Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.2005, Page 15

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 5. nóvember 2005 | 15
Kvikmyndir
Borgarbíó, Akureyri
In Her Shoes
The Legend of Zorro



 (SV)
Doom
Smárabíó
The Legend of Zorro



 (SV)
Fever Pitch


 (SV)
Africa United



 (SV)
Transporter 2

 (HJ)
Red Eye


 (SV)
Óskar og Jósefína m. ísl. tali
Regnboginn
The Legend of Zorro



 (SV)
Africa United



 (SV)
A History of Violence



 (HJ)
Októberbíófest
Laugarásbíó
The Legend of Zorro



 (SV)
Doom
Wallace og Gromit – Bölvun
vígakanínunnar
(HJ)
The Descent



 (SV)
Háskólabíó
Doom
Flight Plan


 (SV)
Cinderella Man
(HJ)
Októberbíófest
Sambíóin Reykjavík,
Keflavík, Akureyri
Two for the Money
Kiss, Kiss, Bang, Bang
Fever Pitch


 (SV)
Flight Plan


 (SV)
Wallace og Gromit – Bölvun
vígakanínunnar
(HJ)
Cinderella Man
(HJ)
Goal


 (SV)
The 40 Year-old Virgin




 (SV)
Valiant m. ísl. tali
Sky High
Charlie and the Chocolate
Factory



 (HJ)
Myndlist
Artótek, Grófarhúsi: Bryndís
Brynjarsdóttir til 6. nóv-
ember.
Aurum: Davíð Kristófer
Young til 18. nóvember.
Bananananas: Þorsteinn Otti
Jónsson og Martin Dangraad.
Byggðasafn Árnesinga: Á
Washington-eyju og Gras-
jurtir. Til nóvemberloka.
Café Karólína: Aðalheiður S.
Eysteinsdóttir til 2. desember.
Gallerí 101: Haraldur Jónsson
til 26. nóvember.
Gallerí 100°: Bryndís Jóns-
dóttir og Einar Marínó Magn-
ússon til 25. nóvember.
Gallerí +: Finnur Arnar Arn-
arsson til 6. nóvember.
Gallerí Húnoghún: Ása Ólafs-
dóttir.
Gallerí i8: Þór Vigfússon til
23. desember.
Gallerí Sævars Karls: Guðrún
Nielsen til 17. nóvember.
Gallerí Turpentine: Arngunn-
ur Ýr og Amanda Hughen til
14. nóvember.
Gerðarsafn: Tími Romanov-
ættarinnar. Til 4. desember.
Gerðuberg: Einar Árnason til
6. nóvember. Þórdís Zoëga til
13. nóvember.
GUK+: Hartmut Stockter til
16. janúar.
Hafnarborg: Jón Laxdal til
31. desember.
Hrafnista, Hafnarfirði: Guð-
finna Eugenia Magnúsdóttir
til 6. desember.
Ís-café: Bjarney Sighvats-
dóttir til 15. nóvember.
Jónas Viðar Gallerí: Sigríður
Ágústsdóttir til 13. nóvember.
Karólína Restaurant: Óli G. til
aprílloka 2006.
Ketilhúsið: Hrafnhildur Inga
Sigurðardóttir til 6. nóvember.
Listasafnið á Akureyri: Helgi
Þorgils Friðjónsson til 23. des-
ember.
Listasafn ASÍ: Þorbjörg Þor-
valdsdóttir, Karen Ósk Sig-
urðardóttir. Til 6. nóvember.
Listasafn Einars Jónssonar:
Fastasýning.
Listasafn Reykjanesbæjar:
Húbert Nói til 4. desember.
Listasafn Reykjavíkur,
Ásmundarsafn: Maðurinn og
efnið. Yfirlitssýning. Til 2006.
Bernd Koberling.
Listasafn Reykjavíkur, Hafn-
arhús: Guðrún Vera Hjartar-
dóttir til 30. desember. Erró
til 23. apríl.
Listasafn Reykjavíkur, Kjar-
valsstaðir: Jóhannes Sveins-
son Kjarval. Til 19. mars.
Listasafn Sigurjóns Ólafs-
sonar: Hraunblóm: Elsa Afelt,
Carl-Henning Pedersen,
Svavar Guðnason og Sigurjón
Mannlíf á Eskifirði 1941–1961.
Til 27. nóvember.
Þrastalundur, Grímsnesi:
Reynir Þorgrímsson fram í
desember.
Leiklist
Austurbær: Annie, 13. nóv.
Ávaxtakarfan, lokasýning sun.
Borgarleikhúsið: Salka Valka,
lau., fim. Woyzeck, lau., fim.,
fös. okt. Kalli á þakinu, sun. Id
– Haust, sun. Lífsins tré, lau.,
fim., fös. Alveg brilljant skiln-
aður, sun. Manntafl, 12. nóv.
Hafnarfjarðarleikhúsið:
Himnaríki, lau., fös.
Iðnó: Ég er mín eigin kona,
upps. út nóv. Gestur – síðasta
máltíðin, lau., sun., mið.
Íslenska óperan: Kabarett,
lau., fös. Tökin hert, sun.
Leikfélag Akureyrar: Full-
komið brúðkaup, lau., sun.
Edith Piaf, fim., fös.
Loftkastalinn: Blóðberg, lau.,
mið., fim.
Þjóðleikhúsið: Halldór í Holly-
wood, lau., fim., fös. Klaufar og
kóngsdætur, sun. Edith Piaf,
sun. Brim, sun., mið. Frelsi,
lau., mið., fim.
Ólafsson, til 27. nóvember.
Listasmiðjan Þórsmörk,
Nesk.: 10 listakonur, fram í
janúar 2006.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur:
Lars Tunbjörk til 20. nóvem-
ber.
Norræna húsið: Föðurmorð
og nornatími. Til 1. nóvember.
Nýlistasafnið: Grasrót. Til 6.
nóvember.
Næsti bar: Sýning um Gamla
bíó. Til 12. nóvember.
Safn: Ólafur Elíasson. Stefán
Jónsson til 10. nóvember.
Hörður Ágústsson til 10. nóv-
ember.
Salur Grafíkfélags Íslands:
Svanhvít Sigurlinnadóttir til
13. nóvember.
Smekkleysa plötubúð - Hum-
ar eða frægð: Þorsteinn Otti
Jónsson út nóvember.
Svartfugl og Hvítspói: Björg
Eiríksdóttir til 13. nóvember.
Þjóðarbókhlaðan: Brynjólfur
Sveinsson til áramóta.
Þjóðmenningarhúsið: Hjörtur
Hjartarson út nóvember. Ís-
lenskt bókband.
Þjóðminjasafn Íslands: Kon-
ungsheimsóknin 1917 og
HARMUR og tregi, brostnir
draumar og eftirsjá blasa við á
hverri síðu bókarinnar Eyðibýli,
samvinnu áhugaljósmyndarans
Nökkva Elíassonar og Aðalsteins
Ásbergs Sigurðssonar sem skrifar
ljóð við ljósmyndir Nökkva af eyði-
býlum á Íslandi. Eyðibýli hafa verið
vinsælt myndefni undanfarið en þau
Katrín Elvarsdóttir og Orri Jónsson
hafa einnig sýnt ljósmyndir af eyði-
býlum. Nökkvi sýndi ljósmyndir af
eyðibýlum á ljósmyndasafni Reykja-
víkur fyrir fáeinum árum.
Nökkvi Elíasson hefur verið heill-
aður af möguleikum eyðibýlisins
sem myndefni í um tuttugu ár og er
hver mynd í bókinni þrungin inni-
haldi og sögu. Hann velur að birta
myndir sínar í svart-hvítu og gefur
þeim þannig sterkari andblæ for-
tíðar en ella, líkt og ekki séu aðeins
býlin heldur líka ljósmyndirnar
sjálfar frá fyrri tíð. Oftar en ekki
styðst Nökkvi við aðferð við mynd-
vinnslu sem fyrir nokkrum áratug-
um var kölluð „la nuit américain“ í
franskri kvikmyndagerð. Þá voru
nætursenur teknar í sólskini og film-
an síðan unnin eða framkölluð þann-
ig að um næturbirtu eða tunglskin
virtist vera að ræða. Oftast er blekk-
ingin augljós rétt eins og á mörgum
myndum Nökkva þar sem dökkur
himinninn er augljóslega ekki næt-
urhiminn og skapast við það óræð
stemmning. Hann sækist einnig
mjög eftir dökkum skýjum í bak-
grunni eða yfirvofandi og skapar
þannig aukið drama í myndum sín-
um. Myndefnið sjálft er síðan mjög
dramatískt í sjálfu sér, forvitnilegt
og hlaðið sögu, óþekktri sögu ein-
staklinga og sögu byggðarfars á Ís-
landi, sögu sem við þekkjum betur.
Þegar saman koma svo margir
dramatískir þættir þarf að passa sig
á melódramanu, en næmt auga og
skýr myndbygging koma í veg fyrir
það.
Aðalstein Ásberg Sigurðsson þarf
ekki að kynna, svo kunnur er hann
fyrir ljóðabækur sínar og söngtexta
auk fjölda barnabóka. Ljóð Aðal-
steins auðga ljósmyndir Nökkva svo
um munar, andblær þeirra fylgir í
mestu þeim trega sem Nökkvi sæk-
ist eftir, trega og eftirsjá sem er svo
sterk að gagnrýnandi þurfti að
þerra augun oftar en einu sinni. En
Aðalsteinn dregur einnig upp lif-
andi, lífsglaðar og fjölbreyttar
myndir í ljóðum sínum, ekki síst
þegar hann leyfir ímyndunaraflinu
að ráða för. Ljóð hans eru aldrei
takmarkandi heldur opna mynd-
irnar og þennan horfna heim fyrir
lesandanum. Hann skrifar líka um
eyðibýlin eins og þau koma vegfar-
anda eða áhorfanda ljósmyndanna
fyrir sjónir í dag, en ekki aðeins um
ímyndaða liðna tíð og eykur þannig
á styrk ljóðanna í heild. Hér er um
afar heilladrjúgt samstarf að ræða,
fallegt samspil ljósmynda og mynda
í orðum skapast í bókinni. Nökkvi
hefur unnið ákveðið þrekvirki með
því að leita uppi öll þessi yfirgefnu
býli og hann hefur gefið þeim og um-
hverfi þeirra líf sem eftir nokkra
áratugi verður að mestu horfið, þeg-
ar býlin verða hrunin, rifin eða búið
að byggja sumarbústaði í þeirra
stað. Verksummerki liðins tíma eru
ákaflega fallega varðveitt í þessari
tregafullu bók, eins og stundum er
sagt um bíómyndir þá þarf hér án
efa þrjá vasaklúta við lesturinn.
Þriggja vasa-
klúta bók
BÆKUR
Ljósmyndir og ljóð
Nökkvi Elíasson
Aðalsteinn Ásberg Sigurðsson
Mál og Menning 2005
EYÐIBÝLI
Ragna Sigurðardóttir
Ljósmynd/Nökkvi Elíasson
Forvitnilegt og hlaðið sögu „Myndefnið sjálft er síðan mjög dramatískt í sjálfu sér,“
segir Ragna Sigurðardóttir um Eyðibýli. Mynd: Hreppsendaá í Ólafsfirði. 2001.
UNDANFARNA áratugi hefur áhugi fræði-
manna beinst að samspili fornra bókmennta-
texta við þau handrit sem varðveita þá – frem-
ur en að skoða einstök handrit sem heimild um
ólíka bókmenntatexta í þeim tilgangi að varpa
ljósi á eldri og „upprunalegri“ gerðir textanna.
Þessi algjöri viðsnúningur kallar á endurútgáfu
flestra hinna klassísku forntexta – og þar með
endurnýjun í bókahillum landsmanna. Í stað
þess að prenta einstakar sögur og þætti, jafn-
vel ritraðir tiltekinna bókmenntagreina sem
fræðimenn á síðari öldum hafa fundið upp, er
nú kominn upp áhugi á að gefa út heilu hand-
ritin í þeim tilgangi að við lesum textana sem
þar eru í sínu upprunalega samhengi og notum
það samhengi við túlkun okkar.
Hér á landi þekkjum við þennan mun af
tveimur síðustu útgáfum Sturlunga sögu. Árið
1946 var stefnan sú að endurgera einstakar
sögur sem voru notaðar við gerð Sturlungu-
samsteypunnar á miðöldum. Þegar Sturlunga
kom næst út, hjá Svörtu á hvítu árið 1988, var
fylgt þeirri framsetningu sem er í handritunum
og þótti sumum það gróflega róttæk breyting
og skelltu hurðum. En sú breyting endurspegl-
aði tíðaranda fræðanna þótt hún ætti sér vissu-
lega fordæmi. Til dæmis hafði það handrit sem
Elizabeth Ashman Rowe steypir sér yfir í rann-
sókn sinni, Flateyjarbók, bæði komið út í fræði-
legri útgáfu á 7. áratug 19. aldar og í lesvænni
útgáfu handa almenningi um það leyti sem lýð-
veldi var stofnað á Íslandi.
Flateyjarbók er einstök meðal íslenskra mið-
aldahandrita. Bæði er hún stærri og glæsilegri
en önnur handrit veraldlegra sagnatexta –
enda líklega ætluð sem gjöf til Noregskonungs
þegar hafist var handa við gerð hennar – og
eins vitum við meira um tilurð hennar en ann-
arra bóka. Við vitum að Jón Hákonarson í Víði-
dalstungu fékk prestinn Jón Þórðarson til
vinnu við bókina árið 1387. Hann skrifaði sögur
af Eiríki víðförla, Ólafi Tryggvasyni og Ólafi
helga en fékk brauð í Noregi árið eftir og annar
prestur, Magnús Þórhallsson, tók þá við, prjón-
aði inn ýmsa texta og lýsti nær allt handritið.
Myndir hans og upphafsstafir eru nú með
þekktustu myndum úr íslenskum miðalda-
handritum, hver síða er listaverk eins og gestir
á handritasýningu í Þjóðmenningarhúsi geta
virt fyrir sér.
Við vitum líka að Jón Hákonarson var af ný-
ríkum ættum, afi hans Gissur galli hafði komist
í náðina hjá Noregskonungi og nú vildi Jón
sjálfur gera lukku með því að senda ungum
konungi, Ólafi Hákonarsyni, fallega bók með
sögum af nöfnum hans – eins og Ólafur Hall-
dórsson hefur getið sér til og Elisabeth vinnur
út frá. Vorið 1388 bárust tíðindi af andláti hins
unga konungs og þá hafa allar ráðagerðir farið
út um þúfur enda tók nú við atburðarás sem
leiddi til Kalmarsambands og breytinga á sam-
bandi íslenskra höfðingja við konung sinn.
Elisabeth Rowe les Flateyjarbók með hlið-
sjón af þessum ytri aðstæðum við tilurð hennar
og breytingum sem hljóta að hafa orðið um það
leyti sem Magnús kom að verkinu og tíðindi
höfðu borist af andláti Ólafs unga. Hún sýnir
fram á áhrif einstaklinga og atburða á efni og
framsetningu bókarinnar. Hún nýtir sér að
sjálfsögðu vel þær grunnrannsóknir sem unnar
hafa verið af hinum ýmsu fræðimönnum en
heildarsýn hennar og mjög skýr og greinargóð
framsetning á flóknu efni gerir verk hennar að
frábærum lykli að þessu glæsilega handriti og
hugmyndum um það. Nýlegt dæmi um sams
konar fagurfræðilega nálgun að fornu safnriti
er bók Ármanns Jakobssonar um Morkin-
skinnu en Ármann sýnir rækilega fram á að
margt af því sem var talið innskot verður nú að
teljast óaðskiljanlegur hluti af þeim texta sem
það er varðveitt með. Svipuðu máli gegnir um
Flateyjarbók. Áður en við byrjum að nota hana
sem heimild um heimildir sínar er heillavæn-
legra að líta á hana sem heimild um sjálfa sig,
um þá listrænu sýn sem að baki henni bjó og
um þær hugmyndir sem aðstandendur hennar
höfðu um hlutverk hennar og merkingu. Með
rannsókn sinni hefur Elisabeth fest það viðhorf
mjög í sessi.
Undir lokin rekur Elisabeth feril Flateyj-
arbókar fram á okkar daga og í handritamálinu
sérstaklega. Brynjólfur biskup Sveinsson fékk
bókina að gjöf í Flatey á Breiðafirði árið 1647
eftir að eigandinn, Jón Finnsson, hafði fyrst
neitað að selja honum hana. Brynjólfur sendi
hana svo til Danmerkur árið 1656. Þar var hún í
Konungsbókhlöðu til ársins 1971 að hún kom
aftur til Íslands ásamt Konungsbók eddu-
kvæða. Það var engin tilviljun að þessi tvö
handrit skyldu verða fyrir valinu sem fyrstu
handritin heim, svo mikilvæg og glæsileg sem
þau eru að efni og útliti. Og það skyldi engan
undra þótt við getum ennþá brotið heilann um
tilurð og merkingu svo mikils bókmenntaverks
sem gerði tilkall til lífs 113 kálfa áður en hægt
var að byrja að skrifa, teikna og lita.
Um Konungsgersemi sem varð innlyksa
Bækur
Íslensk fræði
Elizabeth Ashman RoweThe Viking Collection:
Studies in Northern civilization 15 The University
Press of Southern Denmark 2005.
THE DEVELOPMENT OF FLATEYJARBÓK: ICELAND
AND THE NORWEGIAN DYNASTIC CRISIS OF 1389
Gísli Sigurðsson