Tíminn Sunnudagsblað - 07.11.1971, Side 16

INGIBJORG ÞORGEIRSDOTTIR:
Dag skal aS kveldilofa
Árið 1935 kom út lítil bók fyrir
jólin — sem út af fyrir sig var
engin nýlunda. Þó vakti útkoma
þessa bólcarkorns nokkra athygli,
þótt hvorki væri stórt í broti né
breitt á kjöl og innibyrgði aðeins
níu smásögur. En það stigu þarna
fram. af blöðum þess svo margar
og fjölbreyttar lífsmyndir — eink-
anlega af olnbogabörnum og ein-
stæðingum. Þarna var hann Stjáni
litli og hans ágæti vinur. Hvort
maður kannaðist ekki við snáðana.
Eða litla stúlkan við búðarglugg-
ann, bergnumin af dlri dýrðinni
fyrir innan. Og þarna er Milla og
Agnes og þarna Steinvör. Skelfing
gátu þær verið ólíkar allar. Eða þá
íyrrverandi kvennaljóminn eftir-
sótti, sem hvergi fann frið nema
í kyrrð og einveru fjallanna! Og
hverjum varð ekki minnisstæð
unga stúlkan, sem alltaf var að þrá
og leita — leita að einhverju stór-
kostlegu, dásamlegu, sem hlaut að
vera til og bíða hennar — einhvers
staðar — og þannig mætti halda
áfram. Allar þessar myndir voru
svo eðlilegar og lifandi í öllum sín-
um einfaldleik og látleysi, að ekki
▼arð unö>n því komizt, að þær
stöldruðu við hjá lesandanum, eða
eins,og Einar H. Kvaran sagði í
formálsorðum fyrir bókinni. . .
„sumpart svo átakanlegar, og sum-
part einhvern veginn svo furðu-
lega sannar, að þær líða ekki úr
minni“.
Það var ekki um að villast, nýr
höfundur liafði kvatt sér hljóðs,
óvenjulega þroskaður þó, þar sem
bláþræðir og vankantar byrjand-
ans virtust þegar yfirstignir, þótt
hér væri á ferð fyrsta bókin frá
hans hendi. Við þetta bættust svo,
að höfuridurinn var kona — hús-
móðir á fimmtugsaldri. Það var
sannarlega ekki á hverjum degi í
þann tíð, að kvenfólk kæmi frarii
fyrir alþjóð með ritsmíðar sínar
og skáldskap. Enn síður grunaði
þá nokkurn, að þessi kona yrði á
einhver afkasta-
mesti og vinsælasti rithöfundur
þjóðarinnar.
Nú, 36 árum eftir útkomu fyrstu
bókar Elínborgar Lárusdóttur, hafa
frá hennar hendi komið alls þrjá-
tíu bækur, sem skipta má í þrjá
aðalflokka: í fýrsta lagi skáldsög-
ur — bæði smásagnasöfn og lang-
ar skáldsögur, en til þeirra teljast
sagnabálkarnir Förumenn — í
þrem bindum — og Horfnar kyn-
slóðir — í fjórum bindum. í öðru
lagi ófáar bækur, sem innihalda
skráðar ævisögur, ævisöguþætti,
minningar og frásagnir.
Að síðustu eru bækur, sem fjalla
um dulræn efni og segja frá ís-
lenzku fólki með merkilega, dul-
ræna hæfileika.
Ég hef þegar getið lítillega
fyrsta smásögusafnsins — fyrstu
bókar Elínborgar. Má óhætt segja,
að þar hafi hún strax náð í sinn
rétta tón, þann tón, sem átti eftir
að einkenna allar hennar smásög-
ur, tóninn, sem gaf jafnan til
kynna eitthvað ósvikið, látlaust og
satt. Enda sumar þessar sögur
hennar raunar að mestu raunsann-
ar frásagnir í smásöguformi, svo
sem sögurnar í Hvítu höllinni, en
þannig á þeim tekið, að í höndum
höfundar verða þær flestar fágað-
ar perlur. Má hiklaust telja Elín-
borgu í hópi okkar snjöllustu smá-
sagnahöfunda, enda hlaut sagan
Ástin er hégómi verðlaun í al-
heims-smásögukeppni í Bandaríkj-
unum fyrir nokkrum árum eins og
kunnugt er. Vissulega óvæntur en
verðskuldaður lieiður fyrir höfund
inn og þjóð hans. Þessi smásaga
hefur — auk enskunnar — verið
þýdd á fjölmargar þjóðtungur. Þá
hefur og smásögusafnið Hvíta höll-
in verið gefið út á ensku.
Söguefni smásögunnar — og
styttri sögubóka sinna — sækir
Elinborg alla jafna í samtímann.
Nokkru öðru gegnir um flestar
Iengri sögur hennar og sagnabálka.
Þar seilist höfundurinn gjarnan
um öxl og opnar ökkur dyr inn
til genginna kynslóða. Þó mun
ekki lengra seilzt í Förumönnum
en svo, að sjálf mun Elínbong í
bernsku og æsku ekki hafa svo lít-
ið komizt í kynni við þetta utan-
garðsfólk. Þarf varla að efa, að
mannlífið, sem Elínborg dregur
fram í Förumönnum, á sterkar
Eiinborg Lárusdóttir
rætur í hvoru tveggja: eigin reynd
og samferðugum sögnum.
Förumennirnir í þrem bindum
komu út á tveimur árum (1939—
‘40). Hafi Elínborg ekki þegar ver-
ið orðin þjóðkunn, varð hún það
áreiðanlega fyrir Förumennina
sína. Þeim tók þjóðin opnum örm-
um, enda lesnir svo að segja á
hverju byggðu bóli.
Sögusvið hins sagnabálksins —
Horfnar kynslóðir, — sem er ætt-
arsaga, er aftur 18. öldin ofanverð
og nokkuð fram á þá nítjándu.
Það er tími Skúla fógeta, Móðu-
harðindanna og Napóleonsstyrjald-
anna, og mun því að því leyti tveim
til þrem kynslóðum á undan Föru-
mönnum, þótt verkið komi seinna
frá höfundarins hendi. Þar mun
og efnisviðurinn að verulegu sótt-
ur í heimahérað höfundar, þar sem
örlagaþættirnir urðu bezt treystir
lifandi frásögnum og minnum.
í Horfnum kynslóðum mætum
við einnig förufólkinu, þessum
stéttleysingjum hins fábrotna þjóð-
félags, sem sannarlega var þó allt
annað en stéttlaust. Prestarnir,
ásamt þeim fáu öðrum, sem fyrir-
fundust skólagengnir, voru óum-
deilanlega yfirstétt, sem ekki var
auðveld fátækum almúgamannin-
um að seilast upp til. Og stórbænd-
ur og óðalsbændur mynduðu stétt,
sem ólíkt meira átti undir sér en
óbreyttur vinnulýður og kotungar.
Hjá báðum þessum stéttum voru
ættartengsl og sifjabönd næsta
sterk og ættrækni mjög í heiðrl
332
If niNN — SUNNUDAGSBLAÐ