NT - 11.02.1985, Blaðsíða 10

Mánudagur 11. febrúar 1985 10
heinmi
Forstjóralaus fyrirtæki
■ Meðal ungra atvinnuleysingja í Vestur-Þýskalandi á
sér um þessar inundir stað mikil hreyfíng í þá átt að sætta
sig ekki lengur við framtíð í klóm atvinnuleysis. I stað
þess að bíða hjálpar frá ríkisvaldinu hefur þetta unga
fólk sjálft tekið frumkvæðið í eigin hendur með
stuðningi vina og velvildarmanna og sett á stofn lítil
samvinnufyrirtæki. Sem dæmi um slík fyrirtæki iná
nefna viðgerðaverkstæði hvers konar, hæjarblöð, þjálf-
unar- og endurhæfíngarstöðvar, bóksölur, verslanir
með notaða vöru, krár og kaffíhús.
1 u.þ.b. áralug hefur veriö
til á jaöri hins venjulega iónað-
arsamfélags Vestur-Þýska-
lands eins konar hliöar-vinnu-
markaóur, sem er í grundvall-
aratriðum ólíkur hefðbundna
vinnumarkaðinum. I'essi nýja
tegund fyrirtækja er í eigu.
samvinnuhópa. þar scm hóp-
urinn scm hcild tekur allar
ákvaróanir. Sérhvcr verka-
maður innan hópsins hefur
sómu rcttindi og skyldur og
ber cnnfrcmur það sama úr
býtum, sem ci . venjulega
frémur lág laun. Mikilvægi
þessa valkostar í atvinnumál-
um felst ckki cingöngu í að sjá
eigendunum fyrir viðunandi
lífsviðurværi, heldur cru fyrir-
tækin jafnframt vcttvangur þar
sem ópersónulegar skipanir,
samkcppnisviðhorf og gróða-
fíkn víkur fyrir sjálfsákvörðun-
arrétti. sköpunargleði og
samkennd.
100 þúsund störf
Félagsvísindamaöurinn Pet-
er Grottian frá Bcrlín telur að
það séu nú um 14.000 slik
samvinnufyrirtæki virk í Vcst-
ur-Þýskalandi scm veiti um
100.000mannsatvinnu. U.þ.b.
4000 þessara fyrirtækja eru
sjálfsstýrð viðskiptafyrirtæki
en um 10.000 fást viö ýmis
konar félagslega þjónustu.
Nákvæmustu tölurnar um
þcssa starfsemi koma frá sam-
bandsfylkinu Norður-Rín
Westphalia þar sem vinnu-i og
félagsmálaráðherra sambands-
fylkisins, Fricdhelm
Farthmann, lét gera athugun á
víðfcmi þessa þáttar efnahags-
lífsins. Niðurstaöa athugunar-
innar var sú, að í fylkinu mátti
finna 800 slík samvinnufyrir-
tæki og verkefni sem höfðu
skapað 5000 ný atvinnutæki-
færi. Helmingur þessara starfa
voru á sviði „persónulegrar"
þjónustu, s.s. menntunar.
kvcnnaheimilum, félagslegum
og þjálfunarmiðstöðum. og á
sviði fjölmiöla, lista og
menningar, s.s. lítil útgáfufyr-
irtæki. blaöaútgáfu og bóka-
verslanir.
Takmarkaður
fjármagnsgrundvöllur
Hins vegar voru aðeins 16%
nýju starfanna á sviði hand-
verks eins og smíðaverkstæða
og brauðgcrða (heilsufæðis).
Orsakir hins háa hlutfalls fyrir-
tækja á sviði félagslegrar þjón-
ustu og fjölmiðlunar voru cink-
um taldar vera hin tiltölulega
litla þörf á byrjunarfjármagni.
Hugmyndaflug og vilji, oft í
tengslum við þjálfun á sviði
félagsmála eða lista eru talin
nægjanleg til að sctja á stofn
litlar miðstöðvar er veita frek-
ari menntun þrátt fyrir fjár-
magnsgrundvöllurinn sé tak-
markaður.
Meginvandamál þessa nýja
valkostar í atvinnurekstri er að
útvega fjármagn. Bankar líta
„forstjóralaus fyrirtæki" horn-
auga og því hefur komið upp
sú hugmynd að setja á stofn
sérstakan banka fyrir þessa
tegund atvinnurekstrar.
Tákn þjóðfélagsþróunar
Þcssi valkostur í efnahagslíf-
inu hefur vakið athygli sem
tákn ákveðjnnar þjóðfélagsþró-
unar og þá sérstaklega á meðal
ungs tólks og háskólamennt-
aðra manna. Nokkur dæmi í
borgfylkjunum Bremen og
Vestur-Berlín sýna að mögu-
legt er að skapa ný atvinnu-
tækifæri meö hlutfallsicga litlu
byrjunarfjármagni. Peter
Grottian telur að með trygg-
ingu aukins fjármagns samfara
minni efnahagslegri, pólitískri
og félagslegri mismunun gagn-
vart þessum valkosti í athafna-
lífi. þá mætti skapa 100.000 ný
störf innan fárra ára.
Að vísu er vart hægt að leysa
meginvandamál hins viðvar-
andi atvinnuleysis í Vestur-
Þýskalandi með þessum hætti.
Hins vegar ber að hafa í liuga
að þessi tegund athafnalífs
sparar umtalsverð félagsleg út-
gjöld auk þess sem hún kemur
viðkomandi einstaklingum til
góða á allan hátt.
Menning
Strengjakvartettar
■ Guðný Guðmundsdóttir.
■ Um þessar mundir eru
„Myrkir músíkdagar" í algleym-
ingi, og ekki á færi almennra
áhugamanna í fullu starfi að
sækja nema fáa þeirra. Formað-
ur tónskáldafélagsins. Þorkell
Sigurbjörnsson, segir svo í for-
mála aö samcinaöri efnisskrá
Myrkra músíkdaga:
„Stórátaka ei þörf. íslensk
tónskáld standa nefnilega flest í
svipuðum sporum og starfs-
systkin þeirra erlend fyrir hálfri
annarri öld. íslenskur tónskáld-
skapur er að mestu frístunda-
iðja.
Eitt meginstef „Árs tónlistar-
innar í Evrópu 1985" er tónlist
samtímans og hlutskipti núlif-
andi höfunda og flytjenda
þeirra. Þetta stef þurfa íslenskir
tónlistarunnendur að taka til
alvarlegrar meðferðar. Hve
miklu rýrari væri tónlistar-
arfur Evrópu, ef þau ágætu
tónskáld sem nú eiga stóraf-
mæli, heföu á sínum tíma -
þegar best lét - getað átt von á
3-6 mánaða starfsstyrkjum á 10-
15 ára fresti?"
Óskemmtileg tilhugsun það.
Hins vegar lét Nóbelsmaðurinn
Niels Jerns, sem sagt var frá í
NT á dögunum, sér detta í hug
að kannski væri réttast að fara
eins með vísindamenn og með
listamenn, að borga þeim ekki
fast kaup hcldur einungis fyrir
vel unna rannsókn eða snjalla
grein. Svona halda allir að kjör
hinna séu á einhvern hátt betri
en þeirra sjálfra. Hér á landi er
sannleikurinn sá að nær því allir
-tónskáld, hjóðfæraleikarareða
vísindamenn - verða að kcnna
fyrst og fremst til að halda lífi,
cn sinna köllun sinni nánast í
hjávcrkum.
Laugardaginn 2. febrúar flutti
Strengjakvartett Guðnýjar
Guðmundsdóttur fjóra
kvartetta í Bústaöakirkju, þrjá
íslenska og 7. kvartett Sjostak-
óvitsj í fís-moll. Félagar í
strengjakvartett Guðnýjar eru,
auk hennar. Szymon Kuran,
Robert Gibbons og Carmel
Russill - allt útlendingar úr
Sinfóníuhljómsveitinni, en þeir
eru sjálfsagt minna flæktir í
kennslu-brauðstrit en hið ís-
lenska fastalið. og gefa sér þess
vegna tíma til að spila
kammermúsík. En jafnframt
eru litlar líkur á að kvartett
þannig skipaður verði langlífur,
því sumt af þessu fólki gerir hér
einungis stuttan stans.
Fyrsti frumflutti kvartettinn
Net til að veiða vindinn eftir
Gunnar Reyni Sveinsson
(1984). verulega fallegt verk,
fannst mér. Þá heyrðist Kaup-
mannahafnarkvartett (1978)
Þorkels Sigurbjörnssonar öðru
sinni. Þegar hann var fluttur
fyrst í Norræna húsinu 1978
lagði ég einmitt sérstaklega við
eyrun til aö heyra danska lagið
„Det bor en bager í Nörreg-
ade", sem e'r sagt gægjast fram
undir lokin, en meðfylgjandi
skýringar segja jafnan að" lagið
leynist þarna. en missti af því þá
sem nú. Og ég var ekki einn um
það. Kannski þetta sé bragð hjá
hinum fjölvísa Þorkatli til að fá
menn til að leggja eyru við?
Sex lög fyrir strengjakvartett
(1983) eftir Karólínu Eiríksdótt-
ur var „nútíma-tónlistarlegast"
þess sem þarna var flutt. og í
lokin kont svo kvartett Sjostak-
óvitsj, sarninn 1960 til ntinning-
ar um konu hans.
Guðný Guömundsdóttir er
mjög sleip í tónlist sem þessari
og ég heyrði ekki betur en
kvartett hennar sé hið ágætasta
hljómeyki. Tónleikana sótti
hinn harði kjarni áhugamanna
um nútímatónlist. orðin og
verðandi tónskáld. fáeinir
hljóðfæraleikarar, og nokkrar
hræður aðrar. Og skemmtu sér
vel, sem við var að búast.
S.St.
Ný tónleikaröð, nýr tónleikasalur
■ Síðastliðinn þriðjudag
vígðu Elísabet Erlingsdóttir,
sópran, og Selma Guð-
mundsdóttir, píanóleikari,
nýjan sal í Gamla bíói, með
söngskemmtun sent markaöi
upphaf hádegistónleika á
þriðjudögum. Salurinn, sern
raunar er anddyri Gamla
bíós, hefur líflegan hljóm-
burð og virðist munu henta
vel fyrir kammertónleika.
A.m.k. 8 tónleikar hafa þeg-
ar verið ákveðnir, og næstu
þriðjudaga syngja þau Ólöf
Kolbrún Harðardóttir,
John Speight, Elísabet F.
EiríkSdóttir. Guðmundur
Jónsson, Anna Júlíana
Sveinsdóttir. Halldór Vil-
helmsson og Sigurður
Björnsson.
Þær Elísabet og Selma
iluttu sönglög tveggja tón-
skálda, Páls ísólfssonar og
Jeans Síbelíus. Páll var löng-
um meðal ástsælustu tón-
skálda vorra, og mörg þcss-
ara laga eru, að ég held,
orðinn hluti af menningararf-
inum, og allir kunna þau,
t.d. Í dag skein sól, Sáuð þið
hana systur mína og Kossa-
vísurnar. Og dæmalaust skáld
var Jónas Hallgrímsson.
Söngljóð Síbelíusar eru stór-
brotnari í sniðum, á tíðum
með ólman í undirspili, og
þar sem mest var „drama" í
lagi og Ijóði, naut Elísabet
sín best.
Elísabet Erlingsdóttir er
mikil söngkona og lærð vei.
Líklega hentar hennar mikla
rödd cnnþá betur óperu en
Ijóðsöng, og mér finnst við
hafa heyrt alltof lítið til henn-
ar - hún lauk einsöngsnámi
frá Múnchen 1968. Selma er
hins vegar alltaf spilandi;
þetta eru þriðju tónleikar
■ Klisabi't ■ Stlma
Erlingsdóltir. Guðmundsdóttir
hennar á skömmum tíma„ef
ég man rétt.
Hádegistónleikar tsiensku
óperunnar fóru vel af stað,
fyrir fullu húsi og við mikinn
fögnuð.
S.St.
Píanólög fyr-
ir byrjendur
■ Háskólatónleikar og Myrkir
músíkdagar hafa oft haft sam-
vinnu unt tónleika, og6. ferbúar
voru háskólatónleikarnir í
Norræna húsinu hluti af Myrk-
um músíkdögum: Þá frumflutti
Snorri Birgir Sigfússon 25 píanó-
lög fyrir byrjendur, en þau
samdi hann að tilhlutan
MOMUS. Tildrög voru þau, að
eitt tónskáld frá hverju hinna
fintm Norðurlanda var fengið til
að semja 25 slík lög, en síðan
átti að velja úr þeim í hefti, sem
gefið yrði út. íslendingar völdu
Snorra til þessa starfa af sinni
hálfu. en nú er nýbúið að ganga
frá vali í heftið. 36 af hinum 125
lögum voru valin, þar af 13 eftir
Snorra. Snorri lfutti lög sín fyrir
troðfullu húsi og var fel fagnað.
Píanókennarar segja mér, að
lög þessi hafi verið reynd viö
byrjendakennslu og gefist vel.
Því kann svo að fara, að ýmsir
íbúar fjölbýlishúsa framtíðar-
innar eigi eftir aö heyra sum
þeirra oftar en góðu hófi gegnir,
þegar hver kynslóö æskumanna
af annarri leggur út á braut
píanólistarinnar.
Hjálmar H. Ragnarsson tón-
skáld segir í ritgerö í tónleika-
skrá, að með lögum þessum geri
Snorri „djarfa aðför að
þeim hugmyndum sem ríkt hafa
í byrjendakennslu á píanó hér á
landi", og var kominn tími til.
því mér sýnast þeir skandin-
avísku „skólar" sem virðast vera
notaðir núna vera drepleiðin-
legir, og miklu verri en þau hefti
sem Róbert Abraham lét mig
fást við fyrir tæpum 40 árum
þegar ég var að stíga mín fyrstu
(og síðustu) spor á þessu sviði.
Snorri Sigfús kynnir nemendum
þarna ýmsa eiginleika hljóðfæris-
ins, pedala, yfirtóna og hvað-
eina. og allt í formi leiks. Þarna
■ Snorri Birgir Sigfússon
eru verk eins og „Slökkviliðið"
þar sem ba-bú-ba-bú heyrist, og
„Köttur og mús" þar sem músin
endar víst í maga kattarins -
einn gamalreyndur píanóleikari
og kcnnari sagöi mér reyndar, í
sambandi við það lag, að reyk-
vískir kettir væru orðnir svo
„pervers" að þeim klígjaði við
músum - nú dygði ekki annað
en innfluttur kattamatur. En þá
getur „Köttur og mús" líka
orðið hluti af kennslu í íslensk-
um þjóðháttum handa byrjend-
um, þar sem siðir katta fyrri
tíma eru kynntir.
Sum af þessum lögum voru
bráðsmellin, og ekki sakar að
geta þess að fáein eru fyrir
fjórar hendur: Gísli Magnússon
tók þá þátt í flutningi, og enn-
frentur Sigríður Einarsdóttir.
sem stýrði^egulbandi.
S.St.