Frjáls þjóð - 30.03.1963, Side 2

/
ökristilegar sögur
JSkull Jakobsson: Nœturheim-
sókn. Sögur. — 11. „smábók
Mennlngsrsjóðs". — Reykja-
vlk 1962.
Hann ritar fyrstu sögu
bókarinnar tuttugu og eins
árs gamall. Hún ber gáfu
höfundarins öruggt vitni. Það
er frásögn af ungum manni,
sem er að fara frá ástmey
sinni um nótt til að sigra
heiminn, en snýr við á
þröskuldinum þegar regnið
og kuldinn koma móti hon-
um. Þeim ósigri er lýst af
minnisverðri snerpu en að
auki vefur skáldið tvö stef
inn í söguna: um riddarann
á myndinni og drykkjulæti
gifta mannsins í húsinu. Og
Jökli tekst hvorki meira né
minna en lýsa ógengnum ferli
piltsins, sem hætti við að
sigra heiminn, í þeim brotum
sem hann segir af ævi
hins drukkna. f aðra röndina
er þessi æskusaga þó næsta
ósjálfstæð. Eins og heyrir
manni, sem ætlar að leggja
undir sig heiminn á morgun
og yfirgefa ástina sína í því
skyni, þá er ræða hans öll í
skáldlegum tóni. Stúlkan
túlkar það raunar á þessa
leið: „Þegar menn eru hætt-
ir að finna til, fara þeir að
tala eins og skáld, sagði hún“.
En póesía sögunnar er að-
fengin: „Suma hendir það ó-
lán að eiga aðeins eitt augna-
blik, eina stund, eina nótt.
Ævi þeirra síðan er söknuð-
ur og þrá“, segir hann. „Dag-
ar mínir fá allir birtu af
þeirri einu nótt, er ég fann
þig“, segir hún — og er líka
farin að tala eins og skáld.
Þarf ég að nefna íslands-
klukkuna í þessu sambandi?
Næsta saga segir einnig af
misheppnaðri fyrirætlan; þar
er þó ckki rigninguna um að
saka, heldur dauðann. Sjálf
frumlnigmynd sögunnar fcll-
ur mér vcl i geð: bóndin’n,
scm fluttist í kaupstaðinn,
ætlar að panta sér lcgstað
heima í gömlu sveitinni sinni.
En mér finnst þessi hugmynd
verðskulda meiri einlægni af
hálfu, höfundar; kaldrani
hans í sögunni er ódýr. Og
það eru fleiri gallar til dæm-
is mistekst skáldinu að gera
viðhlítandi grein fyrir flutn-
ingi bóndans úr sveitinni og
Jökull Jakobsson
leggur hann sig þó talsvcrt
fram um það. En ég held það
sé óþarfi að rekja hverju
sinni tildrög þess að bóndi
flyzt á mölina. Hann bara
fer.
Þriðja sagan heitir Farið
upp á Skaga. Það er skemmti
lega illyrmislegur reyfari,
sem ég nenni ekki að eyða
frekari orðum að.
Þá kemur Herbergi 807.
Kristmann hefði sagt, að um-
hverfislýsingin væri góð, og
maður fær einnig Ijósa mynd
af mönnunum tveimur sem
sitja um þann þriðja. Hins-
vegar þykir mér botninn
detta lir sögunni viðbrögð
litla mannsins fara fyrir of-
an garð og neðan í mínu
höfði.
í Revúar Nicolai! er skáld-
ið aftur komið í umhverfi,
sem okkur báðum er geð-
felldara. Sú saga og hin síð-
asta, Næturheimsókn, bera
mjög af hinum um alla veg-
semd stílsins. f raun og sann
leika er engin sérstakur still
á fjórum fyrri sögunum, þær
samanstanda svona af orð-
um; en hér tekst skáldinu að
sefja lesandann með stílnum
— gera hvert orð satt og
liverja athöfn trúa með í-
þrótt stílsins. Þessi saga fell-
ur undirrituðum rómantísk-
um mannvini einnig sérlega
vel í geð af þeim sökum, hve
lýsing gömlu konunnar er
hlýleg og samúðarrík. Þess
gætir víða í sögunum, að
skáldið -hcfur góða sjón, læt-
ur vel að bregða upp mynd-
um. í Revúar Nicolai! fer
hann á kostum í því efni.
Eg nefni blaðsíðu 63 — það
er eins og myndir á tjaldi líði
fyrir augu manns við lestur-
inn. En má ég spyrja: er ekki
þremur seinuslu línum sög-
unnar ofaukið?
Eg gat um stílinn á sein-
ustu sögunni, Næturheim-
sókn — sem samkvæmt lög-
málum satírunnar liefði mátt
heita Endurfundir: maður
kemur i leigubíl upp í sveit
að hitta fyrrveraúdi unnustu
sína og barnsmóður, en gall-
inn er sá að hann liggur í
drykkjudái og tungan sækir
út i munnvikið á honum.
Þetta er skörp lýsing á stutt-
um atburði, sem opnar út-
sýn til liðins tíma í lífi per-
sónanna. Skáldinu tekst hér
sú margþreyða list að segja
æðilanga sögu á skammri
stund, með fáum orðum.
Hann framkvæmir í sögunni
þá list hinnar hálfkveðnu
vísu, sem lætur lesandann
geta í eyðurnar og mikla
söguefnið fyrir sér á allar
lundir. Það eru engin stór-
merki lengur, þótt stúlka eigi
barn í lausaleik á fömum
vegi og hverfi síðan aftur
heim til föðurliúsa. Nætur-
heimsókn gerir þó sögiína af
því að talsvert miklu máli.
Jökli Jakobssyni lætur
bezt að fjalla um inisheppn-
Frh. á bls. 6.
bókmenntir
Reykjavik 10.3. 1963.
9 Kæri Slgurður.
Mikið kenni ég í brjóst um
þig, að þér skuli leiðast svona
mikið. En það eru fleiri sem
hafa sömu sögu að segja. Svona
er þessu t. d. varið með mig,
mér finnst orðið óbærilega leið-
inlegt á íslandi nú í seinni tíð.
Annars ættir þú ekki að hafa
svona hátt um þetta. Það gct-
ur heyrst til þín og þar sem þú
ert nú dyggt hjú hjá mangara-
og peningavaldi landsins og
vinnur í sjálfri höfuðborg þess,
Morgunblaðshöllinni, gæti það
haft alvarlegar aflciðingar. Þú
hefir nefnilega brotið af þér áð-
ur með því að tala á móti sjón-
varpi. Það var ekkert minna
en argvítur heimskommúnismi.
Þegar Tíminn fór að nöldra um
þetta í sínum alþekkta sveita-
mennskustíl, lýstu húsbændur
þínir því yfir. Og svo vogar
þú þér að rísa upp á afturfæt-
urna og brúka munn gegn þessu
miida menningartæki.Kananna.
Ólíkt hafist þið að, þú og and-
legir bræður þínir hjá Vísi, dr.
Schram og Ilersteinn, sem leggja
sig alla fram að manna hina
púkalegu Islendinga með Kaná-
sjónvarpi. n snúum okkur að
leiðindutn þjóðfélagsins. ís-
lenzkt peningavald, þ. e. þínir
menn, er án efa það leiginleg-
asta og menningarsnauðasta
sinnar tegundar á norðurhveli
jarðar. Það var miklu bctra í
gamJa daga. Þá var það í opin-
berum fjandskap við öll and-
legheit og barðist gegn flestum
framförum til almenningsheilla
svo sem verkalýðshreyfingunni,
samvinnufélögum og almennri
menntun. En það mega peninga

SigurSur A. Magnússon
menn þeirra tíma eiga, að þeir
rcyndu aldrei að kaupa skáld
og listamenn til fylgilags við
sig. Þeir skoðuðu alla sllka sem
óhjákvæmilega andstæðinga
sína. Þetta var að vísu ólíkt því
sem gcrðist erlendis, því þar
hafa löngum fundist margir
menningarunnendur meðal pen
ingamanna. íslenzkir auðhyggju
menn í þá daga líktust mest
afdalamaurapúkum, sem söfn-
uðu skyldingum í hrútspunga
og bundu fyrir og földu undir
koddanum. En þeir létu menn-
inguna í friði. Mikið var nú
annars gaman að lifa í þann
tíð. Þá máttu allir sprella eins
og þeir vildu. Skáldin voru öfga
full en hugsjóna- og litrík. Þau
höfðu engu að tapa, lifðu hvort
niUlU> i>Ui'Jt| <§
eð var við sult'Ogi'seyrU. 'Þá
voru ekki tilkomin félög ný-
ríkra kaupsýslumanna er byðu
skáldum verðlaun fyrir réttar
hugsjónir. Eða hugsaðu þér
bara Háskólann á þessum ár-
um. Stúdentarnir blátt áfram
ólguðu af allskonar djúpsettum
og spaklcguni hugdettum. Þá
héldu þcir aldrei skemmtanir
með cinskonar löggiltum
skemmtimönnum og spurninga-
þáttum við hæfi seinþroska 7
ára barna. Og 1. desember var
nú aldeilis fjör, maður minn.
Allir skcmmtu sér sáman. Heim
dellingar og eldrauðir Stalínist-
ar, herskáir nazistar og sauð-
meinlausir Framsóknarmenn
skáluðu hverjir við aðra í inni-
legu bróðerni. Menn gleymdu
blátt áfram kalda stríðinu sem
raunar var engu ómerkara þá
en nú. En kannski hefir hefnd-
in komið síðar yfir þessa létt-
lyndu og kærulausu stúdenta.
Ef til vill fengu þeir ekki vega-
bréfsáritun til hins fyrirheitna
lands cða Varðberg bauð þcim
ekki að sjá raúrinn í Berlín.
Þínir menn, Sigurður minn,
vildu ekki láta við svo búið
standa. Þeir gátu ekki séð menn
inguna í friði, vildu verða menn
ingarflokkur. Þeir áttu mikla
peninga og peningar er afl til
allra hluta og þó. Og þínir menn
fundu upp „lýðræðið'* og komm
únistahættuna. Stór spjaldskrá
var sett upp niður í Sjálfstæð-
ishúsi. Ilún náði yfir alla Iands-
menn og skoðanir þeirra. Og
samkvæmt þessari þjóðskrá er
mönnum nú úthlutað embætt-
um, styrkjum og verðlaunum.
Hafin var vel skipulögð sókn í
nær öllum samtökum og stofn-
unum Iandsins: Jafnvel skemmti
atriði á kvöldvökum slysavarn-
arkvenna varð að vera lofsöng-
ur um peningavaldið, þ. e. þína
menn. Ymsir af leiðinlegustu og
lélegustu rithöfundum og skáld-
um landsins voru skyndilega
komnir í lögskipuð hásæti og
köstuðu þaðan skarni að stétt-
arbræðrum sínum, er ekki höfðu
hið rétta hugarfar. Og hvernig
fór svo með intelligensinn, há-
skólamennina? Þú hefir kannski
hlustað á útvarp frá samkund-
um þeirra síðustu árin. Ber það
ekki menningaráhrifum þinna
manna fagurt vitni? Já það er
sama hvar við berum niður: Þín-
ir menn hafa lagt undir sig svo
að segja alla menningu lands-
ins. „Flatur með mínum herra",
sagði Sumarliði Klemensson,
sýslumaður, er hann drakk til
vini sínum Oddi lögmanni.
Þetta gætu verið einkunarorð
íslenzkra menningaroddvita í
dag, svo trúir eru þeir flestir
herra sínum, peningavaldinu
með sína þúsundkalla í heila-
búi og túkalla í augnatóttum.
Og svo kvartar þú um leið-
indi dveljandi obban af degin-
um í húsi Moggans innan um
aðal hugsjónamenn peninga-
valdsins, sem alla daga hugsa
um almenningshlutafélög, vinnu
hagræðingu og aukna fram-
leiðni. Og gleymdu ekki öllu því
sem þessir miklu hugsjóna og
athafnamenn hafa gefið þér.
Danssalir um allan ba: með
brennivíni, Pekingöndum og
hrossakjöti. Já, þeir bjóða þér
meira að segja súra hrútspunga
og selshreyfa á þorranum. Eða
þá öll bingóin og happdrættin.
Þetta e- nefnilega hin nýja
menning. Menning þinna
manná. Vonandi lærirðu að
meta hana að vcrðleikum og þá
hættir þér að léiðast.
Þú minnist á að austur í
Garðaríki væri jafnvel eitthvað
skemmtilegt að ske í menning-
armálum. Gaman að athuga það
Framh. á bls. 6.
BRÉF til s.a
Frjáls þjóíS — laugardaginn 30. marz 1963.