Tíminn Sunnudagsblað - 09.08.1970, Blaðsíða 6

‘greiða allan kostnað við yinnu að
handritinu og jafnframt a'ð útvega
fé til útgáfu þess, en Fróii'skapar-
félaginu var hins vegar algerlega
falin framkvæmdin. Chr. Matras
reiddi verkið fljótt og vel af hendi,
því að bókin kom út mikið aukin
frá því sem áður var síðari hluta
6rs 1961. Munu vera í henni sem
næst 29 þúsund orð. Unnið er nú
að viðaukabindi við hina fær-
.eysk-dönsku orðabók, og annast
Chr. Matras það starf ásamt Jo-
han Hendrik Poulsen.
Samtímis og út kom önnur út-
gáfa af Föroysk-donsk orðabók var
ákveðið, að allt það fé, sem áskotn-
aðist fyrir hana að kostnaði
greiddum, skyldi renna í Orðabóka
sjóðinn. Hefur sú ráðstöfun átt
sinn þátt í aukinni starfsemi Móð-
urmálsstofnunaTÍnnar.
Árið 1960 kom út safn orða, er
einkum varðaði alls konar stjórn-
eýslan, blaðamennsku, skrifstofu-
og verzlunarstörf. Jóhannes av
Skarði hafði verið fenginn til þess
að annast útgáfu þess. f orðasafni
Jóhannesar er vitanlega mjög mik-
ið af nýyrðum, og hefur hann í
allríkum mæli stuðzt við íslenzka
orðasmíð í þeim greinum, sem
orðaforði bókarinnar snertir mest.
— En sýslan Jóhannesar við orða-
bókarstarf var ekki þar með Tok-
ið, því að öllu fremur má segja,
að hann væri með nýyrðasafninu
að stíga fyrstu skrefin að miklu
viðameira verki.
Um svipað leyti og orðabók M.
J. Jacobsen og Chr. Matras var
komin út á nýjan leik ákvað .vtjórn
Fróðskaparfélagsins að láta semja
dansk-færeyska orðabók og fá Jó-
hannes av Skarði til þess að ann-
ast það verk. í upphafi var ráð
fyrir gert, að hún yrði litiT, en það
fór á aðra leið. — Jóhannes er
sonur Símonar av Skarði, sem
ort hefur færeyska þjóðsönginn og
átti ásamt Rasmus Rasmussen, með
lýðháskólastofnuninni, ‘ ómetan
legan þátt í færeyskri þjóðmenn-
ingar- og sjálfstæðisvakningu.
Þess má og geta, að Símun var
mikiTi og einlægur íslandsvinur og
sama gegnir um Jóhannes. Mér er
í minni, hversu hissa ég var, þá
er fundum okkar Jóhannesar av
Skarði bar fyrst saman, hve frá-
bærilega vel hann talaði íslenzku og
hafa þá aldrei til íslands komið.
Eigi veit ég, hvort hann hefur átt
við ljóðagerð, en marka má af
þýðingu hans úr Kalevala, að fær-
15«
eysk orðíist er honum tðm. Hon-
um lætur og vel vísindaleg fræði-
mennska sem ritgerð hans um fær
eyska leypinn vitnar rækiíega um.
Orðabókarstarfinu varð Jóhannes
að sinna í hjáverkum, en þar sem
hann er hugkvæmur á skipulögð
vinnubrögð, miðaði því drýgra
áfram en ella hefði orðiö. Síðla
sumars 1967 kom út Dönsk-föroysk
orðabók. f herini eru um 30 þús-
und orð. Færeyingar munu á emu
máli um, að orðabók þessi komi
í mjög góðar þarfir og Jóhannes
av Skarði hafi með samningu henn-
ar unnið mikið nytjaverk.
H.
Dr. med. Hans D. Joensen land-
læknir hefur verið atkvæðamikill
við að efla menntir og vísindi í
Færeyjum, og almæli mun það,
að hann hafi beint og óbeint ver-
ið flestum fremri í að styðja þá
viðleitni. Fyrr er vikið að Fróð-
skaparfélaginu og athafnasemi
þess, en kunnugir telja, að Joen-
sen landlæknir hafi lagt því mest
lið sem formaður þess og í rlt-
stjórn Fróðskaparritsins. Hann er
í merg og bein ósvikinn Færey
ingur og stórlátur fyrir hönd þjóð-
ar sinnar, ekki sízt að því eT snert-
ir varðveizlu menningararfleiðar
hennar. Telja má, að honum sé
ætíð efst í huga spakmælið: að
fornu skal hyggja, þá nýtt á að
byggja.
Síðastliðið haust kom út eftir
H. D. Joensen landTækni mikið rit,
Alisfröði, en svo nefnist eðlisfræði
á færeysku. Bók þessi, sem er í
stóru broti, er 640 blaðsíður með
503 myndum og teikningum. Hann
hefur gert allar teikningarnar, og
vitna þær um, að landlæknirinn
er maður drátthagur. Rit þetta,
sem er mjög skipulega samið, er
í senn kennáubók og handbók í
eðlisfræði, en hefur auk þess sér-
stakt gildi fyrir færeyska málsögu.
Dr. H. D. Joensen getur þess í
upphafi formálans að riti sínu, að
hann sé hvorki eðlisfræðingur né
máTfræðingur, en hann hafi allt
frá skólaárum sínum haft mikinn
áhuga á báðum þessum fræðigrein
um. Langt er um liðið, eða rösk
þrjátíu ár, síðan honum kom fyrst
til hugar að rita eðlisfræði á fær-
eysku og þá einungis smákver,
sem nota mætti sem kennslubók
í bamaskólum. Smám saman varð
þetta hugðarefni hans áleitnara,
þótt hann vegna embættisanna
gæti ekki sinnt því langa hrið. En
þegar til kasta kom að snúa sér
að þessu verkefni, var það ekki
fræðigreinin sjálf, sem vafðist fyr-
ir dr. Joensen, því að henni hafði
verið gerð skil í fjölmörgum er-
lendum ritum. Aftur á móti hafði
hann ásett sér að athuga ítarlega,
hversu færeyskur orðaforði kæmi
að liði í þessari fræðigrein. Með
það í huga grandkannaði hann
ekki einungis færeysk rit, heldur
var einnig jafnan á hnotskóg eftir
orðum úr mæltu máli, er ekki
höfðu komizt á bækur. Öllum slík-
um orðum hélt hann vendilega til
haga til þess að geta komizt sem
mest hjá að nota erlendar orð-
myndir, þá er að því kæmi, að
hann semdi eðlisfræði á færeysku.
Dr. Joensen gerir ljósa grein
fyrir þeirri skoðun sinni, að um
tvo kosti sé að velja. Annar er sá,
að hamla gegn því, að erlend orð
með ófæreyskum framburði og aí-
bakaðar orðmyndir nái óhindrað
að festa rætur í máTi sérfræði og
vísinda, en hinn er að leggja þá
rækt við málið. að til þess þurfi
ekki að koma og þar með sýna
fram á, að færeysk tunga sé svo
orðrík, að hún gagni tií þess að
skilgreina flest, sem fyrir ber í
menningarlífi nútímans. Honum
er efst í huga að koma í veg fyr-
ir, að ecrlend heiti öðlist þegnrétt
í færeysku máli að þarflausu. En
til þess að sporna við því, verði
menn nokkuð á sig að leggja til
þess að kynna sér svið færeyskrar
tungu, því að ekkert mál hafi sjáTf
krafa orðið menntamál. Jarðvegur
þess hafi jafnan að nokkru leyti
verið úr heimi sagna og kvæða,
rituðum heimildum sem mælfu
máli, svo og úr orðstofnum af inn-
lendri rót eða lánsorðum úr er-
lendum málum, sem ekki séu val-
in af handahófi. f þessu sambandi
segir Joensen landlækni:: \ð
minni hyggju er ekki stórmann
legt að sofa á verðinum í trausti
þess, að við fremur en aðrar þjóð-
ir, sem láta sig nokkru varða mál-
ið, sem þær nota, komumst hjá að
viðurkenna endumýjunarþörf
þess. Slíkt ætti ekki að kosta fjár-
útlát, en aftur á móti góðfýsi, þol-
inmæði og að menn færist ekki
undan nokkuð á sig að leggja.
Dr. Joensen bendir á, að mál
raunvísinda og hugvísinda sé að
verða svo fjarskylt alþýðumáli. að
milli þeirra sé að myndast óbrú-
andi gjá. svo að alþýðumaðurinn
tlJUihl N - SUNNUDAGSBLAÐ