Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.2005, Side 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 9. apríl 2005
Í Kastljósinu á fimmtudaginn fjölluðuÓlafur H. Torfason kvikmyndagagnrýn-andi og Laufey Guðjónsdóttir for-stöðumaður Kvikmyndamiðstöðvar Ís-
lands um vanda íslenskrar kvikmyndagerðar.
Það sem var einkum merkilegt við umræðurnar
var að Sigurður Valgeirsson stjórnandi Kast-
ljóssins skyldi telja ástæðu
til þess að ræða ekki aðeins
um fjárhagsvanda íslenskr-
ar kvikmyndagerðar, sem
talað hefur verið um í
fjöldamörg ár, heldur og það öngstræti sem
hún er lent í með efni og efnistök.
Sjálfur skrifaði undirritaður Sjónarhorn í
Lesbók 9. október síðastliðinn þar sem því var
haldið fram að það væri erfitt að sjá út á hvað
íslenskar kvikmyndir gengju nú orðið, í þeim
væri hvorki að finna ævintýralegan uppspuna
eins og í Hollywoodframleiðslunni né hina
raunsæislegu jarðnánd sem einkennir danska
kvikmyndagerð nú um stundir og Ólafur minnt-
ist á í Kastljósinu. Í þessari grein var talað um
að danska undrið væri staðreynd og helsta ein-
kenni þess væri ákveðin jarðbinding, Dönum
hefur nefnilega tekist að skírskota til reynslu-
heims hins vinnuþjáða, veruleikaþrúgaða, til-
finningaþjakaða og eilíft sakbitna fjöl-
skyldufólks á aldrinum 25 til 70 ára í myndum
sínum.
Vissulega gætu íslenskir kvikmyndagerð-
armenn lært ýmislegt af ótrúlegum uppgangi
hjá dönskum starfsbræðrum sínum undanfarin
ár. Það væri satt að segja óhemjulega for-
vitnilegt að sjá áhugaverða og skarpa kvik-
myndaleikstjóra á borð við Hilmar Oddsson,
Baltasar Kormák eða Kristínu Jóhannesdóttur
glíma við að segja samtímasögu af því tagi sem
Danir eru að kvikmynda.
En lausnin er auðvitað ekki svona einföld. Ís-
lenskar kvikmyndir þurfa að hafa eitthvað fram
að færa til þess að ná máli á hinu alþjóðlega
sviði. Laufey nefndi að íslenskar kvikmyndir
byggju yfir einhverjum séríslenskum karakter.
Hvað hefur maður oft heyrt talað um þennan
karakter? Og hver er þessi karakter? Er hann
kannski einhvers konar Gísli á Uppsölum eins
og Ólafur benti á?
Það er ekki hægt að treysta á hið séríslenska
í alþjóðlegri kvikmyndagerð. Íslenskir kvik-
myndaleikstjórar þurfa að geta tekið vitrænan
þátt í þeirri samræðu sem alþjóðleg kvik-
myndagerð er, bæði hugmyndafræðilega og
kvikmyndasögulega. Því miður fær maður það
oft á tilfinninguna að þeir geri það ekki og í því
felst ef til vill hinn séríslenski karakter, út-
nesjamennskan. Það er oft eins og íslenskar
kvikmyndir séu ekki sprottnar af neinni hefð,
verði til í kvikmyndasögulegum og hug-
myndafræðilegum afdal.
Hér hljóta að vakna spurningar um kvik-
myndauppeldi. Síðustu tvo áratugi hafa íslensk
kvikmyndahús séð til þess að hér hefur nánast
ekkert verið sýnt nema Hollywoodframleiðsla.
Hér hefur vaxið upp kynslóð sem þekkir fátt
annað. Það mun krefjast mikils átaks að leið-
rétta kúrsinn. Bókmenntafræðiskor við Há-
skóla Íslands hefur unnið mikið verk með
kennslu í kvikmyndafræðum undanfarin ár og
hefur nú stofnað til sérstakrar kvikmynda-
fræðigreinar innan sinna vébanda. Aukin flóra
kvikmyndahátíða er sömuleiðis til bóta þótt
telja verði kaldhæðnislegt að kvikmynda-
húsaeigendur og dreifingaraðilar Holly-
woodframleiðslunnar síðustu áratugi skuli fyrst
nú sjá ástæðu til að efna til slíks viðburðar. Og
síðan þarf Kvikmyndamiðstöð Íslands að vakna
til lífsins með markvissara starfi, ekki aðeins
við úthlutun styrkja til kvikmyndagerðar held-
ur og við að efla kvikmyndauppeldi og íslensk
kvikmyndafræði. Hvað skyldi mikill hluti
styrkja sem miðstöðin veitir fara til þessara
þátta, svo sem til útgáfu á fræðiefni um kvik-
myndir?
Vandi íslenskra kvikmynda
’Og síðan þarf Kvikmyndamiðstöð Íslands að vakna til lífs-ins með markvissara starfi, ekki aðeins við úthlutun styrkja
til kvikmyndagerðar heldur og við að efla kvikmyndaupp-
eldi og íslensk kvikmyndafræði. ‘Sjónarhorn
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
H
ún fjallar um stutt ástarsam-
band milli ungs pars. Þau
elskast, fara á tónleika, elsk-
ast meira, tala saman, elskast,
fara á tónleika, elskast, rífast,
elskast, fara á tónleika, elsk-
ast og elskast svo aftur. Með öðrum orðum þá
er viðfangsefni 9 Songs ofurvenjulegt, en þessi
mynd hefur þó samt vakið meira umtal og deil-
ur í heimalandinu Bretlandi,
þar sem hún var frumsýnd í
mars, en nokkur önnur síðustu
misseri. Ástæðan? Það er allt
sýnt. Opinskárri kynlífslýsingar hafa ekki verið
sýndar í hefðbundnum kvikmyndahúsum í
Bretlandi.
Dónalegasta mynd allra tíma?
Bresku götublöðin hafa eins og við mátti búast
velt sér heil ósköp uppúr þessari umdeildu
mynd og þeirri staðreynd að breska kvik-
myndaeftirlitið skyldi hafa lagt blessun sína yf-
ir hana. Birtar voru stríðsfyrirsagnir á borð
við þessa: „Dónalegasta mynd allra tíma komin
í bíó“, og Winterbottom úthrópaður dónakarl
og klámhundur. Leikarar myndarinnar hafa
heldur ekki farið varhluta af þessari móðursýk-
islegu, fordómafullu og yfirlætislegu hneyksl-
an. Kieran O’ Brien hafði áður getið sér orð
fyrir að vera frakkur leikari, ævintýragjarn og
kæra sig kollóttan um stóryrði fjölmiðla en at-
hygli þeirra kom meira við hina 22 ára gömlu
bandarísku leikkonu Margo Stilley. Hún var
fyrirsæta og með öllu óreynd leikkona þegar
hún tók að sér hlutverk í myndinni. Stilley er
komin af guðhræddu fólki í Suður-Karólínu.
Upphaflega óskaði hún þess að nafni hennar
yrði haldið leyndu við kynningu á myndinni en
síðar viðurkenndi hún að það hefðu að öllum
líkindum verið mikil mistök því það hefði virk-
að sem olía á eldinn, magnað upp forvitni fjöl-
miðla. Í febrúar lýsti hún því fyrir blaðamanni
Guardian hversu mikið áfall það hefði verið
fyrir sig er breska pressan tók að herja á
hana. Ekki aðeins hefði hún sjálf engan frið
fengið síðustu mánuði heldur hefði fjölskylda
hennar í Suður-Karólínu, móðir hennar og ætt-
ingjar, átt í vök að verjast gegn ágengni blaða-
manna og ljósmyndara. En hvorugur leik-
aranna sér eftir því að hafa leikið í myndinni
og hafa stutt hana heilshugar í viðtölum. Og
Winterbottom hefur lýst því yfir að hann vilji
aftur vinna með hinni hugrökku Stilley.
Hið holdlega stílbragð
Vafalaust var þessi úlfúð að hluta tilgangurinn
með gerð myndarinnar, að kanna hver við-
brögðin yrðu, kanna hversu langt væri hægt að
ganga innan hins listræna ramma, og um leið
ganga í berhögg við helsta tabú kvikmyndanna.
Meginhugmyndina aðmyndinni fékk
Winterbottom eftir að hafa lesið bók Michels
Houellebecqs Áform. Í fyrstu var ætlunin að
byggja handritið á bókinni, þar sem
Houellebecq kannar kynlífstúrismann og hið
skaddaða kynlífssamband milli vestrænna
karla og kvenna. En saga Houellebecqs gengur
út á annað og meira en hispurslaust kynlíf og
kannski af þeim sökum sagði Winterbottom um
síðir skilið við hana að öllu öðru leyti en því að
hann tileinkaði sér hina umbúðalausu nálgun;
hvort sem er í lýsingum á kynlífsathöfnum, eit-
urlyfjaneyslu eða kvöldstundum á tónleikum
eða nektarbúllum. Úr varð að Winterbottom
vildi, að eigin sögn, segja einhliða ástarsögu út
frá hinu holdlega sambandi milli tveggja ein-
staklinga. Hann vildi nota kynlífið sem stíl-
bragð sem lýsti sambandinu í hnotskurn; losta-
fullu kynlífi fyrstu kynnanna, blíðlegu og
ástríðufullu kynlífi ástfangins pars og óhjá-
kvæmilegum endalokunum, er konan telur sig
fá meira út úr því að gæla við sig en að vera
með karlinum.
Stuttmynd með tónleikaupptökum
Nær einu atriðin sem brjóta upp ástarlífssen-
urnar í myndinni eru tíðar ferðir skötuhjúanna
– sem eru satt að segja fremur leiðinlegir og
óspennandi indíkrakkar – á rokktónleika með
svölum sveitum á borð við Primal Scream, El-
bow, Dandy Warhols, Von Bondies, Franz
Ferdinand, Black Rebel Motorcycle Club o.fl.
Þetta skýrir titil myndarinnar: 9 lög. Og skír-
skotar til umfjöllunarefnisins: 9 laga ástarsam-
bandsins. En það skýrir líka hvers vegna
myndin er 70 mínútur að lengd en ekki 40 mín-
útur. Lögin eru leikin í heild sinni svo nærri
liggur að hér sé á ferð tónlistarmynd; heimild
um indísenuna í Lundúnum árið 2004 – þótt
valið á hljómsveitum sé reyndar svolítið gam-
aldags og vísi frekar til 10. áratugar síðustu
aldar – þegar breska indísenan, og greinilega
Winterbottom sjálfur, voru í mestum blóma.
Þetta er því nokkurskonar stuttmynd. Hálf-
gerð stílæfing. Tilraun. Jafnvel innsetning. Og
virkar því svolítið á mann eins og Idioterne
eftir Von Trier, fremur en Last Tango In Paris
eftir Bertulucci.
Kynlíf en ekki klám
Rómantíkin er þannig ekki mikil, ástríðan ekki
heldur. Myndin er ekki erótísk þótt hún sé
uppfull af kynlífi. En nálægðin er aftur á móti
næsta óbærileg. Þarna er jafnvel einnig ein-
hver innileiki. Og hispursleysið er algjört, blá-
kalt. Rétt eins og manni hafi verið þröngvað
inná gafl til þessa fólks, í orðsins fyllstu merk-
ingu, rétt eins og einhverjum óforskömmuðum
gluggagægi. Þannig læðist líka að manni ein-
hver undarleg sektarkennd – sem hæpið er að
nokkur geti fundið fyrir við að horfa á alvöru
klámmynd. Sektarkennd yfir því að horfa uppá
bólfarir ókunnugra, venjulegs fólks sem klár-
lega er ekki neinir kynlífsfíklar eða stríparar,
heldur venjulegt fólk í „venjulegum“ ást-
arleikjum, fólk sem myndi örugglega ekki
kæra sig um að nokkur fengi að horfa á sig í
raun og veru væri það spurt.
Þetta er heldur engin klámmynd enda er
megintilgangurinn greinilega ekki sá að koma
áhorfendum til – eins og breska kvikmyndaeft-
irlitið ályktaði réttilega. Hér er enginn af-
brigðileiki á ferð, ekkert ofbeldi. Heldur ekk-
ert sem telja mætti til ónáttúru eða óeðlis.
Þvert á móti fjallar 9 Songs um frumhvöt
mannsins og á ekki að vera skaðleg nokkrum
manni. Spurningin er svo hvort íslenska kvik-
myndaskoðunin líti myndina öðrum augum eða
feti í fótspor breskra kollega sinna en til
stendur að sýna myndina á Alþjóðlegu kvik-
myndahátíðinni á Íslandi – IIFF sem hófst fyr-
ir helgi.
Kynlíf, eiturlyf og rokk og
ról – og svo meira kynlíf
Nýjasta mynd breska kvikmyndagerðarmanns-
ins Michaels Winterbottoms heitir 9 Songs og er
einhver umdeildasta mynd sem sýnd hefur verið
í almennum kvikmyndahúsum í Bretlandi í
lengri tíma.
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
Níu laga tilraun Í kvikmyndinni 9 Songs fær áhorf-
andinn tækfæri til að sitja á gaflinum og verða vitni
að stuttu ástarsambandi tveggja ungra einstaklinga.
Samstarf þeirra George Clooneysog Steven Soderberghs hefur
getið af sér nokkrar góðar og í
versta falli
áhugaverðar
myndir, eins og
hina frábæru
Out of Sight, at-
hyglisverðu Sol-
aris og ekki eins
athyglisverðu
Ocean’s Eleven
og Twelve. Þeir
reka líka saman
framleiðslufyr-
irtækið Section 8. Nú hafa þeir
ákveðið að gera aðra mynd saman,
Soderbergh sem leikstjóri og
Clooney aðalleikari. Myndin heitir
á frummálinu The Good German
og verður rómantísk spennumynd
sem fjallar um
bandarískan
blaðamann sem
sendur er til
Berlínar undir lok seinni heimstyrj-
aldarinnar. Í stað þess að sinna
starfinu ákveður hann að reyna að
hafa uppi á týndri fyrrverandi ást-
konu sinni og flækist við það í dul-
arfulla morðgátu. Handritið er
byggt á myndasögu eftir Joseph
Kanon og mun Cate Blanchett
leika hina týndu ástkonu. Áður en
tökur geta hafist þarf Clooney að
klára sitt annað leikstjórnarverk-
efni; Goodnight, And Good Luck.
Sú mynd fjallar um sjónvarps-
fréttamanninn Edward R. Murrow
og tilraun hans til að afhjúpa hinn
alræmda öldungardeildarþingmann
og siðgæðisvörð Joseph McCarthy.
David Strathairn leikur Murrow en
Clooney mun sjálfur fara með stórt
hlutverk í myndinni ásamt Patriciu
Clarkson, Robert Downey yngri,
Frank Langella, William Hurt og
fleiri góðum skapgerðarleikurum.




Á meðan ætlar Soderbergh aðklára litla ódýra tilraunamynd
sem hann kallar Bubble og þykir
svipa svolítið til
hinnar mjög svo
erfiðu myndar
hans Schizopolis.
En annað verk-
efni sem hann
virðist ætla að
klára áður áður
en hann snýr sér
að Þjóðverjanum
góða með Cloon-
ey er mynd um
Che Guevara. Eins og kunnugt er
þá fjalla Mótorhjóladagbækurnar
eftir Walter Salles, opnunarmynd
Alþjóðlegu kvikmyndahátíðarinnar
sem nú stendur yfir, um Guevara á
yngri árum, áður en hann varð að
hinum sögufræga byltingarleiðtoga.
Mun mynd Soderbergh, sem á ein-
faldlega að heita Che, á hinn bóg-
inn taka upp þráðinn þar sem frá
er horfið í Mótorhjóladagbókunum
og rekja feril hins fræga Guevara;
allt frá þætti hans í innrás hinna
útlægu uppreisnamanna á Kúbu
1956, til þess hvernig hann komst
til metorða sem byltingarleiðtogi í
Bólivíu og um gervalla Rómönsku-
Ameríku og var síðan að endingu
ráðinn af dögum árið 1967, aðeins
39 ára að aldri. Benicio del Toro
mun leika Guevara en aðrir leik-
arar í myndinni verða Javier Bard-
em, Benjamin Bratt, Ryan Gosling
og Franka Potente.




Aðrir félagar sem mikið hafaunnið saman, leikarinn Denzel
Washington og leikstjórinn Spike
Lee, hafa ákveð-
ið að vinna sam-
an enn á ný, í
fjórða sinn (Mo’
Better Blues, He
Got Game and
Malcolm X.), í
myndinni The
Inside Man.
Verður þar á
ferð glæpasaga
þar sem Wash-
ington leikur grjótharðan lögreglu-
mann sem glíma þarf við útsmog-
inn bankaræningja, sem tekur
starfsmenn og viðskiptavini gísl-
ingu. Lee á í viðræðum við Bretann
Clive Owen um að taka að sér hlut-
verk ræningjans.
Benicio Del Toro
Denzel Washington
George Clooney
Erlendar
kvikmyndir