NT - 24.01.1985, Blaðsíða 6

Vettvangur
Fimmtudagur 24. janúar 1984 6
Bjarni Hannesson:
Brynhnefinn
■ Þar sem greinarritari hefur
talsverðan áhuga á þróun lífs-
ins hér á jörð og aðalhættunni
sem að því steðjar þ.e. vígbún-
aðarkapphlaupinu, grunni
þess og eða orsök og tel það
skyldu hvers manns rneð heil-
brigöa kynsemi að vinna gegn
því, hver sem hann er og hvar
sent hann er staddur og meö
hverjum þeim ráðum sem
hugsanlega gætu komið að
gagni m.a. með öflun og dreif-
ingu á upplýsingum, með
fræðslu og áróðri og/eða efnis-
legum aðgerðum, helst öllu
þessu samræmdu.
Eftir að híifa aflað mér tals-
vert mikilla heimilda um
áhugamálið, þá get ég vægast
sagt ekki annað en ályktaö
annað en að staða þróunarinn-
ar sé hörmuleg og mætti margt
betur liafa farið t.d. mætti
spara útgjöld til hermála og
vígvæðingar um a.m.k. 70 til
100 milljarða. $ og jafnvel allt
að 200-250 milljarða $ á ári,
einnig mættu öflugustu aðilar í
mótun hnattrænnar þróunar
vera raunsærri í eigin mati á
líklegri framtíðar og reyndar
einnig nútíðarstöðu og þróun,
tilnefni ég þar m.a. USA/
NATO og einnig öflugustu að-
ila hins vestræna hagkerfis er
starfa á grundvelli hinssvokall-
aða frjálsa markaðar.
Stríð eða frið?
Vöntun á skynsamlegri áætl-
anagerð og vilja til að setja sér
raunhæf markmið miðað við
þekktar aðstæður er að mínu
mati of lítill hjá fyrrgreindum
aðilum.
Stjórnmálamenn og mark-
aðshyggjumenn virðast trúa
því að hinn frjálsi markaður
skapi skynsamlegt jafnvægi og
mannlíf, en hann gerir það
sannanlega ekki og það er að
mínu mati aðalgalli þessa
kerfis, ásamt innbyggðri styrj-
aldarhættu, því styrjaldir og
vígbúnaður er hluti af þessu
hagkerfi, enda græða „fjár-
málamenn" sjaldan meir en í
kringum styrjaldir og vígbúnaö
t.d. má minna á ofsagróða
hergagnaframleiðenda í USA
síöustu ár.
Hinsvegar hafa hin sósiölsku
og sum blönduðu hagkerfin
engan hag af slíkri iöju, þó aö
þau verði að kosta miklu til
vopnabúnaðar til að verja sig
og berjast þegar það þarf fyrir
skynsanlcgri hugsjón og mark-
miðum.
Mitt mat er að þróun í
mannlífi þegar til lengri tíma
er litið sé bctri hjá þeim þó að
misjafnlega gangi í byrjuner-
fitt getur oft verið að breyta
lifnaðarháttum og siðvenjum
og tel ég að það geti tekið allt
að tvær til þrjár kynslóðir að
ná þeim besta árangri sem
hægt er að ná og viss frávik frá
kenningum geta verið rétt-
lætanleg.
Skylda hvers manns
Allir þeir sem eitthvað
nenna að kynna sér ástand og
þróun í mannlífi og umsvifum
því tengdu hér á hnettinum
hljóta að sjá að á næstu 20 til
70 árum og sennilega fremur
fyrr en seinna er að skella á
eitthvert mesta þróunarslys
sem orðið hefur í sögu lífsins
hér á jörð. Þessa fullyrðingu
mun i' fáfróðir menn dæma sem
hvert annað svartagallsraus og
í það minnsta óþarfa að fara
með þaö í íslenska fjölmiðla.
En slíkt sannar einungis van-
þekkingu og mismat þess er
slíkt hugsar sönnun fyrir því
eru tengsl íslendinga við víg-
væðingu USA/NATO og
frjálst markaðskerfi, þar hafa
kostirnir reynst vera færri en
gallarnir og niðurstaðan því
neikvæð, en viðjarnar orðnar
það öflugar að þær ráða núorð-
ið mcstöllu um lífskjör okkar.
Það kerfi, kostir og ókostir,
styrkur og veikleikar ræðst
mjög af stcfnumótun og/eða
stefnuleysi sterkustu aðilanna
og veikari aðilarnir verða óhjá-
kvæmilega verst úti þegar illa
gengur og fá minnst þegar
betur árar.
Pólitískur, hernaðar og
efnahagslegur „brynhnefi"
þessa kerfis var í USA en
þróunarlega séð eru þeir að
tapa og raunar þegar búnir að
tapa því forustuhlutverki
vegna eigin skammsýni og van-
mats á aðstæðum, er olli og
mun valda rangri stefnu þess
ríkis, en þeir ætla, að líkum,
að bæta sér það upp og ná fyrri
stöðu með aukinni vígvæðingu
og ef til vill styrjöldum og
núverandi vígvæðing gæti gert
þeim kleyft að hefja III, hcim-
styrjöldina en hún er líkleg,
nema að USA breyti um
stefnu, þó að hún verði háð á
annan veg en hinar fyrri og
henni munn þeir óhjákvæmi-
lega tapa hvernig sem þeir
munu bcrjast.
Nær væri fyrir þá að taka sér
til fyrirmyndarsíðari tíma þró-
un í Japan þ.e. hætta við
hernaðarleiðina en fara ein-
göngu yfir á viðskiftasviðið,
slíkar aðferðir gefa í raun meiri
áhrif og aukinn styrk en vopna-
birgðir og ógnanir einnig má
minna á vel lukkað dæmi þegar
USA vingaðist við Kína.
Stærstu mistök mann-
kynssögunnar?
Ætla mætti af fyrrgreindu að
ég telji hinn frjálsa markað
vera höfuðóvininn, en svo er
ekki t.d. má benda á blönduð
hagkerfi Norðurlanda sem gott
dæmi um vel lukkað samspil
sósialisma og frjáls markaðar,
en grunnrótin að ófriði og
styrjöldum síðari tíma, er að
mínu mati. mikill mismunur á
lífskjörum og föstum fylgifisk-
um slíks ástands.
Þar sem markaðurinn ræður
mestöllu er hætta á slíku á-
standi meiri en þar sem bland-
að hagkerfi ræður meginþátt-
um í þjóðlífi.
Það sern veldur því að ég set
samasem merki milli markaðs-
hyggju og vígvæðingar er þaö
að hörðustu vígvæðingarsinnar
nútímans R.Reagan og M.
Thatcher eru jafnframt hörð-
ustu markaðshyggjumennirnir
og virðast njóta eindregins
stuðnings markaðshyggjuafl-
anna og verða þau því að
teljast meðábyrg, en þeir hinir
sömu ættu að hugsa til þess að
lítið verður framleitt, flutt og
selt í geislavirkum brunarúst-
um og síðan fimbulkulda eftir
III. Heimstyrjöldina ef þau
verða leikslokin. Til að enginn
misskilji fyrrgreint er gagnrýn-
in vegna stuðnings markaðs-
hyggjuaflanna við aukinn víg-
búnað og sný ég mér því að
beinni gagnrýni á „brynhnef-
ann“ þ.e. stefnu USA og
R.Reagan.
Vígvæðingin
Vígvæðingin eins og hún
hefur verið framkvæmd síðan
um 1960 er algerlega fyrir utan
alla hernaðarlega „nauðsyn"
og skynsamlegt mat á hernaði,
bendi á línurit 8 til hliðsjónar,
það sýnir að USA hefur haft
yfirburði yfir USSR þrátt fyrir
fyrri fullyrðingar.
Mitt mat er það að USA beri
höfuðábyrgð á þessu, bendi á
glugga á línuriti 8. og kjarn-
orkustríðsáætlanir USA frá
1954 til 1958 á USSR er gengu
undir nafninu Romeo-Delta-
Dropshot en þar var gert ráð
fyrirað varpa allt að 180 kjarn-
orkusprengjum á iðnað og
þéttbýli USSR bendi á línurit
2. til hliðsjónar en það sem þar
er sýnt hverjar hefðu orðið
líklegar afleiðingar.
Þrátt fyrir þær staðreyndir
og/eða líkur sem lýst er á
myndum 1,2,3,4,5 eyðir USA
á tímabilinu 1965-85 (allar töl-
ur eru færðar til verðlags 1984)
umfram fastan kostnað 658,8
milljörðum $ í stríð og aukna
vígvæðingu (fastur kostnaður
pr. árer metinná 170 milljarða
$ samtals 3400 millj $) samtals
4058,8 millj $;í ábót stendur
til að eyða á næstu 4 árum
umfram nauðsynlegan kostnað
um 286.8 millj $ í aukinn
vígbúnað.
Ríkisskuldir eru orðnar um
1591,6 milljarðar $ er sannar
að allur umframkostnaður er
fjármagnaður með lánum.
Það er furðulegt að vígvæð-
ingarsinnar í USA skuli ekki
Lína sýnir hitafall
er að líkum verðuc
ef IOO.raegatonn eru
sprengd á iðnaðar
og þéttbýlissvæði.
ioa 200
Fjöldi daga eftir stríð.
na sýnir
itafall er aö
m verður af 6
heftu kjarnorkustr
íði USA/NATO og
^S^WJO.
IOO 1 200
Fjöldi daga eftir strið.
Ni*iv. raeðalhltl^
Lína sýnir hitaíall af
skipulegu kjarnorkustríði
þ.e.skotið er á hernaðar-
raannvirki,hergögn og skil
^da starfsemi utan byggðar
i
I!
Núv.raeðalhiti.
na sýnir hita-
fall er að líkum
verður ef 5000.mega-
tonn eru sprengd -tak
g markað kjarnorkustríð.
100' 200
Fjöldi daga eftir strið.
IOO 200
FJöldi daga eftir stríð.
Llnurit (stólpar) sýna heildarútgjold til hermála
á hnettinum í milljorðum dollara.Frumheimild
er Arbók SIPRI.1983.að viðbættri 30% upp-
færslu frá verðlagi 1980.
Arin 1983 og -84 er áætluð þróun.
6
nnnnFinn
Skýringar með línuritum
No. I. Sýnir hitafall svokail-
aðan „kjarnorkuvetur11 er
verður, ef hluti af núverandi
kjarnorkuvopnum er
sprengdur. Það sýnir mismun-
inn á hitafalli á ýmsum stöðum
á hnettinum t.d. verður frostið
um -50 stig nyrst í Scandi-
navíu -15 til -40 í USA og
Canada. Slíkar afleiðingar
þýddu í raun endalok á lífi á
norðurhveli og í hitabeltinu.
No. 2,3,4,5 sýna fræðilegar
hitafallskúrfur.
No. 6. Skýrir sig sjálft.
No. 7. Sýnir hernaðarútgjöld
USA og USSR.
No. 8. Sýnir kjarorkuvopna-
birgðir stórveldanna.
No. 9. Sýnir útgjöld NATO
og WTO án USA og USSR í
milljörðum $ Læt hér lokið að
sinni skrifum um vígvæðingu
og skylt efni.
hafa fyrir löngu gert sér grein
fyrir að þetta er alls ófær leið
til aö ná þeim markmiðum sem
þeir virðast hafa sett sér, er
virðist í stuttu máli vera hlut-
verk „Stóra bróður".
Mitt mat á pólitískri stöðu
USA frá 1960 til 1984 er það
að hún hafi stórversnað hnatt-
rænt séð og geti þeir ekki
öðrum um kennt en sjálfum
sér, ætla ég að rökstyðja það
með cftirgreindum röksemd-
um,
Mistökin
Fyrstu mistökin er að treysta
Búseti er skref í rétta átt
- við þurfum meira valfrelsi í húsnæðismálum
■ Búseti fær lán til að byggja
yfir þá félagsmenn sem tilheyra
forgangshópum. Þetta hefur
félagsmálaráðherra nú fallist á
og hefði satt að segja mátt
gerast fyrr. Þessi tíðindi fara
að vonum mjög fyrir brjóstið á
sjálfstæðisþingmanninum
Halldóri Blöndal, sem í gær
lýsti því yfir í samtali við DV,
að það væri brot á samkomu-
lagi stjórnarflokkanna, ef
félagsmálaráðherra hygðist
breyta reglugerðum á eigin
spýtur, á þann veg að Búseti
geti fengið lán til þessarar starf-
semi.
Það er í sjálfu sér ekkert
nýtt að sjálfstæðismenn, séu á
móti félagslegum framkvæmd-
um. Svo blint trúa margirsjálf-
stæðismcnn á mátt einstakl-
ingsframtaksins, að hvergi
mega mcnn taka sig saman og
mynda félagsskap um eitthvert
málefni, án þess að þessir
rnenn rjúki upp til handa og
fóta og kalli helst guð sinn sér
til vitnis um að allt sé þetta af
hinu illa. Ekki sjaldan er hinn
vondi kommúnismi látinn
koma nokkuð við sögu í slíkum
málflutningi.
Það geta ekki allir
í húsnæðismálum íslendinga
hefur allt til þessa dags ríkt sú
meginstefna, eða stefnuleysi
að fólk eigi íbúðarhúsnæði sitt
sjálft, leigi kjallaraholur eða
riskompur á svokölluðum
frjálsum markaði og oftar en
ekki gegn okurleigu eða, í
þriðja lagi, „sé á bænum" sern
svo hefur verið kallað og
þykir ekki tiltakanlega fínt.
I verðbólgu liðinna áratuga
gat þetta gengið, án tillits til
allra vankaía þessa kerfis, -
einfaldlega vegna þess að í
skjóli vcrðbólgunnar rýrnuðu
lánin nægilega ört til þess að
ótrúlega efnalítið fólk gat veitt
sér þann munað aö eignast
eigin íbúð.
Svo virðist sem þessi tími sé
nú liðinn. Verðbólgan er vcru-
lega minni en áður og auk þess
hefur komið til verötrygging
lána sem gerir það að vcrkurn
að þau þarf að greiða með
síhækkandi krónutölum, með-
an verðgildi launanna lækkar,
en verðtrygging launa er bönn-
uð um þessar mundir og er það
raunar kunnara en svo að frá
þurfi að segja.
Afleiðingin er auðvitað sú,
að það er nú ekki lcngur á færi
allra almennra launþega að
eignast húsnæði sitt. Það geta
ekki allir lengur, - og sá hópur
scm ekki hefur fjárhagslega
getu til að koma sér upp eigin
húsnæði fer sístækkandi.
Við þurfum valfrelsi
Því er gjarna haldið fram af
hálfu fórvígismanna „hins
frjálsa einstaklingsframtaks"
að fólk vilji eiga íbúðir sínar
sjálft. Það má satt vera. Þessi
óskilgreindi vilji fólks segir
hins vegar ekki neitt um það,
hversu mikið fólk vill almennt
leggja á sig til að eignast eigið
húsnæði.
Það er líka alveg óhætt að
fullyrða, að hinn almenni vilji
fyrir því að eignast húsnæði, á
að stórum hluta rót sína að
rekja til þess ástands sem ríkt
hefur á leigumarkaði hérlend-
is. Leigukjörin á þessum mark-
aði hafa verið svo óviðfelldin
og öryggisleysið svo hrikalegt
að það hefur nánast ekki verið
um annað að ræða en að reyna
með einhverjum ráðum að
eignast íbúð, jafnvel þótt það
kostnaði mörgum sinnum
meiri yfirvinnu og álag en fólk
er í raun og veru reiðubúið að
leggja á sig.
Hér á landi hefur sem sagt
ekki verið neitt raunverulegt
valfrelsi í þessum efnum. Væri
vissulega nokkurskemmtun að
heyra skýringar frjálshyggju-
manna á því hvers vegna val-
frelsi almennings í húsnæðis-
málum heyrirekki til því frelsi,
sem þeir telja annars svo æski-
legt og nauðsynlegt á flestum
sviðum. Er það kannski vegna
þess að slíkt frelsi er ekki
einkafrelsi þeirra sem eiga
peninga, heldur gengur yfir
alla jafnt.
Búseturétturinn skref í
rétta átt
Tilkoma Húsnæðissam-
vinnufélagsins Búseta og bar-
átta þessara félagasamtaka fyr-
ir nýjum valkosti í húsnæðis-
málum íslendinga, er lofsvert
framtak og þessi hugmynd er
síst of snennna fram komin
hérlendis.
Með tíð og tíma má síðan
enn að skaðlausu fjölga val-
kostum í húsnæðismálum og ef
sá dagur kynni að rísa að
nokkuð drægi úr völdum og
áhrifuni hinnar allra svörtustu
„frjálshyggu" í Sjálfstæðis-
flokknum er jafnvel ekki að
vita nema hér kynnu að rísa
íbúðir í félagslegri eign, ætlað-
ar til leigu á almennum mark-
aði og án þess að það fólk sem
þar byggi, þurfi að ganga með
stimpilinn „á bænum" brennd-
an í ennið.
Við eigum að vísu langt í
það, að eitthvert raunverulegt
valfrelsi ríki á húsnæðismark-
aðnum. Eins og að framan
hefur verið rakið, hefur val-
kosturinn fyrir flestallt fólk
aðeins verið einn fram að
þessu.
Búseti er lofsverð nýjung í
þessu sambandi og tvímæla-
laust skref í rétta átt. Hitt er