Nýja dagblaðið - 14.09.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Jónas Jónsson s
Kveðja frá Islandí
Ræða ilutt á Islendíngadagínn að Gímli
1. ágúst síðastL, en þar voru nær 4000 Is-
lendínéar samankomnír
VÝJA DAGBLAÐ19
Útgefandl: Blaðaútgáfan hJ.
Rltetjórt:
ÞÓBARINN ÞÓRARINS80N.
Rltstjómarsfcrií stofumar:
Llndarg. 1 D. Simar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingasfcrifstofa:
Lindargötu ID. Sími 2323.
Eftlr fcl. B: Siml 3848.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura elntafclð.
Prentsmlðjan Edda h.f.
Blmar 3848 og 3720.
Nýja skipíð
Þegar Súðin var keypt til þess
að annast strandferðir hér við
land, umhverfðust íhaldsblöðin
yfir því, að gamalt skip væri
keypt til strandferðanna. Blöðin
áttu ekki nógu sterk orð til að
lýsa þeirri smán, sem þjóðinni
væri gerð með því að kaupa þetta
gamla skip.
Nú er ákveðið að. selja annað
þeirra strandferðaskipa, sem
fyrir eru og láta byggja nýtízku
skip í staðinn. Skip, sem hafi
kælirúm, rúm fyrir skepnur,
stærri og betri farþegafarrými o.
s. frv. Að óreyndu myndu allir
álíta, að þessari ráðstöfun væri
mjög fagnað af íhaldsblöðunum.
Hér var ekki verið að kaupa
„gamalt skip“ eða „ryðkláf", sem
þjóðinni væri til smánar.
En hvað skeður? Ekkert annað
en það, að íhaldsblöðin eiga ekki
nógu sterk orð til að lýsa van-
þóknun sinni á þessari ráða-
breytni. Auk þess, sem þau fara
með staðlausa stafi um áætlað
söluverð Esju og fyrirhugaðan
kostnað við byggingu nýs skips,
verður ekki annað séð, en að þau
telji höfuðsynd af Skipaútgerð-
inni að fá nýtt og vel búið skip
í stað annars eldra. Nýtt skip,
sem getur farið milli landa, átti
alls ekki að fá, er kjarninn í
grein helzta skipafræðings
íhaldsins, ritstjóra Vísis, í fyrra-
dag. Einnig heldur sami maður
því fram, að fyrirhugað skip
Skipaútgerðarinnar sé of stórt
til þess að geta komið við á
smáhöfnum landsins, enda þótt
allir þeir, sem skyn bera á þessi
mál, viti vel, að þetta er raka-
laus þvættingur. Nýja skipið
verður ekki stærra en svo, að
það kemst hiklaust inn á allar
þær hafnir, sem skip Skipaút-
gerðarinnar koma nú við á.
í stuttu máli:
Af skrifum íhaldsblaðanna
verður ekki annað ráðið, en að
skynsamlegast hefði verið að
kaupa nú gamalt, lítið og úrelt
skip til strandferðanna hér við
land. Stóru orðin um kaupin á
Súðinni virðast nú gleymd.
En það skyldi enginn álíta, að
íhaldsblöðin hafi raunverulega
skipt um skoðun í sambandi við
skipakaup til strandferða, siðan
Súðin var keypt. Ádeilan á fyrir-
hugaða byggingu nýs skips til
strandferða er sprottin af öðr-
um rótum. Hún er tilorðin með
það fyrir augum að fylgja fram
þeirri kenningu Knúts Arn-
grímssonar, „að gefa andstæð-
ingunum aldrei rétt“, halda
uppi látlausum, ofstækisfullum
árásum á hverja einustu fram-
kvæmd ríkisvaldsins, alveg án
tillits til þess, hvort það kemur
í bága við það, sem þessi sömu
blöð hafa áður sagt.
*
í grein hér í blaðinu síðastl.
fimmtudag var nokkuð vikið að
þeirri firru íhaldsblaðanna, að
fyrirhuguð skipakaup ríkisins
væru samkeppni við Eimskipa-
félagið. Það var sýnt fram á það,
að slíkar fullyrðingar væru á
engum rökum reistar, að starfs-
svið Skipaútgerðarinnar væri
annað en Eimskipafélagsins,
ekki síður í millilandasiglingum
en innanlands ferðum. í Vísi í
fyrradag er nokkuð vikið að
þessari grein, en alls engin til-
raun gerð til að hnekkja einu
einasta atriði, sem þar er haldið
fram.
Vísir telur m. a. að það hafi
verið „hámark í óskammfeilni,"
þegar því hafi verið haldið fram
hér í blaðinu að „Eimskipafélag.
ið hafi aldrei gert neitt til þess
að skipuleggja og halda uppi
ferðum fyrir þá erlenda menn,
karla og konur, sem gjarnan
vildu koma hingað til lands í
sumarleyfum sínum til þess að
kynnast landi og þjóð.“ — Þetta
kallar blaðið sem sagt „hámark
í óskammfelni,“ en gerir enga
tilraun til að rökstyðja þá full-
yrðingu. Það er ekki að ómaka
sig til að nefna dæmi þess, að
Eimskipafélagið hafi haldið
uppi slíkum ferðum, að það hafi
séð fólki, er eyða vildi 12—14
daga sumarleyíi hér, fyrir hent-
ugum ferðum að heiman og
heim, að það hafi skipulagt dvöl
þess hér, svo að fólk, sem hingað
kemur í fyrsta skipti, ætti kost á
að hafa fullkomið gagn og á-
nægju að ferðinni. — Nei, Vísir
gerði enga tilraun til þessa, enda
er honum vorkunn, því að Eim-
skipafélagið hefir aldrei látið sig
skipta þessa hlið ferðamanna-
flutninganna.
Vísir tekur fram alveg rétti-
lega, að alþjóð kunni vel að
meta starfsemi Eimskipafélags
íslands, og siglingar þess á ófrið-
arárunum muni ekki vera
gleymdar. Nýja dagblaðið vill
taka undir þessi ummæli, en það
vill jafnframt- vekja eftirtekt á
því, að Eimskipafélaginu er eng-
inn greiði gerður með hinum fá-
vislegu skrifum íhaldsblaðanna.
Þau munu þvert á móti verða til
þess að vekja tortryggni gagn-
vart félaginu og e. t. v. vekja upp
þá spurningu, hvort Eimskipafé-
lagið sé eins hlutlaust um
stjórnmál og það vill sjálft vera
láta.
Leídréttín g
í grein Guðbrandar Magnús-
sonar forstjóra, í Nýja dagblað-
inu sl. laugardag, skýrir liann frá
því, að hér í Reykjavík séu tvær
kexverksmiðjur, en sökxim þess
að þær séu báðar á hön.d sama
eiganda, þá sé ekki nema önnur
þeirra starfrækt.
Út af þessum ummælum vil ég
taka það fram, að Kexverksmiðj -
an Frón h.f. og h.f. Kexverk-
smiðjan Esja, hafa ekki á neinn
hátt verið sameinaðar, og að all-
ur rekstur þeirra er algjörlega
aðskilinn.
Kæru landar!
Eg hefi fyrir skömmu á öðrum
þjóðminningardegi íslendinga í
Nýja íslandi farið nokkrum orð-
um um nýsköpunarstarf íslend-
inga á íslandi síðan 1874, eða
þann sama tíma, sem landnám
íslenzkra manna hefir gerzt í
Ameríku. Eg hefi þar stuttlega
lýst auðsuppsprettum landsins
og hlutverki þjóðarinnar, en það
er að endurreisa lýðriki fornald-
arinnar og tryggja framtíð þess,
og að skapa síðan á þeim grund-
velli með löndum okkar í Vestur-
heimi andlegt riki, hið sameigin- ,
lega, íslenzka menningarríki
báðum megin Atlantshafs.
En hér í dag er verkefnið það,
að flytja íslendingum vestan
hafs kveðju frá þjóðinni í gamla
landinu. En þessi kveðja verður
frá minni hendi fyrst og fremst
þökk til íslendinga í Vesturheimi
fyrir þjóðrækni þeirra, fyrir ást
þeirra á íslandi og íslenzkri
menningu, fyrir að hafa með
starfi sinu í þessari heimsálfu
gert íslendingsheitið virðulegt og
í heiðri haft. Landnám ykkar og
starf í Vesturheimi hefir á allan
hátt verið til eflingar og veg-
semdar íslenzku þjóðerni.
Mig langar í þessu sambandi
að nefna fáein einstök dæmi úr
þessari margháttuðu andlegu
starfsemi landa vestan hafs. Eg
vil minnast fyrst á íslenzku blöð-
in tvö með hinum fögru, þjóð-
legu heitum. Sumir menn hafa
álitið ljóð á þeirra ráði, að þau
hafa ekki allt af verið sammála.
Eg er ekki á þeirri skoðun. Eg á-
lít, alveg nauðsynlegt, að blöðin
séu tvö, og að nokkur samkeppni
sé eðlileg og nauðsynleg milli
þeirra. Mér liggur við að efast
um, að eitt blað hefði getað lifað
fjörugu lífi á vegum landa í
Vesturheimi. Jafnvel beztu vinir
eru ekki sammála um minni
háttar atriði. Blöð íslendinga í
Winnipeg hafa staðið saman um
þjóðernismálin, en samkeppni í
öðrum efnum hefir hleypt kappi
í kinn og skapað fjör og þrótt.
Þjóðlífið íslenzka vestan hafs
hefir auðgazt við þessa sam-
keppni. íslenzku blöðin tvö í
Winnipeg, með hin sögulegu
heiti, flytja vikulega andvara frá
Kexverksmiðjan Frón h.f. hef-
ir starfað óslitið það sem af er
þessu ári, en h.f. Kexverksmiðj -
an Esja varð að hætta fram-
leiðslu í lok júlímánaðar, vegna
þess að þá voru þrotnar þær
efnivörur, sem henni hafði verið
leyfður innflutningur á fyrir 8
fyrstu mánuði af þessu ári. —
Verksmiðjan hefir svo í dag
fengið innflutningsleyfi, sem
samsvararþriggja mánaða fram-
leiðslu.
Reykjavík, 12. september 1938.
Eggert Kristjánsson.
íslenzku lífi og menningu inn í
heimili íslendinga um alla Norð-
ur-Ameríku. Þau þurfa að starfa
áfram hlið við hlið. Þau eiga skil_
ið að vera viðurkennd og studd
af löndum, hvar sem þeir eiga
heima í Bandaríkjum og Kana-
da. Því að blöðin í Winnipeg eru
fyrsta varnarlína íslenzkrar
menningar í Vesturheimi.
Eg lít sömu augum á starf
kirkjufélaganna hér vestan hafs.
Þar hefir líka verið samkepni og
nokkur skoðanamunur, eðlilegur
og nauðsynlegur. Þegar menn
fara um byggðir íslendinga og
sjá tvær kirkjur og tvö sam-
komuhús í fjölda byggða, þá er
aðkomumanninum um leið Ijóst
hvílík hugðarmál trúmál eru og
hvílíkar fórnir íslendingar hafa
fært vegna lífsskoðana um hina
andlegu hlið tilverunnar. Kirkju
félögin hafa staðið vörð um ís-
lenzkuna í Vesturheimi, og munu
gera það meðan þjóðernistilfinn-
ingin er sterk og vakandi.
Eg vildi þakka margháttaða
andlega starfsemi landa vestan
hafs, en efnið er stærra en tím-
inn, sem ég hefi til umráða. Eg
vil nefna lestrarfélögin í hverri
byggð og bæ, sem reyna að hafa
á boðstólum allt, sem nýtilegt er
gefið út á íslandi. Eg vil nefna
söngfélögin, kvenfélögin, sunnu-
dagaskólana og Jóns Bjarnason-
ar skólann. Áframhald á þeirri
starfsemi er hin vakandi við-
leitni landa í Vesturheimi að fá
móðurmál okkar viðurkennt, sem
sígilt mál og kennt í helztu
menntastofnunum landsins.
Þegar þakkað er af hálfu
manna á íslandi, væri meir en
lítil yfirsjón, ef gleymt væri af-
rekum landa í Ameríku í skáld-
skap og vísindum. Hér eru merki
legir hugvitsmenn af islenzku
bergi brotnir. Hér eru nokkrir á-
gætir vísindamenn, og í þeim
hópi einn, sem hlotið hefir var-
anlega heimsfrægð fyrir þátt-
töku sína í landafundum. Sízt
ætti að gleyma hinum mikla
fjölda íslendinga sem ort hafa
ljóð og stundað margar greinar
skáldskapar á íslenzku, en langt
frá íslandi hér í Vesturheimi. Eg
nefni þar heldur ekki nöfn, en
allir vita, að í flokki skáldanna
hefir Vesturheimur lagt íslenzkri
menningu til á síðasta manns-
aldri mesta ljóðskáldið, sem þá
var uppi í allri Norður-Ameríku.
Eg vildi með þessari kveðju
minni líka mega rifja upp nokk-
ur dæmi um beina þátttöku ís-
lendinga vestan hafs í hinum
þýðingarmiklu umbótamálum á
íslandi, þeirra, sem hrundið hef-
ir verið af stað með frjálsum á-
tökum. Eg vil í því efni nefna
mikla þátttöku í minnisvarða
Jóns Sigurðssonar, stofnun Eim-
skipafélagsins, þar sem landar
vestan hafs munu, eftir núgild-
andi verði krónunnar, hafa lagt
fram um hálfa milljón króna.
Næst kom Stúdentagarðurinn í
Reykjavik, sem studdur var með
myndarlegum framlögum vestan
um haf. Eg kem þá að þúsund
ára hátíðinni 1930, og er þar
margs að minnast. Þátttaka ís-
lendinga úr Vesturheimi var
mikilvægur þáttur í þeirri þjóð-
ernisvakningu, sem fylgdi há-
tíðahöldunum og heimkomu svo
margra íslendinga handan yfir
hafið. Hér í Ameríku vakti ís-
landsför svo margra manna
mikla eftirtekt á landi og þjóð,
lar sem landar fóru heim svo að
segja úr hverri byggð og bæ. í
sambandi við þúsund ára hátíð-
ina tókst löndum að hrinda á-
fram tveim þýðingarmiklum
málum fyrir ísland. Fyrir at-
beina íslendinga í Kanada og í
virðingar- og viðurkenningar-
skyni fyrir starf þeirra hér á
landi, stofnaði þing og stjórn
Kanadasjóðinn, sem um aldur og
æfi mun tengja andleg bönd
milli íslands og Vesturheims.
Þessir atburðir eru enn svo
nærri okkur, að mefin eiga erfitt
með að sjá hin réttu stærðar-
hlutföll. Leifsmyndin í Rvík,
gjöfin frá þingi Bandaríkjanna
til íslenzka kynstofnsins, er ein-
göngu orðin til vegna áhrifa ís-
lenzkra manna í Vesturheimi. Og
þessi gjöf er svo þýðingarmikil,
að menn hafa varla áttað sig á
þýðingu hennar. Þegar íslend-
ingar hófu landnám að nýju á
íslandi, er þeir fengu stjórn
sinna mála, og hér vestra með
flutningi yfir hafið, leið kyn-
stofninn báðum megin hafs und_
ir ranglátri lítilsvirðingu manna
frá stærri þjóðum, sem létu ís-
lendinga gjalda þess, að þjóð
þeirra var fámenn og hafði í
margar aldir ekki fengið að njóta
hæfileika sinna. Hvert mann-
dómsverk, sem landar gerðu öðru
hvoru megin hafsins, braut
hlekki í þessum fjötri. En eitt af
þýðingarmestu átökunum var
sigur íslendinga í Vínlandsmál-
inu. Þjóð, sem er náskyld og að
mörgu leyt lík íslendingum, hefir
fram á þennan dag lagt höfuð
áherzlu á að vinna af íslending-
um viðurkenninguna fyrir Vín-
landsfundinum, og vegna meira
fjölmennis og mikillar þrákelkni
í áróðri móti sæmd íslands, hafði
þessum keppinautum orðið mikið
ágengt. En með Leifsmyndinni í
Reykjavík frá þingi Bandaríkj-
anna og með höggnu letri á gra-
nitstall úr fjöllum Vesturálfu,
þar sem Bandaríkjaþjóðin viður-
kennir íslendinginn Leif Eiríks-
son sem finnanda Ameríku, var
sögulegur réttur íslendinga í
þessu efni fulltryggður um alla
framtíð. Nú gat litla íslenzka
þjóðin báðum megin hafsins
bent á það, að einn af sonum
hennar hafði fyrstur hvítra
manna haft það þrek og þann
sköpunarmátt sem með þurfti
til að sigla vestur yfir Atlantshaf
og uppgötva þessa heimsálfu.
Atorka íslendinga í fornöld og
nútíð var sönnun þess, að þó að
þjóðin væri fámenn, þá bjó í
sonum hennar og dætrum orka,
sem gaf íslendingum djörfung til
að fást við erfið verkefni, hvar
sem þurfti að velta steini úr vegi
á leið þeirra.