Þjóðvakablaðið - 23.08.1995, Blaðsíða 3

3
-----------------------
Framkvæmd GATT-samningsins
gengur mjög illa. Á vorþingi voru
mikil átök um málið og kom fram
hjá stjómarandstöðu. einkum
Þjóðvaka og Alþýðuflokld, hörð
gagnrýni á frumvarpið eins og
það var afgreitt frá Alþingi.
Nú er að koma í ljós að varnaðar-
orðin voru á rökum reist. Tollar
hafa hækkað á ýmsum vörum,
skriffinnska er mikil við fram-
kvæmdina og seinagangur í af-
greiðslu hefur einkennt cdla máls-
meðferð.
Þingflokkur Þjóðvaka hefur hald-
ið þessu máli vakandi í opinberri
umræðu í sumar. Landbúnaðar-
ráðuneytið gaf nýlega út reglugerð
sem m.a. fjallar um ostainnnflutn-
ing, en vafasamt er að reglugerðin
standist lög. Þingflokkurinn óskaði
eftir því við forseta Alþingis, Ólaf G.
Einarsson, að hann léti fara fram ó-
háða könnun hjá fagaðilum hvort
reglugerðin samræmdist lög. Ólaf-
ur vísaði málinu frá sér þótt hér sé
um að ræða grundvallarmál í sam-
skiptum löggjafarvaids og fram-
kvæmdavalds.
í framhaldi af þessu óskaði Ágúst
Einarsson, varéiformaður efncihags-
og viðskiptanefndcir, eftir fundi í
nefndinni til að ræða frcimkvæmd
GATT-samningsins. Fundurinn var
haldinn sl. föstudag og þar bar
margt til tíðinda.
Blaðið leitaði til Ágústs Einars-
sonar og spurði hann nokkurra
spumingaum þettaefni.
Hvaö er þaö sem helst hefur
misfarist í framkvœmd málsins?
Það kom skýrt fram á fundi efna-
hags- og viðskiptanefndar í síðustu
Þ J Ó Ð V A K I
GATT í sjátfheldu
viku að fulltrúar atvinnulífsins, úr
verslun, iðnaði og framleiðslu, voru
mjög óánægðir.
Tollar eru hærri en búist var við,
hráefni til iðnaðar sem áður var
tollfrjálst er tollað ótæpilega,
ákvcirðcmir ráðuneytis koma seint,
fyrirtækjum er mismunað, beitt er
ítrustu hindrunum, svokölluðum
tæknilegum hindrunum, til að
hindra innflutning og ekkert sam-
ráð er haft við innflutningsaðila eða
framleiðendur. Þetta eru nokkur af
þeim atriðum sem hcifa verið
nefnd.
Það er mjög þungt hljóð í mönn-
um. Það verður að hafa í huga að
ríkisstjórnin lofaði að vöruúrval yk-
ist, gjöld lækkuðu og frjálsræði yrði
meira. Það er ekki staðið við það.
Er reglugerð ráöuneytisins um
ostainnflutning ólögleg?
Það er skoðun okkar í Þjóðvaka
að svo kunni að vera. Reglugerðin
mismunar fyrirtækjum og leyfir í
reynd einungis ostainnflutning til
iðnaðarframleiðslu. Við höfum lát-
ið lögfræðinga fara yfir þetta og
margt bendir til að þetta eigi við
rök að styðjast.
Lögin eru greinilega óljós,
þannig að vilji löggjafans er ekki
skýr. Þetta túlkar ráðuneytið svo
að það geti útfært innflutning á
þann hátt sem það kýs án þess að
hafa bein lagafyrirmæli þar að lút-
andi. Einnig er hugsanlegt að reglu-
gerðin brjóti í bága við samkeppn-
islög og samninginn um GATT.
Efnahags- og viðskiptanefnd ætl-
ar að skoða þetta mál nánar og
kanna einnig hvort og hvemig sé
hægt að útfæra annað fyrirkomulag
en hlutkesti við úthlutun innflutn-
ingskvóta.
Hvað er til ráöa?
A fundinum kom fram hörð gagn-
rýni á ráðneytin, einkum landbún-
aðarráðuneytið. Ýmsir fundar-
menn töldu að forræði málsins ætti
ekki að vera í landbúnaðarráðu-
neytinu heldur í fjármálaráðuneyt-
inu, þar sem hér er um tollamál að
ræða.
Það þarf að hafa meira samráð
við aðila en þess má geta að ein af
breytingartillögum mínum á vor-
þinginu við GATT-málið var að við
framkvæmd málsins yrði haft sam-
ráð við Neytendasamtökin, Bænda-
samtökin og aðra þá sem tengjast
málinu. Þessi tillaga var felld af
stjórnarmeirihlutanum.
Er Þjóövaki fyrst og fremst aÖ
ganga erinda neytenda en hugs-
arekkert um hagsmuni bœnda?
Nei. Við höfum alltaf Scigt að
hagsmunir bænda og neytenda fari
saman til lengri tíma. Við viljum
vemd fyrir landbúnað á aðlögunar-
tíma, þó þcinnig að lágmarksinn-
flutningur sem nemur 3-5% af mark-
aðinum verði á eðlilegum tollum.
Umframinnflutningur á að vera hátt
tollaður að okkar mati í byrjun en
síðan eiga tollamir að lækka. Þarna
skilur t.d. milli okkar og Alþýðu-
flokksins, sem vildi lækka tollana á
umframinnflutningi verulega strax í
upphaifi.
Við viljum að samhliða GATT-
samningnum verði kvótakerfi í
landbúnaði afnumið, beingreiðslur
gerðar óháðar framleiðslumagni,
frjáls verðmyndun tekin upp, end-
urmenntun aukin og gerðir mynd-
arlegir starfslokasamningar við
bændur. Þetta em allt nauðsynleg-
cir endurbætur á landbúnaðarstefn-
unni.
Við höfum verulegcir áhyggjur af
því að gjaldþrotastefna stjómvcilda
og sinnuleysi ráðuneytis og hags-
munasamtaka reki fleyg milli
bænda og neytenda í þessu landi til
frambúðar. Það má ekki gerast.
Þeir aðilar sem fara nú með þessi
mál eru fyrst og fremst að gæta
hagsmuna liðins tíma. Þeir em
sannkallaðir varðhundar kerfisins.
Hvernig muniö þið fylgja
þessu máli eftir?
Þingflokkur Þjóðvaka er nú að
vinna að málatilbúnaði fyrir haust-
þingið og landbúnaðarmál eru eitt
þeirra mála sem þar er tekið á. Við
viljum fá úr þvi skorið hvort reglu-
gerðin stcmdist lög. Af hálfu Alþing-
is þarf að efla eftirlit með reglugerð-
um ráðuneyta.
Alþingismenn virðast oft gleyma
því að þeir fcira með löggjafcirvcildið
en ekld frcunkvæmdavaldið. Það
vantar skýrari skil milli löggjafar-
Vcdds og framkvæmdavalds og ekki
hvað síst í hugsunarhætti þing-
manna eins og sést vel í þessu máli.
Vitaskuld er það stórmál ef vafi
leikur á að reglugerð sé í samræmi
við lög. Hér bera alþingismenn
einnig sök ef þeir orða lög ekki með
nægjanlega skýmm hætti.
Við munum fylgja því fast eftir að
tollcir á lágmarksinnflutningi verði
lækkaðir og að nauðsynlegar end-
urbætur verði gerðar á landbúnað-
arstefnunni. Þar berst hæst vanda
sauðfjárbænda, en við megum ekki
hverfa aftur til kerfis útflutnings-
uppbóta.
Bændur verða að endurskipu-
leggja sölumál sín betur og geta
lært margt af sjávarútvegi, t.d.
hvað varðar sölu á erlendum mörk-
uðum. Ýmsa landbúnaðarfram-
leiðslu er hægt að selja á uppboðs-
mörkuðum eins nú er gert á fisk-
mörkuðum. Heimaslátrun skekkir
líklega myndina meira en talið er. í
ljósi minnkandi neyslu á lambakjöti
er ekki hægt Emnað en að minnka
framleiðslu, auka framleiðni, fækka
störfum í greininni, svo að þeir sem
eftir eru hafi mannsæmandi laun.
beld
n
Vllhjálmur Ingi Ámason
Vernd gegn „hvítflibbaglaepum"
Það er ekki ýkja langt síðem við Islendingar
hentum gamem að þvi hvernig einum cd
„sonum þjóðarinnar" tókst með klækjum að
selja útlendum mönnum norðurljósin og
þúfu í Borgarfirði. Þá vorum við í sporum
fátækra kotbænda, hlakkandi yfir óförum
ríkra og auðtrúa manna einhversstaðar
langt úti i heimi. Nú er öldin önnur og fáum
dettur í hug að dást að „snilli og kænsku“
þess manns sem selur eitthvað sem hcmn á
ekki, jafnvel þótt kaupandinn sé auðtrúa út-
lendingur. Það sem einu sinni voru spaugi-
leg tilvik í útlöndum og hent var gaman að
meðcil admennings heima á Fróni er orðið
að vandamáli á Islandi í dag. Til okkar sem
vinnum að neytendamálum leitar stöðugt
fleira fólk sem hefur orðið fórnarlömb
óheiðarlegra viðskipta. Þá á ég ekki við fólk
sem óvænt hefur fengið gcillaða smávöru eða þjónustu,
heldur einstaklinga sem á skipulagðan hátt hafa verið
hlunnfarnir í viðskiptum. Margur gæti haldið að einföld
lausn væri innan seilingar, nefnilega sú að leita til opin-
berra stofnana eða dómstóla og fá þann sem hin óheiðar-
legu viðskipti stundaði skikkaðan eða dæmdan til að bæta
fyrir misgjörðir sínar. En málið er ekki svona einfalt. Seina-
gangurinn innan íslenska stjórnkerfisins er iðulega svo
mikill, að erindum er ekki sinnt svo mánuðum skiptir, ef
þeim er þá yfir höfuð svarað. (Það eru fleiri en nefndir
Sameinuðu þjóðanna sem hafa ástæðu til að kvarta yfir
sinnuleysi íslenskra stjórnvalda).
Ekki tekur betra við ef leitað er til dómstóla, þar geta
málin þvælst fram og til baka í mörg ár og hlaðið á sig ó-
mældum lögfræðikostnaði. Vegna þessa mikla seinagangs
og kostnaðar hafa sum fórnarlambanna ekki þrek eða fjár-
muni til að bera hendur fyrir höfuð sér og leggja hreinlega
árar í bát. Önnur leita til neytendafélaganna og biðja þau
að aðstoða sig.
Fagmenn með kusk á hvítflibbanum
Þegcir farið er að reyna að hjálpa þessu fólki kemur mjög
oft í ljós að það hefur orðið fyrir barðinu á ófyrirleitnum
einstaklingum, sem beinlínis spila á það ástand sem ríkir í
íslenskum viðskiptaheimi. Fyrir mörgum svikahrappinum
snýst matið á glæpnum eingöngu um hlutfallið miili
áhættu og ávinnings. Hcmn veit sem er, að ef upphæðin
sem svikin er út úr náunganum er ekki því hærri, þá eru
sterkar líkur á því að fólk treysti sér ekki til að fórna mikl-
um tíma og peningum til að ná fram rétti sínum.
Stórtækustu svikahrapparnir búa yfirleitt yfir eða
hafa aðgang að sérþekkingu í að þvæla málum fram og aft-
ur. þeir athafna sig á gráu svæðunum við jaðra þess sið-
lausa og ólöglega og verjast með málþófi og lögfræðileg-
um útúrsnúningum ef upp um þá kemst. Slík mál tcika nær
alltaf mörg ár og enda oftar en ekki með því að fórnar-
lömbin gefast upp og svikahrappurinn
stendur eftir með páimann í óhreinum
höndunum.
En af hverju er svona fyrir okkur komið
í þessu „velferðarþjóðfélagi?"
Sinnulitlir alþingismenn
íslenskt réttcirfar var meira og minna lát-
ið danka í áratugi. Fyrir og eftir viðskiln-
aðinn við hinn danska kóng hafa íslenskir
alþingismenn haft litla sinnu á því að
leyfa réttarfarsmálefnum að þróast á eðli-
legan hátt. Alþingismenn hafa að mestu
látið reka á reiðanum og reyndar gengið
svo langt að ákveða formlega að réttar-
farskerfið skyldi vera í andstöðu við
stjómarskrána vegna þess að breytingar
væm „hvorki þingi né þjóð neitt áhuga-
mál.“
Það þurfti því ekki að koma neinum á óvart þegar hið ís-
lenska löggjafarvald var gripið með buxumar á hælunum
þegar mannréttindanefnd Evrópu staðfesti formlega það
sem margir vissu, en enginn hafði haft sinnu á að bæta úr,
að aðskilnaður dóms- og framkvæmdavalds var ekki í
samræmi við stjórnarskrána. Ekki bætti það heldur úr
skák þegar íslenskar dómsniðurstöður í mannréttindamál-
um voru ítrekað dæmdar dauðar og ómerkcir. Með skottið
á sínum stað hefur alþingi íslendinga síðcin verið að berja í
brestina (samkvæmt hinu útlenda boði), en vinnubrögðin
því miður bæði hæg og slorleg, enda hafa viðkomandi ráð-
herrar gjarna verið uppteknari af sjávarútvegi og fiski en
dómsmálum og fólki.
Vanburða og glæpahvetjandi kerfi
Afleiðing þess að réttarkerfinu hefur ekki verið sinnt sem
skyldi og því leyft að þróast í samræmi við þörf og að-
stæður er sú, að upp hefur hlaðist hjá flestum dómstólum
landsins fjöldi óleystra mála, - mála sem verða að bíða úr-
lausnar jafnvel árum saman. Þó að hefðbundnir smá-
krimmar og glæpamenn fái á færibandi sínar venjulegu á-
minningar og dóma, sem ekki er hægt að fullnusta fyrr en
eftir dúk og disk vegna húsnæðisskorts, er langt frá því að
nóg sé að gert, því ekki hefur verið brugðist nægilega við
hinum vaxandi fjölda hvítflibba- eða skrifborðsglæpa.
Skrifborðsglæpamenn eru ekki ósjaldan menntaðir „fag-
eða embættismenn“ sem gerast áræðnari með hverju
ódæði, vegna þess að þeir vita að kerfið sem á að vernda
borgarana hefur takmarkað bolmagn til að bregðast við
og skerast í leikinn.
Misjafn sauður í mörgu fé
Það er að sjálfsögðu mikil einföldun að taka eina stétt
manna og úthrópa hana sem blóraböggul, en því miður og
af mörgum gefnum tilefnum tel ég mig geta nefnt til sög-
unnar lögfræðingastéttina, sem ég hef orðið að verja mikl-
um tíma í að kljást við í starfi mínu að neytendamálum. Ég
tel að gera verði meiri kröfur um siðferðisstyrk og vönduð
vinnubrögð cif löglærðum manni en ólöglærðum, því sér-
staða lögfræðinga er sú, að þeir hafa í gegnum nám sitt og
starf öðlast þekkingu umfram aðra í mögulegum klækjum
og refilstigum, en jcifnframt stcmda þeir öðrum oftcir
frcimmi fyrir tækifærum til að fcilla í freistni. Sá vcindi og
niðurlæging sem lögfræðingastéttin á við að glíma er að
mínu mati sjálfsköpuð, tilkominn vegna afskipta- og sinnu-
leysis starfsbræðra, sem hafa horft með blinda auganu á
endurteknar misgjörðir kollega sinna. Fagfélög lögfræð-
inga virðast ekki vinna samkvæmt virkum siðareglum, líkt
og fagfélög lækna telja sig gera, þannig að svið óheiðar-
legra starfandi lögfræðinga á Islandi spannar cdlt frá þjóf-
um sem stela frá öryrkjum og gömlu fólki upp í dæmda
stórglæpamenn. Að slíkum kveður svo rammt, að forseti
hæstaréttar gefur í skyn að tilteknir lögmenn hindri eðli-
legan framgang dómsmála með því að beita málþófi og
áfrýja málsmeðferð í tíma og ótíma til hæstaréttar.
Hvað er til ráða?
Það er ekki að ófyrirsynju að forseti hæstaréttar hefur
nokkrar áhyggjur ai seinagcmginum í dómskerfinu og leiti
sökudólga meðal kollega sinna. Með aukinni tímaeyðslu í
óvandaðan og óþarfan málaflutning innan dómskerfisins
skapast síaukið svigrúm fyrir glæpamennina. Ég tel, að
auk þess að sinna betur dómstólum og réttcirfarskerfi,
verði að gera neytendafélögum landsins fjárhagslega kleift
að hafa á sínum snærum fagmenn á ýmsum sviðum, ekki
síst lögfræðinga sem kunna að láta krók koma á móti
bragði og leysa mál áður en til málaferla þarf að koma. (ís-
lensk stjórnvöld verja því miður hlutfallslega minni fjár-
hæðum í þágu neytenda en stjórnvöld í nokkru nágranna-
landi okkar).
Hérlendis sem erlendis hafa kvörtunarnefndir, skipaðcir
fulltrúum úr hinum ýmsu starfsgreinum ásamt fulltrúa
neytenda, gefið góða raun. Nú þegar eru nokkrar slíkar
nefndir starfandi á vegum Neytendasamtakanna, en nauð-
synlegt er að fjölga þeim. Það er hinsvegar álitamál, en
engu að síður vert nákvæmrar skoðunar, hvort ekki megi
einfalda dómstólaleiðina með því að hafa einskonar „smá-
máladómstól,“ þar sem tekinn væri fyrir allur sá aragrúi
smámála sem er að flækjast um og tefja fyrir í dómskerf-
inu, en þyrfti í raun mjög einfalda afgreiðslu og úrskurð til
að báðir málsaðilar létu þar við sitja. Á sama hátt og hægt
er að takmarka hvaða hagsmunir þurfa að vera í húfi til að
hægt sé að áfrýja máli til hæstaréttar, hlýtur að vera hægt
að setja leiðbeinandi mörk á lægra dómsstigi.
Vilhjálmur Ingi Ámason, formaður Neytendafélags Akur-
eyrar og nágrennis og varaþingmaður Þjóðvaka í Norður-
landskjördæmi eystra.