Íslendingaþættir Tímans - 21.07.1979, Síða 4

100 ára
Jóhanna Ólafsdóttir
Allir þekkja þaB hve einstök atvik verða
manni stundum minnisstæö. Greinilega
man ég þann dag, þegar ég kom fyrst að
Breiðholti. Það eru nærrifjörutiu ár siöan
og voru foreldrar minir þá nýfluttir I
Kópavog. Býlið Breiðholt blasti við, í
nokkurri fjarlægö þó,enda var ekki þétt-
býli í Kópavogi i þá daga, og einn góöan
veðurdag fórum viö mæðgurnar þangað i
heimsókn þvi móðir min þekkti hjónin
sem þar bjuggu þau Þorleif Jónsson og
Jóhönnu Ölafsdóttur — hafði verið kaupa-
kona hjá þeim vestur i Dölum mörgum
árum áður.
Vel var tekiB á móti okkur I Breiðholti,
enda rlkti þar hin gamla góða islenzka
gestrisni, ogþóttimér mikiötil þess koma
þegar ég oftsinnis siðar meir kom að
Breiðholti, er fyrir mig, krakkann, voru
settir hrokafullir diskar af meðlæti — og
pönnukökunum hennar Jóhönnu gleymi
ég aldrei.
Þvi er ég að rif ja þetta upp nú,aö þann
25. okt. 1978 átti Jóhanna ólafsdóttir
hundrað ára afmæli. Hún fæddist að
Tjaldbrekku i Hraunhreppi þann 25. okt.
1878. Foreldrar hennar voru Ólafur
Eyleifsson ættaöur úr Lundarreykjadal.
og kona hans, Jóhanna Steindórsdóttir,
ættuð úr Laxárdal i Dölum.
Tjaldbrekka var við bótn Hltardals og
var i byggð frá 1840-90. Sigurður Jónsson
ömmubróðir Jóhönnu settist þar að árið
1839 ásamt konu sinni, Hólmfriöi Einars-
dóttur, ogkomu þau þar upp átta börnum.
Svo afskekkt var býlið að 3—4 klst. lesta-
ferð var til næstu bæja i Hitardal eða
Daiasýslu og leiðin þar aö auki seinfarin
og torsótt, enda var yfir vegleysur að
fara.
Jónanna ólst upp hjá foreldrum sinum
til fermingaraldurs, fyrst aö Tjaldbrekku
og siöar að Syrði-Skógum, en þar bjuggu
þau til 1888, en fóru þá I vinnumennsku og
síðar húsmennsku. Um tildrög þess, aö
foreldrar Jóhönnuhættu búskap segir svo
i bókinni„Bóndinn á heiðinni” eftir Guð-
laug Jónsson: „A þessum árum gerði
fjárkláöinn bændum þungar búsif jar vfös
vegar á landinu, og bændur á ósýktum
svæðum voruf sifelldum ótta um, að þessi
vágestur mundi berja aö dyrum, 'er
minnst varöi. Allir voru þá varnarlausir
fyrir þessum ófögnuði og þekktu engin ráð
tillækningar ákláðanum.Lokstóku menn
það ráð ef ráð skyldi kalla, að skera
fénaðinn niður, þar sem kláðinn gerði
vart viösig jafnvel I heilum sveitum. Nú
bar svo við, aö Ólafur á Tjaldbrekku fékk
kindur tvær eða þrjár, sunnan úr Lundar-
reykjadal. Þær voru heilbrigðar, að þvi er
vitað var, en sögur gengu um fjárkláða I
BorgarfirBi. Sveitungar ólafs töldu fé sitt
ósýktaf kláöanum enóttuðust mjögað nú,
meö þessum aöfluttu kindum, væri kláð-
inn fluttur i sveitina. Fóru þeir nú fram á
það við Ólaf, að hann skæri niður fé sitt.
Var hann tregur til, sem vonlegt var, þar
sem engin sáust merki þess, að aðfluttu
kindurnar væru sjúkar. Þar kom þó um
siðir, að hann lét undan ásókn bændanna,
með þvi að þeir lofuðu honum fullum bót-
um Ilifandi fé, ef hann léti að vilja þeirra.
En er til kom reyndust efndirnar á þvl
allar i molum, og útkoman varð sú, að
Ólafur fékk ekki skaða sinn bættan, nema
að litlu leyti. Þetta var þungt áfall fyrir
fátækan ómagamann. En Ólafur lét samt
ekki bugast að sinni. Svo kom harðinda-
áriö og fjárfellirinn 1882 og hjó annað
djúpt skarð I fjárstofninn. Þá gafst Ólafur
upp við búskapinn á Tjaldbrekku og færði
sig niöur i sveitina að Syðri-Skógum, sem
fyrr segir. En aldrei gat hann samt reist
við fjárhag sinn eftir þetta. Eftir
fermingu var Jóhanna I vinnumennsku á
ýmsum stöðum siöast I Hitardal. Þar
kynntist hún Þorleifi Jónssyni, sem ólst
þar upp frá þvi hann var misseris gamall
hjá hjónunum Jóni Hannessyni og Þóru
Magnúsdóttur. Foreldrar Þorleifs, Jón
Þorsteinsson og Solveig Bjarnadóttir,
fluttust.til Ameriku áriö 1886 ásamt börn-
um sinum öllum, nema Þorleifi.
Þau Þorleifurog Jóhanna hófu búskap i
Hitardal árið 1901 en bjuggu siðan lengst
af i Selárdal i Dalasýslu og Höfða I
Hnappadalssýslu, unz þau fluttust til
Reykjavikur árið 1934. Þar bjuggu þau
fyrstað Vestra-Langholti I tvö ár en fluttu
siðan að Breiðholti þar sem þau bjuggu
ásamt Guðmundi syni sinum til ársins
1954, en 19. okt. það ár lézt Þorlqifur. Guð-
mundur bjó I Breiöholti til 1958 en leigði
siðan jörðina i tvö ár. Þá lauk aldalangri
sögu Breiðholts sem bújarðar, en nú eru
fjölmennustu hverfi Reykjavikur risin i
landi Breiðholts.
Jóhanna og Þorleifur eignuðust niu
börn. Tvö misstu þau ung, en sjö komust
upp, synirnir Guömundur, Þorkell,
Kristján og Jón og dæturnar Sólveig,
Jóhanna ogKristinEru þau öll á lifi nema
Guðmundur, sem lézt 1960. Ennfremur
ólu þau upp tvö fósturbörn, Þórarin Ólafs-
son, bróðurson Jóhönnu og Þorgerði
Hönnu Haraidsdóttur.
Eftir lát Þorleifs hefur Jóhanna lengst
af dvalið á heimili fósturdóttur sinnar, en
siðustu fimm árin hefur hún verið hjá
dóttur sinni, Kristinu. 1 desember s.l.
varð hún fyrir þvl slysi að detta og
mjaðmargrindarbrotna. Fór hún þá á
Landspitalann og þaðan á hjúkrunar-
deildina i Hátúni 10B og þar hefur hún
verið siðan.
Enn sem fyrr er gott að koma til
Jóhönnu. Minnið er furðu gott og hún
hefur frá ýmsu að segja,enda skeður
margt á langri ævi.
Þegar fólk er orðið svo til rúmliggjandi
sjónin ekki meiri en svo að rétt sér mun
dags og nætur hljóta dagarnir aö veröa
langir, en Jóhanna kvartar ekki. Astúöin
oghlýjan, sem umlykur mann, er enn hin
sama og manni liöur vel hjá henni.
Aö lokum vil ég þakka Jóhönnu fyrir
gömul og góð kynni og óska þess aö henni
megi liða sem bezt um ókominn tima.
Nú dagur þver og nálgast nótt,
til náða sem að kveður drótt,
ó faðir, ljóss og alis sem er,
gef öilum frið og hviid I þér.
Steingrimur Thorsteinsson
Jóh. Bj.
Rétt við mörk Hnappadals- og Mýrar-
sýslu er Hítarvatn umkringt hrikalegum
fjöllum á alla vegu. Nú á dögum leggja
þangað leiö sina sporglaðir náttúru-
unnendur og veiðiglaöir fiskimenn ásamt
nokkrum vanalegum ferðalöngum. Þeir
rölta þarna um og anda að sér þessari
friösælu öræfakyrrð, sem steituþjáðum
20. aldar börnum er svo kærkomin. Ef
til vill rekst einhver þeirra
á litla bæjarrúst mjög
gróna en vel sýnilega. Hann
stansar trúlega og veltir vöngum.
4
Islendingaþættir