Tíminn Sunnudagsblað - 30.12.1972, Blaðsíða 13

Jóhann Hjaltason:
Frá kyni til
( J. Hj. tók saman, eftir ýmsum
heimildum, aðallega C. Grimberg
Verdens historie I. 1959.)
Sagt hefur verib, að fljót Indlands og
Kina, ásamt fallvötnunum miklu, Nil,
Efrat og Tigris, hafi verið nokkurs
konar móðurmjólk þeirra fornþjóða, á
hverra herðum menningarskeið vorra
tima hvilir. Vegna staðhátta sköpuð-
ust hin fyrstu skipulögðu þjóðfélög i
nánd þessara stórfljóta. Þangað er þvi
upphafsins að leita i bókmenntum, vis-
indum og listum. Menning og skipulag
gömlu þjóðfélaganna á árbökkunum,
var þó vissulega ekki eingöngu hlýju
loftslagi að þakka og kornfrjórri jörð,
heldur miklu fremur áreynslu og erfiði
við áveitur og skurðagröft. Erfiði, sem
bókstaflega neyddi til skipulags og
sameiginlegra átaka. Þar, sem
náttúran færir lifsbjörgina upp i hend-
ur manna átakalaust eða átakalitið,
þurfa þeir ekki að leggja hart að sér.
Þar stendur lika allt i stað, og litil sem
engin breyting verður á lifnaðarhátt-
um og lifskjörum manna, svo hundr-
uðum og þúsundum ára skiptir. A vor-
um dögum hafa menn þess augljós
dæmi, i steinaldarþjóðfélögum Suður-
hafseyja.
Það er vinnan, hugvitið og erfiðið,
sem i þvi er fólgið að gera jörðina sér
undirgefna, sem skapar menningu.
Árið 1856 fundu verkamenn nokkrir
mjög sjaldgæfa hluti i helli einum hjá
Neanderdal, i nánd við borgina
Dusseldorf i Þýzkalandi. Vegna fund-
ar þessa urðu visindamenn allmiklu
fróðari en fyrr, um tilveru forsögu-
legra manna. I fyrrnefndum helli,
undir lagi af sandi og leir, voru sem sé
steinrunnar leifar af beinagrindum, er
ákaflega mikið liktust venjulegum
mannabeinum. Hæð hauskúpunnar
var litil, ennið lágt og afturkembt, en
beinþykkildi mikil yfir augum, þ.e. af-
ar þykkir brúnabogar, sem veitt munu
hafa hinu mikilsverða liffæri, augun-
um, ágæta vernd, gegn hverri þeirri
hættu er ógnaði.
Allt þetta til samans, gerði útlit
þessarar hugsanlegu mannveru býsna
dýrslegt og sýndi, að hún var óbrotnari
og einfaldari i likamsgerð en jafnvel
allra l'rumstæðustu þjóðkyn, sem nú
eru uppi, eins og til dæmis Astraliu-
negrar og Eldlendingar.
Um gildi þessa fundar fyrir visindin
var svo deilt, bæði hart og lengi. Þvi
verður og ekki neitað, að hann var
næsta ófullkominn, að þvi leyti, hve
beinin voru fá. Margir kunnir náttúru-
fræðingar héldu þvi fram, að hauskúp-
an væri af fávita (idiot) eða manni,
sem á barnsaldri hefði þjáðst af bein-
kröm, er vanskapað hefði höfuðskel-
ina, en gigtveiki siðar á ævinni hefði
svo fullkomnað verkið, og aflagað
beinagrindina að öðru leyti. Enn aðrir
álitu, að höfuðkúpan væri að ævagöml-
um Kelta eða jafnvel Hollendingi. Og
meira að segja þá gizkuðu sumir á, að
beinaleifar þessar stöfuðu frá Kó-
sakka, sem á dögum Napóleons-
styrjaldanna hefði villzt af leið og
fundið skjól i skúta þessum, unz hann
geispaði golunni.
Fyrri hluti
Samt sem áður var það álit margra
visindamanna, að þessar nýfundnu
beinaleifar mundu stafa frá árdögum
mannkynsins á jörðinni, kynflokki,
sem liðinn væri undir lok fyrir tugum
alda. Þá urðu menn ásáttir um að
nefna hann eftir fundarstaðnum, og
kalla kynflokk þennan Neanderdals-
menn (Homo neanderthalensis).
Sennilegt er talið, ab mannverur þess-
ar hafi verið uppi á siðustu isöld, fyrir
um það bil eitt hundrað þúsund árum
eða svo samhliða dýrategundum, sem
nú eru útdauðar, eins og til dæmis ull-
hærðum nashyringum, hellabjörnum,
hellahýenum o.s.frv. Steingerðar leif-
ar þessara dýra hafa siðar fundizt, i
nánd við Neanderdalshellinn. Frá
sama timaskeibi þekkja menn einnig
leifar hellaljóna, úruxa, villihesta og
ullhærðra fila, þ.e. hinna svonefndu
„mammúta”.
Samhliða nýjum og nýjum fornleifa-
fundum, óx svo þekking manna i þess-
um efnum. Árið 1886 fundust i helli ein-
um, hjá borginni Namur i Belgiu, tvær
beinagrindur, af gerð Neanderdals-
kynsins. Þótt beinagrindur þessar
væru heillegri og betur varðveittar en
kyns
Jóhann Hjaltason.
leifar þær, sem fundust þrjátiu árum
fyrr hjá Neanderdal, voru þær samt
sem áður nokkuð skertar. Á annarri
hauskúpunni voru kjálkabeinin þó
sæmilega heilleg. En sá hluti andlits-
ins jók mjög á dýrslegt útlit Neander-
dalsmanna. Munnbein og tanngarðar
sköguðu mikið fram, og haka var
næstum engin. en hakan er einmitt eitt
af „aðalsmerkjum” nútimamanna og
sérlega mikilsveröur likamshluti, þvi
að á hana innanverða er festur nokkur
skerfur þeirra vöðva, sem hreyfa
tunguna, helzta talfæri mannsins. Þar
eð hökubein Neanderdalsmanna voru
svona litilfjörleg og vanþroskuð, eink-
um hjá elztu kynslóðum þeirra, höfum
vér ástæðu til að ætla, að talgeta
þeirra hafi verið sáralitil, á nútima-
visu. Samanburður á gerð heilans við
nútimamanninn, leiðir og hið sama i
ljós.
Þegar árin liðu, var það kerfis-
bundnum fornleifagreftri að þakka, að
fram kom mikill fjöldi nýrra fundar-
staða Neanderdalskynsins, i Frakk-
landi, Belgiu, Þýzkalandi, Spáni,
Italiu o.s.frv. Einn áhugaverðasti
fundurinn varð þó i Króatiu árið 1899.
Sunnudagsblaö Tímans
973