Frjáls þjóð - 07.12.1967, Blaðsíða 7

rná að hún hafi ekki síður ráðið fyrir Birni Ól-
afssyni, sem hún hafði áður haft sem vinnu-
mann. Þá hafði hún og alla stjóm fyrir búskap
þeirra Jóns Sigmundssonar, var enda oft hvass-
yrt, er henni þótti slóðaskapur á háttum
bónda.
Þar sem talað er í Kærleiksheimilinu um
afskipti Þuríðar af sveitarmálefnum, þótt ekki
væri hún kjörin hreppsnefndarfulltrúi, má
benda á þá hliðstæðu í æviferli Sólrúnar, að
allir menn hennar vom hreppstjórar.
Þá er lýsing Þuríðar í Kærleiksheimilinu:
„ ... hún var lág vexti, föl í andliti, en þó
þykkleit og liafði verið lagleg kona á yngri
árum, en var nú orðin töluvert feitlagin með
aldrinum."
Magnús F. Jónsson og Jón Ólafsson hafa
báðir lýst Sólrúnu á sama hátt, nema þeir
telja, að hún hafi verið meðalkona á hæð. A
sömu lund er lýsing Ingibjargar Þorgeirsdóttur
frá Höllustöðum, en henni sögðu margt af
útliti Sólrúnar og háttum gamlar vinnukonur
hennar, Guðrún Guðbrandsdóttur og Valgerð-
ur Egilsdóttir.
f Kærleiksheimilinu segir:
„Þuríður var kona vel fjáð, bæði að fast-
eign og ganganda fé. Auk jarðarinnar Borgar,
sem var stærsta og bezta jörð þar um sveitir,
átti hún aðrar minni jarðir. Mest fé sitt hafði
hún grætt eftir dauða manna sinna, og sýnir
það röskleik hennar og búshyggju.“
Hér nægir að benda á hliðstæðu, sem er
jarðatal Sólrúnar í kaupmála þeirra Jóns Sig-
mundssonar. Og auðlegð Sólrúnar var til orðin
með ekki ósvipuðum hætti. Hún kom fátæk
vinnukona í Hnausakot til Benedikts Einars-
sonar. Við lát hans erfði hún hann að lögum,
og við skiptin var vísað fram gjafabréfi, er
fékk bömum Sólrúnar fjórðungsgjöf. úr ó-
skiptu búi. Enn græddist Sólrúnu fé í sam-
búðinni við Björn, og örugglega var um alla
hnúta búið í kaupmála þeirra Jóns Sigmunds-
sonar.
Þá kemur í Kærleiksheimilinu lýsing á því,
er Þuríður skipaði fyrir verkum, hve stór-
mannlega henni fórst það. Minnir það nokkuð
á vinnuhörku Sólrúnar.
Jakobína Jakobsdóttir, sem var vinnukona
Sólrúnar, sagði þá sögu, að eitt sinn hefði hún
farið út að læk til þess að greiða hár sitt. Kom
Sólrún þar að henni og bannaði henni að hafast
slíkt að, meðan hún ætti að vera að vinna.
Kvaðst Jakobína hafa svarað henni fullum
hálsi og hótað að ganga úr vistinni, ef henni
væri meinað að snyrta sig. Var Sólrún óvön
slíkum svömm vinnukvenna sinna, en lét sér
vel líka og leyfði Jakobínu að halda áfram
greiðslunni.
Þar sem í sögunni er lýsingin á uppeldi Jóns,
sonar Þuríðar, mun furðunærri farið uppeldis-
aðferðum Sólrúnar. Ó1 hún Hjört upp í miklu
eftirlæti. En sá var munur þeirra Hjartar og
Jóns, að Jóni er lýst um flest sem lítilmenni,
en Hjörtur hafði í fullu tré við móður sína,
því að hann var engu síður skapríkur og mik-
ill fyrir sér en hún. Þótt Hjörtur hefði þannig
höfðinglegar tilhneigingar, verSur ekki sagt,
að honum færist stórmannlega við þær bams-
mæður sínar, er að framan getur. Skal hér og
vikið að atburðum, er líklegt má telja, að
hafi valdið því, að Gestur hafi dregið fram
þá þætti fyrirmyndar sinnar, semi sízt væru til
sóma.
Þess er áður getið, að Hjörtur var í Stykk-
ishólmi til náms hjá lyfsala. Filip>pía Filippus-
dóttir Blöndal segir mér eftir Ingunni fóstru
sinni, að þær Bæjarsystur Ingunn og Sigríður
vom í Stykkishólmi að nema htannyrðir, að
hana minnir 1874. Þá var Hjörtw þar einnig,
og tókst nú kunningsskapur með honum og
þeim systrum. Kvað Ingunn Hjört mjög hafa
leitað eftir ástum sínum.
Ragnhildur Einarsdóttir segir mér eftir Mar-
gréti móður sinni, dóttur Hjartar,, að þau Ing-
unn og Hjörtur hafi verið trúloi’uð, áður en
þau Gestur urðu ástkunnug. Haiði verið góð
vinátta milli Gests og Hjartar, en eftir að
Gestur hafði náð ástum Ingunnar, var henni
lokið.
Hvor gerð þessarar sögu, sem er sannleik-
anum samkvæmari, munu þær báðar geyma
þann kjama, er hér skiptir máli, að þeir vom
um skeið meðbiðlar til Ingunnar Jónsdóttur
Gestur og Hjörtur. Hefur gengið gylfmm vin-
áttan fyrir minni sakir.
Þó að enginn skáldskapartilgangurr eða sögu-
mið hefðu komið til með lítilmenmsku Jóns,
hefði mannleg afbrýðisemi ein geátað valdið
því, að Gestur drægi fremur frarn þá þætti í
fari Hjartar, sem honum máttu s®ur til sóma
verða, ef hann hefur valið bameigndr hans sem
kveikju sögunnar.
I Kærleiksheimilinu er séra Eggerti svo lýst:
„Hann var maður hniginn að aldri, kominn
um sextugt, en þó heilsugóður eniu Hann var
kallaður góður ræðumaður og virltur mjög og
elskaður af flestum sóknarbömunu sínum. En
ráðríkur þótti hann nokkuð um ílest héraðs-
mál, og hin síðustu ár hafði haim orðið að
standa í mesta stímabraki í hrep]psnefndinni;
hann var nokkuð uppstökkur og' bráður, ef
einhver hafði á móti skoðunum hans, enda
hafði hann áður verið óvanur því.'“
Nú er öll lýsing sögunnar á atferE séra Egg-
erts á þá lund, að hann er tungixmjúkur og
vinnur mál sín með lagni og ýtni. Þá hefur
hann glöggt auga fyrir fjármálum og leiðir m.
a. Jóni fyrir sjónir, að hann hafi engan rétt
haft til að fleygja frá sér arfahlut jrinum. 4 öll
sú lýsing mætavel við ýmsa eðlisþaetti sr. Frið-
riks Eggerz. Þá var og, a. m. k. á stundum,
hlýtt með þeim Sólrúnu og Friðriki, þótt vart.
væri svo innilegt sem lýst er samhandi þeirra
Þuríðar og Eggerts.
Þótt séra Friðrik Eggerz væri harðdrægur
í veraldlegum sökum og þætti á stundum
þjónustusamur um of við Mamm.on, var hann
um margt í röð merkustu kennicnanna. En í
lýsingu klerksins í Kærleiksheimilinu kemur
fram gagnrýni Brandesarstefnurmar á kirkju
og klerkdómi, og auk þess gátu legið aðrar og
persónulegri ástæður til jiess, að Gestur drægi
einkum fram hina verslegu hlið Friðriks Egg-
erz. Skal að því vikið fáum orðum.
A Reykhólum bjó um þessar mundir Bjarm
Þórðarson, er áður hafði verið vinnumaður hjá
séra Friðriki i Akureyjum. Bjami var fyrir
margra hluta sakir hinn merkasti maður. Hann
var smiður góður og mikill búhöldur. Jafn-
framt var hann þó enginn jafnaðarmaður og
ágengur bæði til fjár og landa, ef því var að
skipta. Átti hann í miklum málaferlum út af
landamerkjum Reyklióla. Meðal þeirra, er í
þeim málum áttu við Bjarna, voru þeir feðgar,
Páll, faðir Gests, og Jón, bróðir hans. Var það
svokallað heytökumál, sprottið út af landa-
merkjum Reykhóla og Miðhúsa. Mál þetta
stóð ævalengi og lauk svo, að því var vísað frá
vfirrétti heim í hérað, en ekki tekið þar up]i
aftur. Skulu þau málaferli ekki rakin liér, en
í þeim naut Bjami sem endranær óskoraðs
fulltingis séra Friðriks. Hefur séra Friðrik
samið vamarskjöl fyrir Bjarna í málinu.
Með því að heytökumálið var sótt og varið
af ákafri hörku á báða bóga, má ganga að því
vísu, að þeim Mýrartungufeðgum hafi lítt ver-
ið um séra Friðrik gefið. Hafa þeir þar þótzt
kenna á lagaklækjum hans og ríkri málafylgju.
Þó að annað hefði ekki komið til en þessi af-
skipti séra Friðriks, var það nægileg fyrirmynd
að ráðríki séra Eggerz í Kærleiksheimilinu.
í sögunni er barnsmóðir Jóns munaðarlaus
vinnukona. Svo mátti kalla báðar bamsmæð-
ur Hjartar. Raunar verður ekki sagt, að barn-
eign þeirra Hjartar og Elínborgar geti verið
fyrirmynd sögunnar að öðm leyti en því, að
einkasonur efnaðrar ekkju átti þar bam í
lausaleik með vinnukonu. Af þeirri barneign
leiddi enga válega atburði, og Sólrún kom sízt
fram af hrottaskap í því máli. Á liinn bóginn
verður hliðstæðan allglögg, ef litið er til bam-
eignar Hjartar með Guðbjörgu Bjarnadóttur.
Tímaröð er þar hin sama og í sögunni. Bamið
fæddist að vorlagi, Hjörtur giftist siðla sum-
ars, og barnið dó um haustið. Þá varð þar
einnig togstreita um uppeldi bamsins, þótt Sól-
rún næmi það ekki á brott sem Þuríður í sög-
unni. Loks dó bamið snögglega skömmu eftir
rimmuna um yfirráðaréttinn. Auðvitað er i
einskis manns valdi að kveða upp þann læknis-
fræðilega úrskurð, hvort dauða bamsins hafi
mátt rekja til flutningsins til Reykjavíkur.
Það mun þó hafa verið skoðun Sólrúnar.
Um staðfræði sögunnar er þess að lokum að
geta, að örnefnin Borg, Bakki og Laxá em öll
í Reykhólasveit og Geiradal, á æskuslóðum
Gests.
HELZTU HEXMILDARMENN:
Magns P. Jónsson, Reykjavík.
Ragnhildur Hjartardóttir Wiese, husfreyja, Reykjavík.
Jón Ólafsson, Króksfjarðamesi.
Ragnhildur Einarsdóttir, húsfreyja, Reykjavík.
Ingibjörg Þorgeirsdóttir frá Höllustöðum.
Hjörtur Halldórsson, menntaskólakennari, Reykjavík.
Evfemia Waage, húsfreyja, Reykjavík.
HELZTU HEIMILDARRIT:
Prestsþjónustubækur og sóknarmannatöl.
Skiptabaekur, afsals- og veðmálabæknr, bréfasöfn.
ÍlÍ>j>Í>»»»»»»»»Í>Í>Í»Í>Í>Í>»»»»»»»»»»»»»»Í»»»»»»»»>MI *»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»
FRJÁLS ÞJÓÐ
Útgefandi: HUGINN HF.
Rltstjóm:
Gunnar Karisson (ábm.),
Einar Hannesson, Haraldur Henrýsson.
Áskrtftargjaid kr. 400.00 ó órl. Ver3 l lausasölu kr. 10.00.
Prentsmlðian Edda prentaðl
>limilÍ>ÍlÍ>ÍlÍ>Wi>Í>Í>Í>Í>Í>ÍlÍ>Í>Í>Í>ÍlÍlÍ>ÍlÍ>»»M»MM»M>MMl
Frjáls þjóð — JÓLABLAÐ 1967
7