Frjáls þjóð - 01.05.1964, Blaðsíða 6

THOR GEGN KRISTMANNI:
OFURLÍTID UM HEIMSBÓK-
ENNTASÖGU STEFNANDA
Nr. 30. Lagt fram á bæjar-
þingi Reykjavíkur, 1964.
Greinargerðarkafli: ofurlítið
um Heimsbókmenntasögu
stefnanda dskj. nr. 27 og nr.
28.
Sérstæðasta rit sinnar
tegundar
Heimsbókmenntasaga stefn-
anda er vafalaust eitthvert sér-
stæðasta rit sinnar tegundar og
ekki víst að aðrar þjóðir geti
teflt fram hliðstæðum fræði-
manni á þessu sviði sem hafi
hlotið tiltrú ríkisvaldsins, ef til-
trú ræður þeirri ráðstöfun að
láta stefnanda rita téða bók, fyr
ir ríkisútg. annarsvegar og hins-
vegar gegna því starfi opinberu í
sambandi við skóla landsins sem
áður hefur verið vikið að. Það
verður að ætla hér meðan annað
er ekki vitað þótt vandséð virð-
ist á hverju hún byggist. Mér
hefur borizt vitneskja um að á
sínum tíma hafi legið fyrir
Menntamálaráði tillaga um að
þýða Heimsbókmenntasögu eftir
Norðmanninn Francis Bull sem
hafði einmitt lent í fangabúðum
nazista vegria þessarar Heims-
bókmenntasögu að því er hann
sjálfur telur. Það má líta svo á
að stórmannlegra hafi verið að
fá hæfan íslending til að semja
slíkt verk að því tilskyldu að völ
væri á trúverðugum fræðimanni
sem væri þeim kostum búinn að
geta samið eða stjórnað samn-
ingu slíks verks. Þurfti sá maður
ekki að vera óvenjulegu atgervi
búinn sem falið væri að semja
heimsbókmenntasögu fyrir
gamla og gróna bókmenntaþjóð
einsog íslendinga? Hér var
reyndar verkefni sem hefði kraf
izt beztu krafta meðal fræði-
manna þjóðarinnar og hefði mátt
ætla að yrði ekki unnið nema á
löngum tíma með mikilli trú-
mennsku og kostgæfni margra
manna. Að minni hyggju getur
sá maður ekki borið mikla virð-
ingu fyrir bókmenntum sem tek
ur að sér slíkt verkefni á svo
skömmum tíma. Þegar hefur
komið fram í dskj. nr. 12, nr. 13,
nr. 14, nr. 15, og að nokkru, í
dskj. nr. 19 hvernig þetta stór-
virki var unnið. Torvelt var að
skilja hversvegna stefnanda var
fahð ofangreint verkefni. Ennþá
erfiðara er að skilja hvernig höf
undur þessa verks getur verið
áfram trúnaðarmaður ríkisins í
bókmenntafræðslu. Fyrir ntan
það sem kemur fram í dskj. nr.
12 og nr. 13 um þátt hins norska
píslarvottar nazista (sem Mennta
málaráð lét víkja fyrir stefnanda)
í verkinu er verkið allt svo mein-
gallað að það má beinlínis telj-
ast skaðlegt „ófróðum lesend-
um“. Jafnframt því sem enn er
vísað til ofangreindra dskj. skal
ég bæta ofurlitlu við.
Franskar bókmenntir
Ég leyfi mér að byrja á því
að nefna nokkur nöfn höfuð-
skálda og rithöfunda samtímans
sem ekki þýðir að leita að í
Heimsbókmenntasögu stefnanda
og vil taka það fram að það eru
nöfn sem lcoma fyrst í hugann
þegar honum er rennt til þess
skeiðs sem II. bindi Heimsbók-
menntasögu (dskj. 28) fjallar sér
lega um. Kannski ég byrji á
Frakklandi með leyfi dómarans.
Og nefni nokkra höfunda sem
eiga það sammerkt að allir þeir
sem eitthvert skyn bera á fransk
ar bókmenntir á þessari öld kann
ast við þá og í þessum hópi eru
þeir sem hafa borið uppi fransk-
ar bókmenntir á þessari öld. Þó
eru ekki nefndir hinir yngri
höfundar sem eru í sviðsljósinu
í dag og þess alls ekki krafizt
að stefnandi hafi nokkra hug-
mynd um það sem er að gerast
í dag í Frakklandí enda kom um-
rætt bindi út 1956. Hér koma þá
nokkur nöfn: Ijóðskáldin Eluard,
Aragon, Apollinaire, Max Jacob,
Tristan Tzara, René Char, Blaise
Cendras, Cocteau, Michaux, —
það er alveg þýðingarlaust að
minnast á ljóðlist í Frakklandi á
þessari öld og þykjast gera grein
fyrir henni án þess að nefna
þessi nöfn.
.. góður vinur
Guðs ...“
Af ljóðskáldum á þessari öld
í Frakklandi er aðeins að finna
í Heimsbókmenntasögu stefn-
anda: Paul Géraldy, Paul Valéry
og PauJ Claudel. Þetta er snaut-
leg afgreiðsla á ljóðlist sem hef-
ur staðið með miklum blóma.
Vissulega eru Valéry og Claudel
meðal tindanna. Lesendur eru
litlu nær um stöðu þeirra og á-
hrif í bókmenntum fremur held-
ur cn flestra annarra sem nefnd
ir eru í þessu riti. Um Claudel
segir að hann hafi verið:
„. .. góður vinur Guðs, og eru
mörg af kvæðum hans sprottin
af þeirri vináttu.“ (Bls. 326 II).
Þarna er visSulega sérkennilega
komizt að orði. Eina verk Valéry
sem stefnandi nefnir er La jeune
Parque, náttúrulega getur hann
ekki haft það rétt heldur nefnir
það „La jeune parqui“ og þýðir
þetta heiti: „Garðurinn græni“
og er það athyglisverður græn-
ingjaháttur. „Jeune“ þýðir ung-
ur. Parque er alls ekki garður
heldur örlagagyðja. Hún er ekki
græn heldur ung. Þetta er svo
sem ekki verra en annað í vinnu
brögðum stefnanda.
Géraldy (bls. 326 II) mun vera
eitthvert steingleymdasta skáld,
sem hugsast getur í þessu sam-
bandi. Að vísu er maður þessi
nefndur í vandaðri og ítarlegri
Thor Vilhjálmsson.
heimsbókmenntasögu ítalskri
sem hefur líklega einar 6—7000
bls. framyfir bæði bindi stefn-
anda samanlögð, þar hefur hann
hlotið 1V2 línu sem hljóðar svo:
„... e Paul Géraldy (n. a. Parigi
nel 1885), di cui „Toi et moi“
(1913) ottenne un successo spro-
porzionato al suo valore intrin-
seco;“, Paul Céraldy (f. í París
1885), en bók hans „Toi et moi“
(1913) hlaut hylli sem var í röngu
hlutfalli við raunverulegt gildi
hennar. Þennan mann nefnir
stefnandi, eitt. þriggja skálda
Frakka á þessari öld. Ekki Elu-
ard. Ekki Apollinaire. Einhver
áhrifamestu Ijóðskáld Evrópu á
undanförnum áratugum. Né
hina sem ég nefndi sem allir
hafa hlotið heimsfrægð. í dag
þekkja fáir Géraldy kannski
nokkrar liræður í Noregi vegna
þess að Norðmaðurinn Wilden-
vey hefur þýtt þessa einu bók
mannsins á norsku að því er seg-
ir í þessum franska kafla Heims-
bókmenntasögu stefnanda (bls.
326 II). Einnig kemst stefnandi
að þeirri niðurstöðu að Géraldy
svipi dálítið til Wildenvey.
Endalaust mas
Ekki er André Breton, súrrea-
listapáfinn alþekkti, heldur
nefndur í Heimsbókmenntasögu
stefnanda né talað um súrreal-
ismann, þessa fyrirferðarmiklu
listastefnu sem svo mjög hefur
sett svip sinn á þetta tímabil
hvað sem hverjum sýnist per-
sónulega um þá stefnu eða þá
sundurleitu einstaklinga sem
hana hafa aðhyllzt lengur eða
skemur. Kannski hefur súrreal-
isminn ekki haft minni áhrif á
snjöllustu höfunda tímabilsins en
það sem stefnandi kallar „kennd
arstefnuna" á öldinni leið. Stefn-
andi mun eiga við rómantísku
stefnuna og skýrir hana svona
kröftuglega upp. Súrrealisminn
er bam síns tíma: 20. aldarinnar
eins og Sturm-und Drang var
síns, það nefnir stefnandi „ham-
farastefnu“ en gæti reyndar al-
veg eins átt við vissa þætti súr-
realismans eða eitthvað allt ann-
að. Einsog flestar nafngiftir
stefnanda og skilgreiningar sem
hvergi afmarka neinn hlut né
einkenna, sérkenna. Þetta renn-
ur áfram í endalausu masi.
Hér á Iíka við að nefna hið
mikla franska ljóðskáld Saint
John Perse sem er ekki minnst á
í Heimsbókraenntasögu stefn-
anda, hann fékk Nóbelsverðlaun
in nýverið. Hans fyrsta ljóðabók
kom út 1912: Eloges (ný útgáfa
1924), síðan Anabase 1926 sem
gagntók marga mætustu skáld-
bræður hans, ekki lakari menn
þýddu hana strax á sín tungu-
mál en T. S. Eliot og Ungaretti,
sem margir líta á sem nestor
ítalskrar ljóðlistar í dag, einn úr
því þrístyrni sem þar drottnar í
ljóðheiminum. Fleiri höfuðskáld
hinna ýmsu landa sneru strax
Anabase. En inn í þá veröld
hefur stefnandi aldrei skyggnzt.
Sjálfur Camus hefur
í^leymzt
Ef ætti að rannsaka meinlok-
urnar í Heimsbókmenntasögu
stefnanda til hlítar og furður
hennar myndi væntanlega fæð-
ast einn doðranturinn enn og
hann digur. En það leyfir hvorki
tími dómarans né minn. Þó skal
ég spretta fingri að nokkrum
dæmum enn. Víkjum enn að
frönskum höfundum sem vantar
í Heimsbókmenntasögu stefn-
anda. Þar þýðir ekki að leita að
leikritahöfundunum sem allir
þekkja sem hafa þefað af frönsk
um bókmenntum og reyndar
flestir sem hafa pata af leiklist:
Giraudoux, Anouilh, Marcel,
Aymé. Né Montherland sem hef
ur líka skrifað skáldsögur. Ekki
Bernanos né Celine svo að tveir
andstæðir afburðahöfundar séu
nefndir. Ekki Valery Larbaud
né Ponge né Desnos. Og áfram.
Þá er engin furða þó vanti avant-
garde höfunda sem hæst ber á
þeim vettvangi einsog Samuel
Beckett, Ionesco og Adamov
sem allir voru orðnir frægir þeg
ar Heimsbókmenntasaga stefn-
anda kom út, þrír útlendingar
sem skrifa á frönsku og bók-
menntir þeirra teljast franskar.
Auðvitað hefur stefnandi ekki
frétt af þeim og það er eins gott
þegar maður lítur á hverskonar
tiltal T. S. Eliot fær, svo grand-
vart skáld sem í dag telst klass-
ískur. Ekki Saint Exupery né
Simone de Beauvoir. Og svona
mætti telja en látum það eiga
sig, bætum bara við einu dæmi
úr frönskum bókmenntum: sjálf-
ur Camus hefur gleymzt. Hins-
vegar eru nefndir í Heimsbók-
menntasögu stefnanda einhver
Edouard Estaunié (324 II) sem
ég hef því miður ekki getað afl-
að mér upplýsinga um þó ég
hafi leitað. Um hann eru 10 lín-
ur. Einnig er nefndur Jacques
Chardonnes (bls. 324 II) og tek-
ið fram að hann sé ekki mikið
skáld og hafi lært mikið af rúss-
neskum rithöfundum, ritað um
ástii- hjóna af sálfræðilegri þekk-
ingu og mannlegum skilningi,
frásögn hans sé geðfeld en frem
ur þunglamaleg. Engin bóka
hans er nefnd og ekkert meira
um hann sagt. Þetta er eitt af
ótal dæmum um hvemig mönn-
um skýtur upp á sviði þessarar
bókar án þess nokkur skýring sé
gefin og lesandinn fær ekki að
vita deili á þeim. Það er ekki
einu sinni hægt að hafa nafnið
rétt á þessum manni því hann
heitir: Chardonne en ekki Char-
Frjáls þjóð — föstudaginn 1. maí 1964.