Tíminn Sunnudagsblað - 08.07.1962, Blaðsíða 12

MENNIN6ARSKEID
KRÍTAR OG MYKENE
Um allmargar þúsundir ára fund-
ust engar leifar fornrar menningar
Krítar og Mykene. Það er ekki fyrr
n á siðustu sextíu árum, sem upp-
gröftur fornleifafræðinga hefur leitt
í ljós, að sögulegt svið lá að baki
ljóða Hómers og sagna Forn-Grikkja.
Á tímabilinu 2000—1400 fyrir
Kiists burð blómgaðist mikil menning
á eyjunni Krít. Þetta var eitt þeirra
menningarskeiða sögunnar, þar sem
tekizt hefur að koma mannlífinu upp
fyrir brauðstritið eitt. Menning Krít-
ar — oft kölluð „mínósk“ menning
eftir Mínosi Krítarkonungi — reis á
essum tíma, dafnaði vel, en var of-
urliði borin — að nokkru vegna
igin galla — af annarri skyldri, en
ó vart eins merkilegri. Sú er venju-
ega kölluð „mykensk“ menning. Báð-
ar áttu þær sitt blómaskeið á bronz-
öld, meðan járn var enn ekki annað
en skrýtinn málmur, gæddur undra-
legum eiginleikum og töframætti, en
gagnlaus. Skeið síðara menningarstigs
ins var stutt og viðburðaríkt, tæp 250
ár, en síðan leið hún einnig undir lok.
Svo alger vora endalok þessara
menningarþátta í siðmenningu bronz-
aldar við Egevshaf, að þeir hurfu nær-
'ellt úr minnum manna. Forn-Grikk-
ir minntust lífsins í Mykene aðeins
sem baksviðs í Hómerskvíðum, og
þar sem það var aðeins baksvið, var
það almennt talið í litlum tengslum
við raunveruleikann.
Fáir Grikkir á tímum Periklesar og
síðar létu sér detta í hug, að Hómer
væri að lýsa i meginatriðum raun-
verulegum persónum, raunverulegurn
atburðum og hefði að baksviði raun-
verulegan heim, sem átti endalok sín
tæpum 600 árum áður. Allt fram yfir
miðja 19. öld voru þeir fáir, sem
lögðu trúnað á það, að ljóð Hómers
segðu frá lífsháttum bronzaldar á ár-
unum frá 1400—1150 f. Kr. Og það
má aðeins þakka rannsóknum tveggja
síðustu kynslóða, að stoðum hefur
verið rennt un'dir þann sannleika, sem
Hómer greinir frá.
En hin mínóska ménning á Krít féll
jafnvel enn meir í gleymsku. Forn-
Grikkir höfðu ekki hugmynd um hana.
Þeir varðveittu að vísu sagnir um
Þesevs og Minotáros- og undarlega
viðburði í völundarhúsinu í Knossos,
en það voru aðeins goðsagnir. Krit
og hinar „níutíu borgir“ hennar voru
menntamönnum Grikkja, Rómverja,
miðalda og endurreisnartímans og
nemendum allt til 1895 aðeins goð-
sagnir. En þá tóku að hlaðast upp
sannanir, sem sviptu loks hulunni af
einhverri margþættustu og mest að-
laðandi menningu sögunnar. Þar stóðu
listir á háu stigi, almennt læsi (og
ef til vill bókmenntir), vönduð húsa-
gerðarlist, stjórnmálastofnanir og
flest annað, sem auðgað getur mann-
lífið.
Eg get ekki gert mér vonir um að
gera þessum tveimur egevsku menn-
ingarstigum þau skil hér, sem þeim
ber, en ég ætla að reyna að segja
svo frá þeim, að varpað geti Ijósi
yfir vöxt þeirra og að lokum hrun.
Eitt mikilvægasta atriðið er ef til
vill það, að þau lögðu bæð'i, hvort
á sinn hátt, drjúgan skerf til stofn-
unar þriðja egevska menningarskeiðs-
ins, sem við köllum forngríska
(hellenska) menningu. Þessi þrjú
menningarskeið lögðu grundvöll þeirr-
ar siðmenningar, sem við itú búum
við í Vestur-Evrópu. Án Grikklands
hefði rómverska heimsveldið aldrei
orðið til, og án rómverska veldisins
ekkert endurreisnartfmabil og þannig
væri undirstöðunni kippt undan stjórn
málahreyfingum nútímans, lögum og
réttlæti, siðalögmálum og frelsi.listum
og vísindum. Ef forngrískrar menning-
ar hefði ekki notið við kynnum við enn
að lifa í myrkri miðalda og eiga þess
fyrst von að komast úr því einhvern
tíma nærii því herrans ári 2500 eftir
langt tímabil leitar og þrenginga.
Samt kvnni sá árangur, er við næðum,
aðeins að vera skuggi þeirrar menn-
ingar, sem við þekkjum nú og á ræt-
ur sínar í menningu Grikkja og Róm-
verja.
Það kann að virðast undarlegt, að
Forn-Grikkir höfðu enga hugmynd um
þessi tvö menningarskeið, sem stóðu
þeim svo nærri. En Grikkir voru
aldrei miklir fornfræðingar. Þeir
horfðu fremur fram á við en aftur.
Þetta er aðeins eitt af mörgu, sem til
merkis er um framsækni þeirra, skap-
andi hæfileika og umbótaþorsta. Þjóð-
félög, sem lifa á fornri frægð, kafna
venjulega undir henni. Eftir fyrstu
þrjú þúsund árin hætti Egyptaland
að horfa fram á við, enda ríktu þar
einir kyrrstæðustu menningarhættir,
sem heimurinn þekkir, þar til nú fyr-
Hinn konunglegi drykkjarbikar borinn
inn. í mínóskri myndlist eru karlar
ávallt sýndir dökkir og sólbrenndir, en
konur eingöngu fölleitar. TakiS eftir
útsaumuðu lendaklæöinu og þungu
beltinu.
ir nokkrum árum. Spánn er annað
dæmi um land, sem lifað hefur of
lengi á endurminningunum, og fleiri
lönd mætti nefna, sem staldrað hafa
fulllengi við fomar dáðir og gleymt
að fylgja þróuninni.
Krít er einmana eyja. Erfitt er að
komast að henni vegna óstýriláts haf's
ins á hvaða árstíma sem er, að
minnsta kosti norðuiströndinni. Og á
suðurströndiinni, þar sem hafið er
kyrrara, eru hafnleysur miklar og erf-
itt um lendingar, eins og fornleifa-
444
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ