Íslendingaþættir Tímans - 09.06.1982, Qupperneq 8

Hjálmar Þorsteinsson
skáld frá Hofi
Fæddur 5. sept. 1886
Dáinn 20. mai 1982
Hjálmar Þorsteinsson frá Hofi á Kjalar-
nesi lést i Elli- og hjúkrunarheimilinu
Sólvangi í Hafnarfirði á uppstigningardag,
20. maí, eftir nokkurra ára dvöl þar.
Hjálmar var fæddur að Reykjum í Hrúta-
firði 5. september 1886. Voru foreldrar hans
Guðrún Jónsdóttir frá Svarðbæli í Miðfirði
og Þorsteinn Ólafsson frá Haga, er þá bjuggu
á Reykjum í Hrútafirði, en fluttust síðar
suður í Garð. Hjálmar ólst upp að Reykjum
hjá fósturforeldrum sínum. Hann var lausa-
maður næstu árin, mikið á Blönduósi, en hóf
búskap á Mánaskál - margir segja og skrifa
Manaskál - árið 1912. Mánaskál er á
Laxárdal í Austur Húnavatnssýslu, gæðajörð
í dalnum utanverðum, þar sem hann er
raunar ekki neinn afdalur lengur. Á Mána-
skál bjó Hjálmar í allmörg ár með konu
sinni, Önnu Guðmundsdóttur frá Holti á
Ásum. Fæddust þeim allmörg börn. En þar
sem búskapur var erfiður á Dalnum, vegleysa
og annað sambandsleysi, hugði Hjálmar á
burtflutning til hlýrri byggða og búsældar-
legri.
Það hefur verið erfiður búferlaflutningur-
inn hjá Hjálmari og konu hans, alla leið
norðan úr Laxárdal suður á Kjalarnes. Þar
keypti Hjálmar jörðina Hof, og þar er
aðalstarfssaga hans og þeirra hjóna beggja.
Við þann bæ kenndi Hjálmar sig alla tíð
síðan. Siðustu búskaparárin bjó hann á jörð
rétt við Hof, er heitir Jörvi. Til Reykjavikur
lá síðan leiðin. Þar bjó Hjálmar ekkjumaður
hjá syni sinum, Herði, og konu hans, að
Dunhaga 18. Kom ég þá oft til gamla
mannsins og ræddi við hann. Tæplega hálf
niræður var hann hinn hressasti og orti enn.
Kvikur í hreyfingum, léttur i spori, lítill vexti
fremur. Það var þá sem mér tókst að fá
Hjálmar til að ræða við mig í útvarpinu um
kveðskap sinn, svo og skipti hans og föður
mins fyrr á tíð. Þótt liðin væru þá mörg ár frá
einvíginu fræga, sem þeir háðu í Varðarhús-
inu í Reykjavík 3. mars 1935, mundi Hjálmar
allt eins og gerst hefði fyrir skömmu. Fyrri
þáttinn nefndi ég Geislabrot á milli élja.
Fyrsta ljóðabók Hjálmars nefnist Geislabrot
og kom út 1928. Hjálmar segir á einum stað
um ljóð sín: „Ljóðin eru Ijósabrot úr lífi
minu,/ gleðibros sem glepur elja, / geislabrot
á milli élja.“ Síðari þáttinn nefndi ég
Skylmingar við skáldið Svein. Þanni var, að
þeir leiddu saman hesta sína í Varðarhúsinu
og gerðu upp sakir sinar með mergjuðum
stefjum. Þarna mættust bráðhagmæltir
menn, og munu þeir hafa fengið fullt hús.
8
Eftir harða hrið í ljóðum sættust þeir heilum
sáttum, skiptu ágóðanum á milli sín og áttust
ekki við framar. Hygg ég að þetta einvígi
muni einstakt hér á landi. Og annars staðar
en hér held ég að slikt gæti ekki gerst.
Hjálmar varð þjóðkunnur maður fyrir ljóð
sín, og flugu vísur hans vítt um land. Hann
var yfirleitt kersknislaus i kveðskap sínum
og léttur. Ég vil segja, að sumar vísna
Hjálmars séu hreinar perlur, eins og þessi:
Guðdóms skartar geisli hreinn
gegnum svartar nætur.
Hann svo bjartur yljar einn
inn í hjartarætur.
Eða þessi haustvísa:
Skúrir stækka, skinið dvin,
skuggar hækka í bænum.
Sumar lækkar ljósin sin:
laufum fækkar grænum.
Þegar Hjálmar missti konu sína, var það
honum mikið áfall. Um það kemst hann
þannig að orði í ljóði:
Dó þar ljós, því dimmir fljótt,
drýpur sorgarskýið.
Hér er komin helköld nótt,
- hrunið trausta vígið.
Ég hef margt að þakka þér,
þiddir hélu um bæinn,
bjartast ljós er lýsti mér
langan ævidaginn.
Er nú komið ævikvöld
og í skjóiin fokið.
Hef þó meira en hálfa öld
hamingjunnar notið.
Ég vona, að mér fyrirgefist það að láta héf
fljóta með nokkrar stökur eftir Hjálmar-
Ljóð hans eru að vísu mjög misgóð, en ef
vel er leitað, má finna þar perlur innan um-
Er það meira en sagt verður um marga þá>
sem meir hefur verið hampað. Að vísu fékk
Hjálmar nokkrum sinnum listamannastyrk>
einhvern piring, sem var honum vitanlega til
lítils styrks i llfsbaráttunni. Hjálmar var
lengst af fátækur bamamaður og bjó aldrei
neinum stórbúskap. Ég held að hann haft
aldrei langað til að efnast á veraldlegan máta-
Oft eru skáldin auðnusljó, var eitt sinn
kveðið. Og vist er um það, að ekki þarf
veraldargengi og listfengi að fara saman-
Hjálmar var gleðimaður mikill um sina daga>
hann leitaði gleðinnar með ýmsu móti, eins
og gengur en varð aldrei samferðamönnuni
sínum til leiðinda. Þvert á móti.
Önnur ljóðabók Hjálmars á Hofi kom út
1950 og hlaut nafnið Kvöldskin. Þar birtast
erfiljóð um föður minn, Svein frá Elivogum>
manninn sem deilt hafði hvað mest á
Hjálmar og þeir raunar hvor á annan-
Hjálmar var þar raunar stórum mildari '
orðum. Mér finnst fara vel á því að taka
nokkrar visur Hjálmars um föður minn hér
fram, því að þá er allur kali horfinn og aðeins
litið á skáldið sem mann er gengið hafð'
örðuga ævibraut. Hjálmar kveður:
Fyrst þú hleyptir Heljarslóð
hauður dáins valla,
maklegt er ég litið ljóð
láti til þin falla,
Ekki skal ég erfa það
óðar fyrr á - þingi
þó að reiddir bæsingsblað
bróður hagyrðingi.
Löngum bar þitt lífsins tafl
lága stöðu á borði,
þó að ekki þryti afl
þínu haga orði.
Þekkir ekki að hopa heim
hörðum undan vindum:
þú varst alltaf ein af þeim
útilegukindum.
Áttir hvassa yfirsýn,
aftur misjöfn launin.
Hnitmiðuð höggin þín
hittu beint á kaunin.
Framhald á bls 5>
islendingaþaettif