Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.2004, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 23. október 2004
Árinni kennir illur ræðari“ er gjarnansagt um þann sem kemur sök á eiginvangetu á aðra eða annað. Orðtakiðhefur gengið í endurnýjun lífdaga
seinustu fjórar vikur, meðan verkfall grunn-
skólakennara hefur staðið, en þegar þessi orð
eru skrifuð hefur verkfallið staðið í réttan
mánuð og samningar kennaranna verið lausir í
átta mánuði alls. Þessa átta mánuði hefur víst
lítið sem ekkert þokast í átt til samkomulags
milli deiluaðila, en önug staða hvors um sig er
reyndar orðin ljós öllum
landslýð. Sveitarfélögin
eiga ekki fyrir kröfunum, en
kennarar munu naumast slá
svo af þeim að samkomulag
takist á þeim grunni sem sveitarfélögin bjóða.
Það er fyrir löngu komin pattstaða.
Lagasetning kemur ekki til greina, því slíkt
verður til þess að dampurinn, þótt lítill sé,
dettur úr viðræðunum, og fjöldauppsagnir
grunnskólakennara koma ugglaust til sög-
unnar. Aðeins sú lausn virðist hugsanleg að
nýlegur vanhugsaður samningur ríkis og
sveitarfélaga um tekjuskiptingu milli þeirra
vegna ábyrgðar á rekstri grunnskólanna verði
endurskoðaður. Þar er þó ljón í veginum, því
ríkisstjórnin stritast við að berja höfðinu í
steininn og þverskallast við að axla ábyrgð á
stöðu mála. Ríkisstjórnin er að því leyti verri
en fasteignasalar að hún telur sig vera búna að
„selja“ sveitarfélögunum skólahaldið og því
verði ekki breytt. Sá sem kaupir fasteign get-
ur þó alltaf fengið sölusamninginn endurskoð-
aðan ef galli kemur í ljós á eigninni, en hversu
ruglaður sem samningurinn um ábyrgð á
rekstri grunnskólanna kann að vera, vill ríkis-
stjórnin líta svo á að salan sé afstaðin og sá
sem var hlunnfarinn, þ.e. sveitarfélögin, geti
bara sjálfum sér um kennt.
Sveitarstjórnirnar eru reyndar lítið skárri,
því flestir sveitarstjórnarmenn sem á annað
borð eyða orðum á þetta hörmungarástand
sem nú ríkir, segjast ekki hafa umboð til þess
að lýsa skoðunum sínum, hvað þá að breyta
þeim forsendum sem samninganefnd sveitar-
félaganna starfar eftir. Lái mér hver sem vill,
en ég skil ekki svona röksemdir og efast
reyndar um að þær séu skiljanlegar yfirleitt.
Þessir sömu menn tóku sér umboð til að gera
hinn vanhugsaða samning við ríkið á sínum
tíma.
Guðmundur Ólafsson hagfræðingur var að
fara yfir fréttir vikunnar á Útvarpi Sögu um
daginn og var glöggskyggn sem fyrr. Hann
benti á að ef sveitarstjórnarmenn kæmu sér
undan því að axla ábyrgð hlytu kjósendur að
álykta sem svo að þeir væru óþarfir og því
hreinlega út í hött að kjósa þá til ábyrgðar-
starfa. Samninganefndin gæti einfaldlega ann-
ast rekstur sveitarfélaganna og sparað þannig
launakostnað vegna þessara firrtu stjórnenda.
Sama má segja um ríkisstjórnina, því ef hún
heldur áfram að hunsa þetta ástand og dauf-
heyrast við því sem hver skyni borin mann-
eskja heyrir, er hún sömuleiðis að bregðast
hlutverki sínu.
Margt gullkornið hefur reyndar hrotið af
vörum og úr tölvum þessa daga; og mörg
óborganleg dellan. Samt finnst mér alls ekki
nóg fjallað um verkfallið. Það vantar svo til al-
veg þennan þrýsting sem fjölmiðlar gætu
haldið uppi, enginn virðist þora að taka á mál-
inu, nema þá helst Spegillinn á Rás 1 og Morg-
unblaðið, sem hefur lýst stuðningi við málstað
kennara. Einhvern veginn er það nú samt svo
að dellan er minnisstæðari en gullkornin. For-
sætisráðherra talaði fyrir skattalækkunum til
handa þeim efnameiri og áleit að þær yrðu lág-
launaræflunum hvati til þess að „vinna meira“!
Skoðanabróðir forsætisráðherra, Pétur H.
Blöndal, sem telur verkföll vera „ofbeldis-
aðgerð“, bætti um betur í morgunsjónvarpinu
um daginn og sagði að ef menn vildu fá skatta-
lækkanir eins og auðmennirnir ættu þeir ein-
faldlega „að mennta sig og skipta um starf“!
Íslensk fyndni af bestu sort. Voru þetta skila-
boð til kennara? Ég leyfi mér að túlka orð
herranna háu á þann veg.
Austur-þýskt skáld ráðlagði sínum stjórn-
arherrum árið 1953 að skipta um þjóð ef þegn-
arnir vildu ekki hlýða þeim og leggja á sig tvö-
falda vinnu. Þau orð leita á hugann á eyjunni
bláu.
Hinn illi ræðari
’Margt gullkornið hefur reyndar hrotið af vörum og úrtölvum þessa daga; og mörg óborganleg dellan. Samt
finnst mér alls ekki nóg fjallað um verkfallið. Það vant-
ar svo til alveg þennan þrýsting sem fjölmiðlar gætu
haldið uppi…‘
Fjölmiðlar
Eftir Árna Ibsen
aibsen@internet.is
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Árvakurs hf.
!
Hryðjuverk eru að mati flestra
stærsta ógn samtímans. Þau
eru mannskæð, ófyrirsjáanleg,
koma fólki í opna skjöldu og
skilja eftir sig slóð dauða, eyði-
leggingar og sorgar. Gildir einu
hvaða forsögu hryðjuverka-
menn reyna að telja umheim-
inum trú um, hvaða ástæður eða útskýr-
ingar koma í kjölfar ódæðisverka, það er
ekkert sem getur réttlætt árás á manns-
líf. Það er erfitt að átta sig á hatri og
hvötum sem hryðjuverkamenn bera með
sér, sem drífur þá áfram og lætur þá
myrða ókunnuga menn og saklaus börn.
Heimurinn stendur næstum því viku-
lega frammi fyrir skelfilegum atburðum,
reynir að finna sökudólga, refsa þeim og
á sama tíma finna leiðir til að koma í veg
fyrir hryðjuverk. Ég hef ekki fylgst
mjög mikið með undirbúningi fyrir for-
setakosningar í
Bandaríkjunum
(þó að maður ætti
eiginlega að mynda
sér einhverja skoð-
un á þeim, það virðist hafa áhrif á allan
heiminn hver situr í vesturálmunni), en
það litla sem ég hef heyrt Bush og
Kerry tala um er einmitt barátta gegn
hryðjuverkum. Því miður eru alltaf til
einhverjir duldir hagsmunir um olíu,
strategískar stöður landanna, vinir og
óvinir sem skjóta upp kollinum og gera
mönnum ekki kleift að aðskilja auðveld-
lega rétt og rangt Það er bara svona.
Við á Íslandi erum blessunarlega
langt í burtu frá áhættusvæðum í heim-
inum. Það dást flestir að því hvað er gott
og þægilegt að búa hér. Friður á götum,
gott félagslegt öryggi, hreint loft og
vatn, búið að lækka skatta, o.s.frv. (best
að nefna ekki rétt til menntunar, í þess-
ari fimmtu viku verkfalsins). Sem sagt,
fólk sem býr hér í paradís hefur ekki
mikla ástæðu til að óttast um öryggi sitt.
Engir hryðjuverkamenn hér, allavega
ekki sú týpan sem við hugsum fyrst um
þegar talað er um þá. Dökkhærðir,
skeggjaðir, vopnaðir reiðir menn, kald-
rifjaðir morðingjar.
Reynum nú aðeins að víkka skilgrein-
ingu hugtaksins hryðjuverkamenn, horf-
um lengra en á útlit og uppruna manna,
ytri einkenni eða brjálæðislegt augna-
ráð. Samkvæmt tölum Hagstofunar búa
hér á landi 290.570 íbúar. Segjum sem
svo að helmingur þeirra sé konur, það
gerir 145.285 kvensálir. Það er vitað að
10-20% af konum hér á landi verða fyrir
heimilisofbeldi. Grófur útreikningur seg-
ir að það séu u.þ.b. 14.500 til 29.000. Það
er lítil huggun í því að prósentutalan er
með því lægsta í heiminum, ef við áttum
okkur á því að hér á landi búa þúsundir
manna á heimilum þar sem hryðjuverk
eru framin daglega. Það eru meiri líkur
á því að kona verði fyrir árás innan
veggja heimilisins en að hún lendi í bíl-
slysi. Heimili sem ætti að vera grið-
arstaður, eitthvað til að hlakka til að
koma í, eru fyrir þúsundir kvenna fanga-
búðir einar, hættulegasti staðurinn til að
vera á.
Og á meðan karlar hafa áhyggjur af
umheiminum og „stærri“ og „alvarlegri“
ógnunum, reka konur athvarf fyrir fórn-
arlömb heimilishryðjuverkanna, reyna
að komast til botns um orsakir ofbeldis,
hvetja karla að leita sér hjálpar og kon-
ur að leita réttar síns fyrir dómstólum
þessa elsta lýðræðis í heimi. Með lögum
skal land byggja.
En það er því miður allt of oft kona
sem er undir smásjá dómsins. Það er
alltaf tekið tillit til þess hvort hún hafi á
einhvern hátt ögrað manninn og hvatt
hann sjálf til þess að berja hana í klessu.
Var hún kannski að halda framhjá
manninum? Og hvaða tepruskapur er
þetta, þykjast missa meðvitund út af
einu kverkataki? Aumingi! Samkvæmt
dómi sem kveðinn var upp í þessari viku
í Hafnarfirði, á tuttugustu og fyrstu öld,
anno domini 2004, í þessu framsæknasta
landi í heimi, hefur kona ekki áunnið sér
meiri virðingu og réttindi heldur en for-
mæður hennar á steinöld. Hún getur
bara sjálfri sér um kennt hvernig fór,
karlinn gat ekkert gert að því.
Hryðjuverkamenn allra landa, takið
eftir: Það er bannað að meiða! Ofbeldi er
glæpur! Sama hvort þið beitið ókunnugu
fólki því eða ykkar eigin konur.
Hryðjuverk
Eftir
Tatjönu
Latinovic
tlatinovic@ossur.com
I Í Lesbók sunnudaginn 15. ágúst 1926 birt-ist grein eftir Halldór Laxness á forsíðu
sem hann nefnir „Um skáldsögur“. Þetta var
tveimur árum eftir að Undir Helgahnúk kom
út og ári áður en Halldór sendi frá sér Vef-
arann mikla frá Kasmír. Greinin er forvitnileg
en í henni ræðir Halldór um viðkvæmt sam-
band milli skálds og samfélags. Hann hefur
greinina á að ræða um
mikilvægi þess að skáld
finni sjálf sig, uppgötvi persónuleika sinn og
rannsaki hæfileika sína. Hann telur þekkingu
á lögmálum skáldskaparins skipta litlu ef
skáld hafi „engan persónuleik til að bera, enga
djúpa reynslu, sem hann þrái að miðla af,
enga opinberun sem hann þarf að gera heyr-
um kunna, engar dýpri sýnir inn í víðerni til-
verunnar“. Halldór segir að verstur skáld-
skapur komi frá fólki „sem ekkert hefir til að
bera í áttina við sjálfstæðan persónuleik, en
brýtur þar að auki allar reglur fyrir vanþekk-
ingarsakir, sem hægt er að brjóta“. Halldór
heldur því fram „að Ísland sje eina bók-
menntalandið í heimi, þar sem skáldrit eftir
slíkt fólk hafa skilyrði til að komast á markað,
enda er búið að gera eftirminnilega út af við
íslenskan bókmenntasmekk með þessum
fjanda…“
II Halldór er hins vegar á þeirri skoðun aðhér á landi sé hægt að skrifa jafngóðar
sögur nú á dögum eins og á þrettándu öld „ef
menn vildu hætta að hýma eins og draugar og
forynjur yfir leiðum gullaldarbókmenntanna“.
Eigi að síður þurfa menn að kunna allar regl-
ur frásagnarlistarinnar áður en þeir geta
skapað eitthvað nýtt: „Fyrst þegar hann hefur
lært allt, þá eru skilyrði til að hann vaxi upp
úr því sem hann hefir lært.“ En skáldið verður
að skapa eitthvað nýtt ef það vill vera mikils-
háttar snillingur: „Vegurinn liggur út í sjald-
gæfið, þangað sem persónuleikurinn fær að
þroskast án þess að vera háður hinni vjelrænu
fjelagshugsun, þar sem allir straumar fara í
hringi eins og eilífðarvjel.“ Halldór talar um
að manninum beri skylda til að „hugsa og tala
um viðurkennd efni á viðtekinn hátt“, uppeldi
þjóðfélagsins sé í því fólgið að kenna manni
„að hugsa löglega“. Það geti því valdið stórtíð-
indum að fram komi hugsun sem fer í bága við
„hugmyndafræði hópsálarinnar“ enda séu
þeir litnir hornauga sem „yfirgefa hjörðina til
þess að leita að sjálfum sjer“. Og þó að sá sem
fór hafi jafnan verið sá máttugasti í hópnum
þá kosti það ævinlega mikið argaþras að „fá
nýja hugsun lögleidda í heiminum, eða höfund
viðurkenndan sem hefir fundið sjálfan sig“.
III Halldór fann tvímælalaust sjálfan sig,hann hafði sterka rödd sem sannfærði
sennilega jafnmarga og hún hneykslaði. Hann
hlaut sína viðurkenningu árið 1955 en ekki án
þess að því fylgdi mikið argaþras eins og kom-
ið hefur í ljós. Smám saman varð þó meiri og
meiri sátt um skáldið en aldrei svo að lygndi
fullkomlega. „Menningin lifir fyrst og fremst á
snild,“ segir Halldór í Lesbókargreininni og
líklega má halda því fram að menningar-
umræðan geti lifað mjög lengi á snilld.
Neðanmáls
Morgunblaðið/Sverrir
Hornrétt borg!?
Það er ekki hægt að halda því fram að velgengni Madonnu séframúrskarandi sönghæfileikum að þakka. Gagnrýnendursegja að hún búi yfir frekar hóflegum hæfileikum, meira að
segja á mælikvarða poppmenningarinnar. Óvægnir gagnrýnendur
hafa bent á að hana skorti danshæfileika Michael Jackson, sönghæfi-
leika Whitney Houston og lagasmíðahæfileika Sinead O’Connor. Ma-
donna hefur komist áfram á einbeittum vilja og mikilli kænsku. Hún
hefur ávallt haft skýra mynd af því hver hún er, bæði sem listamaður
og viðskiptajöfur. Sterk sjálfsmynd hefur hjálpað henni að komast vel
frá hvoru tveggja og finna jafnvægi á milli þessara tveggja ólíku hlut-
verka. [...]
Útlit hennar hefur reglulega tekið stakkaskiptum og má segja að
hún sé meistari á því sviði. Hún hefur breytt um útlit og ímynd milli
platna og jafnvel á milli þess sem hún gerir myndbönd. Þetta er liður í
markaðssetningunni og hefur skilað Madonnu ótrúlegum árangri. Í
hvert sinn sem hún breytir útliti sínu er það mjög áhrifaríkt. Hún
slær tóninn fyrir nýjustu tísku og strauma. Það er einsdæmi hve oft
henni hefur tekist þetta og enn hefur henni ekki mistekist. Þá hefur
hárlitur hennar hverju sinni haft mikil áhrif. Þróun ímyndar Mad-
onnu hefur fylgt lífshlaupi hennar sjálfrar. Fyrst kom hún fram sem
spilltur unglingur sem síðar breyttist í holdgerving kvenleikans. Eftir
það breytti hún sér í létt ögrandi dívu og enn síðar í fallega móður. [...]
Flest sambönd hennar hafa verið mikilvæg fyrir feril hennar. Þeg-
ar hún fór úr dansinum yfir í tónlistina skipti miklu máli samband
hennar við tónlistarmann. Þegar hún skellti sér í leiklistina í Holly-
wood, þá gerðist það í kjölfar hjónabands hennar og Sean Penn og
ástarsambands hennar við Warren Beatty.
Segja má að Madonna hafi markvisst komið sér í réttan félagsskap
sem tryggt hefur réttu samböndin og sýnt mikla herkænsku í barátt-
unni við að koma sér á framfæri. Það ásamt heppni í að vera á réttum
stað á réttum tíma, hefur tryggt Madonnu varanlegan sess sem popp-
gyðja. Hæfileikar hennar eru óumdeildir á þessu sviði.
Jarþrúður Ásmundsdóttir
www.deiglan.com
Útsmogin Madonna