Morgunblaðið - 03.07.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Sigrún Pálsdótt-ir, Svínafelli, and-
aðist á hjúkrunar-
heimilinu á Höfn að
kvöldi 27. júní síðast-
liðinn. Sigrún fæddist
í Austurbænum á
Svínafelli 7. apríl
1926. Foreldrar
hennar voru Hall-
dóra Sigurðardóttir,
f. 4. ágúst 1893, d. 18
ágúst 1978, og Páll
Pálsson, f. 4 febrúar
1889, d. 11. apríl
1954. Bróðir Sigrún-
ar er Jón Páll Páls-
son, f. 10. mars 1929.
Hinn 25. apríl 1948 giftist Sig-
rún Þorsteini Jóhannssyni frá
Hnappavöllum, f. 7. sept. 1918, d.
26. sept. 1998. Foreldrar hans
voru Jóhann I. Þorsteinsson, f. 13.
febrúar 1881, d. 10. maí 1963, og
Guðrún Jónsdóttir, f. 22. ágúst
1890, d. 3. desember 1974. Börn
Sigrúnar og Þorsteins eru: 1) Guð-
jón, f. 13. mars 1949. 2) Jóhann, f.
9. apríl 1952, kvæntur Hafdísi S.
Roysdóttur, f. 14. janúar 1959.
Þeirra börn eru Þorsteinn, f. 11.
október 1991, Svan-
hvít Helga, f. 3. apríl
1994, og Sigurður
Pétur, f. 2. júlí 1999.
3) Pálína, f. 29. jan-
úar 1955, gift Ólafi
Sigurðssyni, f. 3.
febrúar 1954. Þeirra
börn eru Sigrún
Svafa, f. 8. febrúar
1980, sambýlismaður
Skúli Freyr Brynj-
ólfsson, f. 20. júní
1976, Dóra Guðrún,
f. 9. febrúar 1984, og
Steinunn Björg, f. 31.
mars 1989. 4) Hall-
dór, f. 2. október 1957.
Sigrún ólst upp hjá foreldrum
sínum á Svínafelli, en eftir að hún
giftist gegndi hún húsmóðurstöðu
í Austurbænum meðan heilsa
hennar leyfði. Síðustu æviárin
dvaldi hún á dvalarheimilinu
Skjólgarði á Höfn, og átti þar
heimili þar til hún var flutt á
hjúkrunarheimilið skömmu áður
en hún lést.
Útför Sigrúnar fer fram frá
Hofskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 14.
Elsku amma. Þegar ég frétti að þú
værir orðin veik og líkur væru á að
þú ættir ekki langt eftir ólifað, flugu
ótal hugsanir um kollinn minn. Þú
hefur alltaf verið svo stór hluti af lífi
mínu og því erfitt að kyngja því að
svo verði ekki meir.
Fyrstu minningabrotin mín eru úr
eldhúsinu þínu þar sem á þeim tíma
var alltaf margt fólk og nóg af mat.
Ég var svo heppin að foreldrar mínir
bjuggu hjá ykkur afa á tímabili og
því hafði ég ótakmarkaðan aðgang
að ykkar hlýja viðmóti og athygli.
Oft sat ég og hlustaði á þig segja mér
sögur á meðan þú varst eitthvað að
stússast í eldhúsinu, þú sagðir mér
sögur úr hinu raunverulega lífi og oft
sögur úr þinni bernsku sem var að
flestu leyti gjörólík því sem ég
þekkti. Minnisstæðust er mér sagan
um það þegar raflýsingin kom í
gömlu bæina og ég hugsa oft um það
enn í dag hvað það hefur verið mikil
upplifun fyrir þig þegar hægt var að
kveikja ljós með einum hnappi. Svo-
leiðis sögur glæddir þú lífi svo að
litla stýrið ég, sat alveg dolfallin að
hlusta. Oft óska ég þess samt að ég
hefði tekið betur eftir, því ég lagði
því miður ekki nógu margt á minnið
af öllum þessum skemmtilega fróð-
leik.
Þú varst húsmóðir af lífi og sál og
vissir ekkert betra en að gefa fólki að
borða. Enda var maturinn þinn með
eindæmum góður, einfaldur alvöru
íslenskur herramannsmatur. Við
systur vorum fljótar að læra á þetta
og nýttum okkur það stundum ef við
vorum ekki alveg nógu sáttar við úr-
valið hjá mömmu, þá stungum við af
yfir lækinn og spurðum ömmu með
sykursætri röddu hvort við mættum
ekki fá smá graut. Það var í öllum til-
vikum auðsótt mál, hennar uppáhald
voru börn sem tóku vel til matar
síns. Ég gleymi heldur aldrei þeirri
tilfinningu að skjótast inn til ömmu
og fá eina sjóðheita og stökka kjöt-
bollu í höndina sem maður gat maul-
að úti á hlaði. Kjötbollurnar hennar
ömmu er sá allra besti matur sem ég
hef smakkað og hef ég nú samt
smakkað ýmislegt. Þú varst alltaf
svo þolinmóð við okkur systurnar og
hafðir okkur með í verkunum, við
fengum oft að hjálpa þér að baka.
Dóra systir var nú hrifnust af því að
sleikja kremið af negrakossunum
sem þú gerðir alltaf um jólin, ein-
hvern tíma var kremið horfið af öll-
um kökunum í dunknum þegar þú
ætlaðir að fara að bjóða gestunum.
Þú gast nú ekki annað en hlegið að
þessum ljóshærða hrokkinkolli með
bláu augun og fjarri þér að þú færir
að skammast.
Þú varst svo stolt af fjölskyldunni
þinni og þér leið hvergi betur en með
okkur öll samankomin við svignandi
eldhúsborð af kræsingum. Þú varst
oft mjög gamansöm og sagðir stund-
um gamansögur af skemmtilegum
atvikum frá fyrri tíð. Fátt notalegra í
minningunni en að sitja við eldhús-
borðið þitt með mjólk og köku, og
veltast um af hlátri með öllu full-
orðna fólkinu yfir sögunum þínum.
Og svo hlóst þú og hristir höfuðið yf-
ir þessu öllu saman.
Þú varst af þeirri kynslóð sem
upplifði tímana tvenna, ólst upp í
torfbæ og lærðir gamla búskapar-
hætti og vinnuaðferðir sem nútíma
lausnir og ýmis raftæki hafa leyst af
hólmi í dag. Ég er viss um að það
hefur haft mikil áhrif á þína persónu
og ýtt undir þann eiginleika þinn að
taka á móti lífinu með því æðruleysi
og rólyndi sem alltaf einkenndi þig.
Á þinn rólega hátt hefur þú lagt mér
margar mikilvægar lífsreglur sem
hafa reynst gott veganesti út í lífið.
Það hafa verið forréttindi að alast
upp í návist þinni og betri ömmu
hefði ekki verið hægt að hugsa sér.
Við systurnar eigum ótal ógleyman-
legar minningar um góðar samveru-
stundir og viljum þakka fyrir að hafa
fengið að njóta þeirra með þér. Nú
ertu aftur komin til afa og það er
mikil huggun í því. Guð og góðir
englar veri með ykkur báðum.
Ástarkveðja.
Sigrún Svafa og systur.
Mig langar í nokkrum orðum að
minnast Sigrúnar Pálsdóttur,
frænku minnar og fóstru.
Ég hef oft hugsað um það hversu
lánsöm ég var að fá að dvelja sum-
arlangt um árabil hjá Sigrúnu Páls-
dóttur og Þorsteini Jóhannssyni í
Austurbænum á Svínafelli. Þar fékk
ég gott veganesti fyrir lífið.
Sigrún reyndist mér sem hin besta
móðir. Hún var umhyggjusöm og
elskuleg og kenndi mér margt.
Þannig held ég að hún hafi reynst
öllum þeim sem voru undir hennar
verndarvæng. Ég minnist hennar
sem fallegrar konu, sem bar sig vel,
með hægláta framkomu, traust og
örugg. Hún hló ekki oft en brosti
ósjaldan og raulaði með útvarpinu,
sístarfandi. Sigrún hafði yndi af
kveðskap og var minnug á ljóð og
sögur. Þetta var mikið menningar-
heimili í Austurbænum hjá þeim
Þorsteini og Sigrúnu.
Vettvangur Sigrúnar var heimilið.
Það var hennar ríki, og hún rak
heimilið með miklum myndarbrag.
Snyrtimennska og reglusemi voru
henni í blóð borin. Oft voru tíu til tólf
manns í heimili og auk þess mikill
straumur gesta eins og var á gest-
risnum heimilum í þá tíð. Störf hús-
bóndans kölluðu ennfremur á mikla
umferð. En þrátt fyrir annríki var
alltaf tími til að gefa sig að gestum
og gangandi. Sigrún kunni listina að
geta haldið uppi samræðum við
ókunnuga, háa sem lága, láta þeim
líða vel og finnast þeir hjartanlega
velkomnir.
Árið 1990 fékk Sigrún heilablóð-
fall sem hún náði sér aldrei til fulls
af. Geta til tjáskipta minnkaði en
hugurinn var skýr og hún las mikið
eftir það. Þorsteinn féll frá árið 1998.
Síðustu árin dvaldi Sigrún á Skjól-
garði á Höfn, en kom eins oft og hún
gat heim í Svínafell og hugurinn fór
vissulega aldrei þaðan.
Að leiðarlokum vil ég þakka kynn-
in við einstaka konu sem ég á svo
margt gott að þakka.
Svafa Sigurðardóttir.
Í sveitinni forðum sofnaði maður á
kvöldin við hljótt fótatak sístarfandi
konu. Svo vaknaði maður að morgni
við sama fótatakið, eins og hún hefði
unnið alla nóttina. Gengið eins og
klukkan, sem tifaði allan sólarhring-
inn. Í hádeginu þegar komið var
heim af túninu var hún enn að. Eins
á kvöldin. Engu líkara en hún þyrfti
ekki einu sinni að eta, eins og við hin
sem sátum undir borðum hennar.
Andstætt klukkunni knúinni af upp-
dreginni fjöður, var hún ekki knúin
af slíkri fjöður, heldur þeirri sem leið
yfir kálfskinn og skildi eftir í slóð
sinni sögu þjóðarinnar. Hún var eins
og tíminn sjálfur, eilífðin. Og þó hún
hafi nú kvatt þennan heim, er líkara
því að maður sjálfur hafi sofnað og
eigi eftir að vakna við fótatak hennar
næsta dag.
Ég, sem þetta rita, dvaldi sex sum-
ur í faðmi frændfólks míns í Svína-
felli og í faðmi skógivaxinna undir-
hlíða Öræfajökuls. Ég var eins og
eitt barna Sigrúnar Pálsdóttur hús-
freyju í Austurbænum í Svínafelli.
Það þurfti ekki mörg orð eða hvöss
svipbrigði til að skilja hvað mátti og
hvað mátti ekki. Ég var eins og lítill
ungi sem flaut léttilega á þungum
niði tímans. Og sólin hún glampaði af
mjúkum öldum þessa fljóts. Ég
þurfti enga fjöður, sem knúði mig
móti straumnum, ekki heldur væng
gegn andbyri. Allt var svo auðvelt og
létt. Maður var í góðum höndum. Ég
skildi ekki af hverju ég fékk hrós en
það auðnaðist mér á þann hátt að
ekkert væri sjálfsagðara, en að eiga
það skilið. En nú skynja ég betur, en
nokkru sinni fyrr hvers virði þetta
var. Það hefur mörg gullmyntin síð-
an ávaxtað sig og orðið að fjársjóði,
Rínargulli, sem ég mun hringa mig
um eins lengi og klukka mín tifar.
Ég vil einnig minnast eiginmanns
Sigrúnar, sem líka var skyldur mér,
Þorsteins Jóhannssonar bónda,
kennara, vegavinnustjóra og skálds.
En hann lést fyrir nokkrum árum.
Einnig hann með reynslu kynslóð-
anna kenndi mér þær einföldu lífs-
reglur sem nægja í lífsins ólgusjó.
Eins konar stuðlar og höfuðstafir,
þegar maður yrkir sína eigin lífsslóð.
Hann var líka eins og tíminn sjálf-
ur. Af tungu hans runnu fornsögurn-
ar ljóslifandi. Hetjur riðu fyrir aug-
um manns um Litla Hérað. Og af
fingrum fram náði sviðið enn lengra
aftur til fortíðar. Ég man vel þegar
töðugjöld voru, og geldá slátrað á
túninu austan við bæinn. Við unga
fólkið fylgdumst með álengdar og
fjær lágu hundarnir í grasinu og biðu
átekta. Þegar lifrin var numin brott,
skar Þorsteinn krossmark í hana og
lagði síðan í trog. Þegar komið var að
hjartanu var það tekið úr gollurhús-
inu, og hann skar leiftursnöggt tvær
totur af því, sem hann fleygði út á
völlinn, en lagði síðan hjartað var-
lega í trogið. Ég spurði hvers vegna
hann gerði þetta. Hann vissi það
ekki, en sagði að pabbi sinn og afi
hefðu gert þetta og sennilega þeir
langfeðgar eins langt aftur og menn
mundu.
Löngu seinna var mér ljóst hvað
þetta þýddi. Rætur Þorsteins náðu
enn lengra, en hann grunaði sjálfan.
Óafvitandi hafði Þorsteinn, þarna í
túninu heima á Svínafelli, fært fórn-
ir. Helgað Þór lifrina og fært ásnum
Ullin ullinseyru hjartans. Og fulltrú-
ar Ullins á jörðinni, bestu vinir Frið-
riks mikla Prússakonungs, tóku við
þeim, þarna á grasbalanum. Þegar
ég sagði svo Þorsteini þetta, hló
þessi trúaði maður léttilega með
glampa í augunum. Og maður skildi
þá vel að forfeður okkar slógust ekki
á Alþingi árið þúsund.
Að leiðarlokum munu þessi heið-
urshjón, frændur mínir og vinir,
hvíla hlið við hlið á Hofi. Og farfugl-
arnir munu heimsækja þau og votta
þeim virðingu sína. Á greinum reyn-
is við gröf þeirra munu þrestir
syngja. Eilífð, eilífð.
Sigurður V. Sigurjónsson.
Innilegar þakkir fyrir öll yndis-
legu árin sem ég dvaldi í Austurbæn-
um og órofa vináttu síðan. Öll fallegu
sendibréfin sem byrjuðu með ynd-
islegu ávarpi og enduðu á: „Þín ein-
læg vina Sigrún.“ Það er margt sem
rifjast upp einmitt núna og eftir situr
söknuðurinn og um leið þakklætið
fyrir að hafa átt þessar perlur í
minningunni sem þú áttir mikinn
hlut í að skapa. Ég leyfi mér að festa
hluta af þeim á þetta blað þó ég hefði
átt að vera búin að gera það fyrr og
senda þér.
Um vorið 1946 þegar ég kom í
Austurbæinn varstu ung og fínleg
heimasæta sem tileinkaðir þér þær
handmenntir sem umsvifamikið
heimili gerði kröfur til, enda sjálfs-
þurftarbúskapur vart úr sögunni.
og vílaðir ekki fyrir þér að ganga í
öll verk af miklum dugnaði og seiglu.
Ég fann hve mikið traust var borið til
þín og hve þú varst traustsins verð.
Ef ferðafólk, einkum erlent, bar að
garði og þú úti við heyvinnu breiddi
Helga hvítt lak á Ekruna, þ.e. brekk-
una fyrir ofan bæinn, sem táknaði að
hún þyrfti aðstoðar við. Þótt þú ynn-
ir verk þín hljóð þá hrópaði fjarvera
þín á okkur hin sem eftir vorum,
einkum þegar mikið hey lá undir.
Sveitastörf voru mér framandi og
því hefur eftirtekt mín verið meiri en
ella, einkum verksvið ykkar
kvennanna og hve hlutur ykkar var
mikill, en fór samt svo lítið fyrir, en
samt valt líf og heilsa heimilisfólks-
ins á þeim aðbúnaði sem þið unnuð
og því atlæti sem þið veittuð. Ýmis
áhöld sem nú eru á söfnum voru á
þessum tíma í fullri notkun, en þykja
nú dýrmætir safngripir. Farið er að
taka þau fram í dagsljósið og blása af
þeim rykið og gleymskunni og rifjuð
upp gömul handverk sem telst nú til
heimilisiðnaðar og fagfólk, listakon-
ur og menn okkar tíma, hafa hafið til
vegs og virðingar og er það þakk-
arvert.
Heimilisiðnaður var í heiðri hafður
í Austurbænum og man ég sal-
únsteppi sem þú ófst í ýmsum litum
sem er skilgreindur samkvæmt Ís-
lenskri orðabók sem: „sérstök vefn-
aðargerð, munsturband (yfirband) á
einskeftugrunni, oft ofið í rúm-
ábreiður“. Einnig vélprjónaðirðu
peysur með fallegu munstri og gafst
mér slíka og var ég heldur en ekki
upp með mér, einkum í útreiðatúr-
um, því þær voru hreinustu spariflík-
ur. Þið konurnar á heimilinu höfðuð
kembt og spunnið bandið. Garnið
varð að vera jafnt og vel spunnið svo
það flæktist ekki í vélinni og skapaði
vandræði, ef ég man rétt. Kynntist
ég þar hvernig ull var komið í fat.
Þegar lita þurfti bandið var það einn-
ig litað heima úr völdum íslenskum
jurtum sem sóttar voru út í guðs
græna náttúruna og virtist vera mik-
il nákvæmnisvinna
Eins er mér minnisstætt hve ég
var þakklát og montin er ég klæddist
gráa fallega regngallanum sem þú
saumaðir mér, en slíkar skjólflíkur
áttu flestir, a.m.k. á Svínafelli. Efnið
var úr loftbelg sem fannst á Virk-
isárjökli, sem sennilega hafði borist
inn til landsins á stríðsárunum. Ára-
tugum síðar komust svipaðir gallar í
tísku og þykja nú ómissandi í úti-
legum.
Enn gengu einstaka eldri menn og
konur í sauðskinnsskóm og fylgdist
ég grannt með hvernig skórnir voru
gerðir og einnig lepparnir sem inn í
þá voru lagðir voru hannaðir og sagt
frá hvernig ungar stúlkur lögðu
metnað sinn í að gera þá sem vand-
aðasta og fallegasta.
Minnisstætt er mér þegar Hafra-
fellið var smalað sem úfnir og illfærir
skriðjöklar Skaftafells- og Svína-
fellsjökuls umluktu. Sérstakan bún-
að þurfti til að ganga jökulinn og var
hann heimaunninn. Man ég að þið
mæðgur saumuðuð sérstaka skó úr
nautshúð á föður þinn og bróður
vegna þeirrar ferðar. Sjálfri fannst
mér þetta ægileg svaðilför, vitandi af
óhuggulegum frásögnum frá fyrri
tímum um faldar jökulgjár og
sprungur er leyndust víða í jöklinum
sem auk þess var á lúmskri hreyf-
ingu að hætti skriðjökla og ekki þótti
mér Hafrafellið árennilegt til að elt-
ast þar við styggar rolluskjátur, en
það var ekki að finna á karlmönn-
unum á Svínafelli sem bjuggust til
þeirra farar með kaðlahespur á öxl-
um og broddstafi í höndum glaðir í
bragði. Þeir virtust vera að fara í
hreina ævintýraferð, þó vantaði
jeppa, radartæki og annan bráð-
nauðsynlegan búnað sem tíðkast í
dag.
Það merlar enn í minningunni
þegar uppskipun stóð fyrir dyrum og
þurfti þá einnig sérstakan búnað fyr-
ir þá sem að uppskipun stóðu, en eft-
irvæntingin var mikil þegar komið
var heim með góssið sem pantað
hafði verið um veturinn hjá deildar-
stjóranum sem fór þá á milli bæja til
að skrifa niður pantanir. Drengir og
telpur sáu stundum drauma sína
rætast og fengu e.t.v. margblaða
vasahnífa, svuntuefni og jafnvel
súkkulaðipakka sem varð að endast
út árið. Konur báru saman fallegu
sirsefnin sín og fyrr en varði prýddu
þær töðuflekkina í önnum heyskapar
í sínum fallegu mismunandi lituðu og
munstruðu kjólum, þ.e.a.s. þær sem
ekki höfðu komist upp á lag með að
klæðast samfestingum eða smekk-
buxum við útiverkin.
Annað sumarið mitt í Austurbæn-
um varstu trúlofuð Steina. Ég man
hve þið voruð hamingjusöm og sam-
rýnd. Fljótlega tók móðurhlutverkið
við og þar varstu stærst.
Hið göfugasta í lífi okkar er
ást, er móðir ber til sinna barna.
Hún fórnar, gefur helft af sjálfri sér
og sækir styrk til lífsins dýpsta kjarna.
Hún veitir ljós, sem ljómi bjartra stjarna.
(Ágúst Böðvarsson.)
Þú varst heil í öllu sem þú tókst
þér fyrir hendur. Þess naut ég og
þess nutu börnin mín sem fengu að
dvelja hjá ykkur Steina á sumrin.
Fyrir það allt og fleira sendum við
héðan frá mínum ranni okkar inni-
legustu kveðju og þakkir.
Nú tef ég ekki lengur, elsku Sig-
rún mín, því ég veit að Steini bíður
þín með farskjótana eins og forðum
og saman renna gæðingarnir með
ykkur svo frjáls frá öllu jarðnesku
amstri út í hina undurfögru nátt-
lausu veröld, þar sem birkiilmurinn
berst að vitum, ljúfur lækjaniður að
eyrum og sumardýrðin skartar sínu
fegursta ykkur til dýrðar. En þið
þurfið ekki að fara langt, því þannig
er Öræfasveitin um Jónsmessu.
Þín einlæg vina,
Bryndís.
SIGRÚN
PÁLSDÓTTIR
Kársnesbraut 98 • Kópavogi • 564 4566 • www.solsteinar.is
SÓLSTEINAR erum fluttir á KÁRSNESBRAUT 98