Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.2004, Síða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 28. ágúst 2004 | 13
urnar rennur upp fyrsti áfangi í ferli um hús-
ið, sem nær yfir efstu tvær hæðirnar og
spannar grunnsýningu hússins um menning-
arsögu Íslands.
Eins og á siglingu standa innréttingar
sænsku arkitektanna á arkitektastofunni
Codesign og gera margt í senn: geyma gripi
sýningarinnar, segja sögu, varða leiðir um
aldir sögunnar og mynda smærri rými innan
hins stóra rýmis. Hánútímalegar sérhannaðar
innréttingarnar virðast fljóta um rýmið í
mjúkri dagsbirtunni sem streymir inn um
taktfasta gluggana á langhliðum salarins og
yfirbragðið er svalt, eiginlega alþjóðlegt í
módernískri naumhyggju 21. aldarinnar. Ör-
lítið skakkur sjónás liggur gegnum allan sal-
inn og fram á gamla stigaganginn í hinum
enda hússins, þar sem litað glerverk listakon-
unnar Nínu Tryggvadóttur leiðir augað til sín,
og stiginn áfram upp á næstu hæð þar sem
framvinda sýningarinnar heldur áfram – en
ekkert liggur á, fyrst má eyða nokkrum tíma
gripunum var safnað saman í röð og reglu í
stórum einingum á bak við gler í rökkvuðu
rými, fær hver gripur – eða lítið safn gripa –
hér sinn eigin klæðskerasaumaða skáp, sem
minnir á sveinsstykki í hagleik og fínvinnu.
Sumir skápanna minna sjónrænt á verk-
færabelti iðnaðarmanna (þar sem neðst fer
breið leðurreim með litlum vösum þar sem tól
og tæki standa út og upp úr). Hér eru það
oregon pine viðarklæðning sem myndar
grunninn, og ýmsar útgáfur af gleri og plexi-
gleri, sem ramma inn gripina, hálfgegnsætt
og gegnsætt sem speglar og hleypir í gegn á
víxl, og sem eykur enn á þá upplifun að allt sé
hér hverfult og hvergi nein festa í raunveru-
leika eða tíma. Láréttum og lóðréttum línum
er stefnt saman í hárfínu jafnvægi, og skáps-
einingarnar skipa sér í þyrpingar sem renna
þó saman án skýrra marka, en hvítir flekar
sem innihalda upplýsingar á texta- og tölvu-
formi virka eins og segl sem halda skápunum
stöðugum á siglingunni um rýmið.
Arkitektarnir hafa lagt áherslu á að hver
gestur sé ekki bundinn heldur geti fundið sína
eigin leið, sín eigin sjónarhorn um rýmið og
safnið, og tilfinningin er á köflum ekki ósvip-
uð og í „show-room“ eða verslun með dýrar
lúxusvörur. En hér eru líka svartir flekar
upphækkaðir á gólfinu með kumlum og máð-
um altaristöflum, og manngeng askja í eld-
rauðu plexigleri sem geymir návígi Heklu og
Þjórsárdals í eldsumbrotum sögunnar. Á efri
hæðinni, sem er opnari yfirbragðs – enda
færri og stærri gripir eftir því sem nær dreg-
ur í tíma, siglir báturinn Ingjaldur á háglans-
andi plexiglerfleti á móti heilli baðstofu, og
virðist hvort tveggja í senn svífa í lausu lofti
yfir fletinum, og halda föstum háttsettum
gluggunum yfir miðju salarins og rýminu um-
hverfis sig í spegilfleti glersins.
Sýningin á hér í samræðum við húsið, hið
alþjóðlega á í samræðum við hið þjóðlega.
Og rennur allt saman í tímaleysi nútíðar og
fortíðar.
V
Heildaryfirbragð hins „nýja“ Þjóðminjasafns
er nokkuð heilsteypt, en þó verða ávallt þætt-
ir og spurningar sem fá að standa óleystar.
Byggingalist stígur í eðli sínu línudans á milli
tækni, notagildis og fagurfræði, og þegar best
lætur getur hún miðlað verðmætu innihaldi í
formi og rými, efni og birtuinntaki á þann
hátt að grípi heimsmynd hvers tíma og hvers
staðar hverju sinni. Það að vinna með eldri
byggingu og græða hana nýjum lögum eða
nýju samhengi og forsendum er vandasamt
verk. Það að vinna með ramma eða umgjörð
fyrir miðlun menningararfsins krefst afstöðu
til okkar eigin tíma og okkar eigin menningar.
Það er afar ánægjulegt að sjá hvernig arki-
tektarnir á Hornsteinum nálgast upprunalega
byggingu Sigurðar Guðmundssonar af virð-
ingu og auðmýkt í stað þess að umturna öllu
með látum. Þeirri þyngd sem einkennir upp-
haflegu bygginguna er haldið áfram á rólegan
hátt og er það sannfærandi andrúm fyrir dýr-
mætan fjársjóð okkar Íslendinga. Salirnir
sem standa nú stórir og opnir fyrir dagsbirtu
eru kannski táknrænir fyrir breytta stöðu
þjóðar frá því sem var; bjartsýnt, opið og létt-
lynt þjóðfélag.
Af viðbyggingunum tveimur á „koparkálf-
urinn“ undir kaffistofuna sér skýrari rödd í
samræðum við gamla húsið, þar sem hann er
svo sjálfstæður frá hinu í formi og efni. Gler-
hliðarnar bæði spegla og hleypa í gegnum sig
svo bygging og landslag umhverfis birtist á
ýmsa vegu allt eftir sjónarhorni, veðri og tíma
dags.
Aðkomubygginguna við suðurgaflinn er
hins vegar erfiðara að staðsetja: Er hún hluti
af gamla húsinu eða ekki? Er hún of lítil eða
of stór? Þá má spyrja hvort tröppurnar frá
aðkomu upp í salinn séu full mikilúðlegar? Og
eins hvort hægt sé að færa „andlit“ eða að-
komu byggingar á þann hátt sem hér er gert
án sársauka?
Með tilliti til innréttinga og sýningarhönn-
unar arkitektanna á Codesign er hægt að
velta vöngum yfir því hvort nálgun þeirra
með tilvísun í zap-menningu nútímans auki
enn á ringulreið og óöryggi eða hvetji frekar
til endurtekinna heimsókna, þar sem sífellt
eru nýjar víddir og ný sjónarhorn að upp-
götva? Er naumhyggjan í dagsbirtu og fínum
gleröskjum, trafalárum okkar daga, á kostnað
efniskenndar og dulúðar sögunnar? Eða eru
háglansandi efni sem bregða á leik með birtu
og margræðum speglunum einmitt gáttin að
upphafningu tímans?
Kristján Eldjárn hugði fyrir fimmtíu árum
marga mannsaldra í útþensluþörf Þjóðminja-
safnsins, og ekki er gott að vita hversu langan
tíma Margrét Hallgrímsdóttir, þjóðminja-
vörður safnsins í dag, spáir safninu í núver-
andi stærð þess.
Enginn vafi þó leikur á að Háskólahverfið
hefur með enduropnun Þjóðminjasafns í nýrri
mynd öðlast góðan þyngdarpunkt og lifandi
tengingu við borgina og borgarana.
og reyna að átta sig á frjálslegri niðurskipan
rýmisins.
Stakir skápar úr svörtu plexigleri standa
eins og vitar með jöfnu millibili, en þeir
geyma lykilgripi hvers söguhólfs, sem hleyp-
ur ýmist á 200 eða 100 árum, og allt eftir
stærð hvers grips – lítils Þórslíkneskis,
þykkrar Guðbrandsbiblíu eða Valþjófs-
staðahurðar – er glerinnsetningin í svart gler-
ið lítil eða stór.
Andstætt gamla fyrirkomulaginu, þar sem
Morgunblaðið/Árni Torfason
Á brattann „Af jarðhæðinni sést öðrum megin við tröppuna inn í ljósmyndasafnið, þar sem birtan fær að flæða undir svífandi vegg við gluggana, og hinum
megin lokkar kaffistofan, en sé haldið á brattann upp tröppurnar rennur upp fyrsti áfangi í ferli um húsið, sem nær yfir efstu tvær hæðirnar …“
Höfundur er arkitekt FAI.