsmenn hans nú eru þroska og
menntunarlitlir viðvaningar, er
hann hefir gert aö liðsforingjum,
í stað betri manna. Auk þess
fylgja honum enn allmargir
röskir verkamenn, sem þykir of
lítill gustur um eftirmenn Jóns
Baldvinssonar, og ofmeta leið-
sögn H. V. í kaupdeilum undan-
farinna ára. En að öllu samtöldu
fer hann mjög einangraður úr
flokki sínum. Fylgir honum eng-
inn þingmaður, og enginn þekkt-
ur maður í flokknum. Ekki hefir
hann heldur stefnu eða áhuga-
mál með sér í útlegðina. Hann
hefir trúað, að hann væri sér
sjálfum nógur og reynir nú á
þolrifin, eftir að hinn vanmetni
liðsafli er horfinn sjónum hans.
XVI.
Það leiðir af sjálfu sér, að H. V.
hefir löngum verið ótryggur
bandamaður Framsóknarmanna.
Hann hefir svo sem aö líkindum
lætur verið mjög ófús, að meta
að nokkru þá tiltrú, sem hann
hefir hvað’ eftir annað notið frá
hálfu Framsóknarma'nna, og
sem hann hefir gert að grunni
undir sitt eigið hús.
Hann hefir auk þess óskað
Framsóknarflokknum ófarnaðar
og að hann leystist upp og meiri
hluti hans sameinaöist liðsafla
þeim, sem hann hefir talið sig
borinn til að ráða. Hann hefir
aldrei skilið bændur og sveita-
fólk. Hann hefir verið svo ein-
hliða sonur Reykjavíkur, að
hann hefir mjög sjaldan komið
á fundi í öðrum landshlutum.
Honum hefir þessvegna verið að
mestu hulinn sá styrkur, sem
býr í brjóstum fólksins í dreif-
býlinu, og sem hvað eftir annað
hefir bjargað Framsóknarflokkn
um úr yíirvofandi hættu, svo
sem í kosningunum 1931, þegar
H. V. hafði sameinað lið Alþýðu-
flokksins íhaldinu móti Fram-
sóknarmönnum, og 1934, þeg-
ar Framsóknarmenn stóðu í
erfiðri aðstöðu eftir liðhlaup Ás-
geirs Ásgeirssonar og Þorsteins
Briem. Rétt er þó að geta þess,
að þegar H. V. gerir samning við
annan flokk um ákveðið mál,
eins og við Framsóknarmenn
1927 og 1934, við íhaldið 1931 og
kommúnista 1937, þá stendur
hann við samkomulag meðan öl-
ið er heitt á könnunni, en skiptir
fljótt um til mestu andúðar, þeg-
ar tækifæri gefst. Honum er sér-
staklega annt um að Framsókn-
armönnum gangi miður vel fé-
lagsstarfsemin. Mun hann renna
grun í, að meðan Framsóknar-
flokkurinn er mest ráðandi í
landinu, þó muni þróun þjóðlífs-
ins verða með allt öðrum hætti,
en honum er að skapi. Og það er
H. V. ljóst, að eins og hann er nú
kominn, slyppur og snauður úr
sínum flokki, bæði að áhugamál-
um og fylgi þroskaðra manna,
(Framh. á 4. síðu.)