Tíminn Sunnudagsblað - 27.10.1968, Blaðsíða 8

hluta Evrópu og suður í Palestínu.
Líkur benda til þess, að hundar
hafi verið tamdir á fyrra hluta
steinaldar hinnar elztu. En ekki
verður það sannað .Aldur hunds-
beina, sem fundust í grennd við
Frankfurt am Main, getur verið um
ellefu þúsund ár, en þó er öllu lík-
legra, að þau séu ekki nema tíu
þúsund ára eða jafnvel tæpt það.
Allfa elztu bein tamins hunds, sem
kunnugt ei um, fundust þó i
helli austarlega á suðurströnd
Kaspíahafs, og er ætlað, þau séu
11.500 ára gömul. í Jeríkó
hafa fundizt bein, sem eru níu til
tíu þúsund ára gömul.
Þetta hafa verið varðhundar eða
veiðihundar .Þar að auki hafa þeir
hreinsað til í kringum bústaði
manna.
Sitthvað bendir til þess, að
menn þeir, sem bjuggu í Magdal-
eníuhellinum í Dordogne á Frakk
landi fyrir tuttugu þúsund árum,
hafi haft hreindýr og hunda, þótt
sönnur verði ekki færðar á það.
í Holtsetalandi hafa menn
með vissu átt bæði hreindýr
og hunda fyrir sem næst röskum
fimmtán þúsund árum. Húsdýr
geta þessi hreindýr þó ekki kall-
azt, því að þau hafa einungis ver-
ið hálftamin nytjadýr hirðingja-
flokka. Kjötið var mikilvægast.
Það kom löngu síðar til, að þau
væru notuð til dráttar. Hreindýr
í Norðurálfu eru talin kynjuð frá
Vesturheimi.
Við lok steinaldar hinnar elztu
voru hreindýr einhver sú dýra-
tegundin, sem mönnum vai mik-
ilvægust. En þau voru fyrst og
fremst veiðidýr. Fátt er vitað um
tamningu þeirra, enda viru stöðv-
ar þeirra svo nærri sporði hinna
miklu jökla á norðurhveli jarðar,
að þess er vart að vænta, að veru-
legar minjar komi í leitirnar. Aft-
ur á móti er líklegt, að hreindýr
hafi verið tamin allvíða nokkurn
veginn samfcímis.
' Af þeim gögnum, sem tiltæk eru,
verður helzt ráðið, að geitin hafi
verið fyrsta jórturdýrið. sem
menn tömdu. Margt er þó í óvissu
um þetta, ög veldur þar mestu,
hve örðugt er að greina á milli
vdltra dýra og geitakyns þess,
sem fvrst var tamið. Kynblönd-
un vintra, hálftaminna og altam-
inna dýra hefur sjálfsagt lengi átt
sér itað, og enn eru til svæði,
þar sem slíkt gerist. Ekki er held
ur ævinlega auðvelt að þekkja i
sundur Drot úr kögglum geit
fénaðar og sauðkindar. Um höfuð
kúpur og horn gegnir öðru máli,
þegar slíkt finnst.
Geitur vilja heldur bíta lauf og
kvist en gras, en sauðfé tekur gras
ið fram yfir, þegar þess er völ
Geitur una sér vel við skógar-
mörkin, þar sem gnægð er runna
og smávaxins skógargróðurs.
Tiltölulega auðvelt er að rekja
ættir geitarinnar, þar eð villiteg-
undir þær, sem hún hlýtur að vera
komin af, eru enn til. Er þar eink-
um að nefna besóargeitina, sem
fyrr meir var algeng til fjalla á
stóru svæði allt frá Vestur-Asíu til
Krítar.
Fyrir um það bil tíu þúsund
árum var blómleg menning i Sýr-
landi og Palestínu, og hafa þar
fundizt bein úr geitum, stórgrip-
um og svínum í sorphaugum forn-
um. Ef til vill eru þessi bein úr
búfénaði, en ekki verður þó full-
yrt, að þarna hafi verið önnur tam-
in dýr en hundar. Bein, sem efa-
laust eru úr tömdum geitum, átta
til níu þúsund ára gömul, hafa á
hinn bóginn fundizt í Jeríkó. Hafa
þær mjög líkzt besóargeitum,
en þó eru hornin ekki alveg
eins. Þótt rannsókn beina úr elztu
lögunum sé ekki enn lokið, má
fullyrða, að tamdar geitur voru
í Jeríkó fyrir níu þúsund árum
eða þar um bil, og eru það
elztu minjarnar, er vafalaus-
ar má telja. Vera má, að tamd-
ar geitur hafi um svipað leyti
verið yið Kaspíahaf. Þetta styðzt
við beinafundi í Belthelli í Norður-
íran, en brestur þó á fullnað-
arsönnun. Mjög langt er milli
fundarstaðanna við Kaspíahaf
og í Jórdanardal, og gæti það
bent til þess, að geitur hafi
þá verið húsdýr á stórum svæð-
um austur þar. Af því væri aft-
ur að ráða, að geitur ' hafi verið
búfénaður miklu lengur en kom-
ið hefur á daginn.
Leifar beina úr sauðfé frá þess-
um tíma hafa hvorki fund-
izt í Jeríkó né Belthelli, en á
báðum stöðunum allmiklu yngri
bein. Ekki liggur þó í augum uppi,
hvers vegna menn ættu fyrr að
hafa slegið eign sinni á geitur
en sauðfé. Þó kann svo að hafa
verið, en bitt getur líka hugs-
azt, að ennýsé vitneskju okkar um
sauðféð áfátt og síðar muni finn
ast bein, sem sanna, að sauðfén-
aður komst í tölu búfénaðar um
svipað leyti og geitur.
Þegar menn tóku að koma
sér upp sauðahjörðum, varð
hundurinn enn mikilvægari en
áður. Hundurinn hlýtur að hafa
verið orðinn húsdýr, áður en
sauðfjáreign kom til sögunnar.
Á hinn bóginn verður að ætla,
að sauðfénaðurinn hafi ver-
ið kominn í tölu búfénaðar
áður en jarðrækt hófst. Á sum-
um svæðum kann sauðféð að
hafa verið gert manninum undir-
gefið á undan geitunum, og
þykja allar líkur hníga að því,
að það hafi orðið í löndum, þar
sem sauðfé var í hópum á skóg-
vana beitilandi.
Það eru margar tegundir
villifjár, sem talið er líklegt,
að sauðfé það, sem nú er ræktað,
sé komið af. Þessar tegundir eru
allar náskyfljdar, og hugsanlegt
er, að þær séu allar komnar af
einum og sama frumstofni. Oft
er þó talið, að sauðfé sé kom-
ið af villifé á Korsíku og Sardin-
íu, en tegundir, sem mjög eru
skyldar því, eru einnig á Kýpur
og á stóru svæði um Litlu-Asíu
og Persíu. Mörg afbrigði sauð-
fjár bera skýr einkenni villifjár-
ins á Korsíku. Þó er senni-
legt, að flest afbrigðin séu kom-
in af Austurlandafé, sem á heima-
lönd sín í fjöllum við Kaspía-
liaf, víðs vegar um Túrkestan, norð
urhluta Persíu og Afganistans
og allt austur um vesturhluta Tí-
bets og Púnjab.
Elztu minjar sauðfjár, sem til
búfénaðar verður örugglega tal
ið, hafa fundizt í Jeríkó og Belt-
hellinum, og eru taldar um það bil
átta þúsund ára gamlar. Jeríkó-
beinin hafa þó ekki enn verið rann-
sökuð til hlítar. Þar hefur einn-
ig fundizt mikið magn kindabeina,
sem eru sjö þúsund ára
eða rúmlega það. Þessar aldurs-
ákvarðanir eru þó ekki aiveg
óbrigðular, en eigi að síður
virðist hafa sannazt, að sauðfjár-
eign hafi verið komin til sögu
á þessum slóðum áður en jarð-
rækt hófst, svo að sjáanlegt sé.
Er helzt gert ráð fyrir því, að sauð
fjárbúskapur hafi hafizt tals-
vert fyrr en þetta á sléttlendinu
í Túrkestan, þar sem villihjarð-
irnar hafa freistað manna.
í íran, Túrkestan og frak hafa
fundizt bein . sauðfjár og annars
búfénaðar, um það bii sjö þúsund
Ö4Ö
1 í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ